با دیدن این تصاویر یادی از گذشته کنید

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، با روی کار آمدن میرزا تقی خان امیرکبیر و استقرار سلطنت ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۴هجری قمری، اقدامات اصلاحی همه جانبه ای در کشور آغاز شد که یکی از آنها تأسیس" دارالفنون" و آغاز آموزش علوم و فنون جدید در ایران بود؛ در ابتدای کار دارالفنون نیازمند ساختمان، معلم٬ برنامه٬ کتاب درسی و وسایل کار و بودجه بود که با عنایت امیرکبیر برنامه ریزیهای لازم در این موارد انجام شد.

حجت الاسلام محی الدین بهرام محمدیان معاون پژوهشی وزیر آموزش و پرورش در گفت وگویی با خبرنگار« آموزش و پرورش» ایسنا، به تشریح سیرتحول کتب درسی در ایران پرداخت.

به گفته وی، کتاب درسی مشترک از زمان دارالفنون به بعد در ایران رسمیت یافت، به طوریکه با تشکیل برخی مدارس جدید از جمله مدرسه رشدیه، کتابهای درسی برای چنین مدارسی تالیف شد که به آن" برنامه معارفی" گفته می شد، برنامه ای که سوابق آن در شورای عالی آموزش و پرورش وجود دارد.

در حالی که در آن زمانها تالیف برخی کتابهای مدارس به صورت سفارشی و توسط معلمان انجام می شد، بیشتر محتوای کتب در حوزه هایی همچون ادبیات، شرعیات و طبیعیات و برخی نیز ترجمه ای از زبانهای لاتین ومدارس خارجی بود.

سال ۱۳۲۴ به بعد، زمان چاپ سراسری کتاب برای کشور

به گفته رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، زمان آغاز برنامه منسجم و یکپارچه برای کتب درسی به سالهای بعد از ۱۳۲۴ می رسد که در آن زمان آموزش و پرورش کتابها را به صورت مجموعه ای برای سراسر کشور سفارش می داد تا چاپ شود.

در خاطرات گذشتگانی چون مدیرعامل اتنشارات امیرکبیر عنوان شده که در آن زمان نظام کتابهای درسی وضعیت بل بشویی داشت و کتابها را مدارس و یا وزارت فرهنگ آن زمان سفارش می دادند و معمولا دو یا سه نفر کتابها را می نوشتند، اما کتابها با آغاز سال تحصیلی و اول مهر به دست دانش آموزان نمی رسیده نمی رسید و آنها بخشی از سال تحصیلی را با همان جزوه های نوشته شده، سپری می کردند.

معاون پژوهشی وزیر آموزش و پرورش در ادامه این گفت وگو عنوان می کند که اواخرسال ۱۳۴۴ که سازمان پژوهش به عنوان سازمان پژوهش کتاب های درسی تاسیس شد، تالیف کتابهای درسی نسبت به گذشته یکپارچه شد، اما تالیف کتابها متکی به ذهن نویسندگان بود و تابع برنامه جامعی نبود، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روند تالیف کتب درسی از تک نگاری افراد به گروه های جمعی رسید.

وی با بیان اینکه از دهه ۶۰ به بعد مسیر تالیف کتب تغییر کرده و مقرر شد یک راهنما و دستورالعملی برای تالیف کتب درسی تدوین شود، اظهار می کند: مسولان این راهنمای تولید محتوا را به عنوان یک نیاز بارها بررسی کردند، اما چون نقشه مادری وجود نداشت، راهنمای برنامه های درسی در حد یک ماده درسی بود.

به گزارش ایسنا، این فراز و فرودهای کتب تا جایی ادامه یافت که واژه" تحول" کم کم جای خود را در برنامه ها و نیازهای نظام آموزش و در بین مسوولان باز کرد، به طوری که در سه دهه گذشته بارها و بارها محتوای کتب دستخوش تغییراتی شد و همزمان با ایجاد تحول در آموزش و پرورش زمزمه های تحول در دروس و محتوا نیز به پا شد.

در نهایت طرح" برنامه درس ملی" در سال ۸۴ با تشکیل دبیرخانه در سازمان پژوهش آغاز و در دستور جلسات و بررسی های متعدد شورای عالی آموزش و پرورش قرار گرفت و در اسفندماه ۹۱ توسط شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب نهایی رسید.

این برنامه درس ملی همچنین در فروردین ۹۲ رونمایی و به عنوان نقشه راه سیاست گذاری های تولید محتوای آموزشی و تربیتی از جمله، تولید راهنمای برنامه های درسی در دوره ها و پایه های تحصیلی، تعیین زمان و ساعات آموزشی، تدوین وتالیف کتابهای درسی و کمک آموزشی، تولید بسته های آموزشی، رسانه های دیداری و شنیداری و الکترونیکی قرار گرفت.

گفتنی است، برنامه درس ملی، نقشه کلان نظام آموزشی در امر تولید محتواست و این برنامه یک انقلاب در روش یاددهی و یادگیری محتوای درسی، نظام ارزشیابی، تولید محتوا و بسته های آموزشی و نوع نگاه به معلم و دانش آموز محسوب می شود.

با توجه به اهمیت نظام اموزشی در منطقه، وضعیت فعلی ایران را ازمحمدیان جویا می شویم که در پاسخ اظهار می کند: تولید محتوای آموزشی در سایه تلاش و پژوهش و تلاش صاحبنظران حوزه کتاب در مسیر و روندی قرار گرفته که همزمان با فرآیند تولید اصلاح، محتوا نیز امکانپذیرشده و این آغاز بسیارموفقی است که با پشتوانه نظام تعلیم وتربیت جمهوری اسلامی و انقلابی شکل گرفته است؛ هرچند در بسیاری از کشورهای مترقی این روند از سالهای گذشته آغاز شده اما در منطقه، ایران اولین کشوری است که نظام آموزشی خود را با روند و سرعت بهبود بخشیده و متحول کرده است.

  نه تنها کتاب که ساختار نظام آموزشی نیز به طور مرتب دستخوش تغییر و تحول شده و به گفته مهندس مهدی نوید ادهم دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش بررسی سیر تحول تالیف کتابهای درسی را باید در سیر تحول آموزش و پرورش جستجو کرد، چراکه در طبقه بندی کلی باید گفت که از ابتدا تا کنون دو نوع آموزش و پرورش در ایران حاکم بوده که یک نوع آن بومی است که قدمت هزاران ساله دارد و به اقتضای شرایط و فرهنگ هر زمان، کتب درسی، معلم، قوانین و ضوابط آموزشی خود را داشته که کتاب" اخلاق ناصری" برگرفته از همین نظام آموزشی بومی در ایران است.

نوید ادهم ادامه می دهد: نظام دیگر، آموزش و پرورش جدید است که پس از مدرنیته با شرایط و ضوابط و قوانین خود در غرب طراحی شد که این نظام جدید آموزشی وارد بسیاری از کشورها از جمله ایران شد که قدمت این نوع نظام آموزشی و پرورشی به زمان تاسیس مدارس رشدیه و دارالفنون باز می گردد و تا امروز در مدلهای مختلف اجرا شده است.

به گفته نوید، همزمان با ورود این نوع نظام آموزشی به ایران، محتوا و کتب درسی نیز سیر تحول خود را طی کرده است، اما به نظر می رسد آموزش و پرورش بومی و گذشته که متعلق به خود ایران است معلم محور بوده و با صلاحیت و توانمندی استاد، کلاسهای درس شکل می گرفت، اما آموزش و پرورش وارداتی مبتنی بر شکل مدرنیته کتاب محوری در دستور کار قرار گرفت و با گذشت زمان این محوریت در نظام آموزشی به مراتب پررنگ ترشد و توانمندی معلمان نیز به تبع این ویژگیهای کتاب رنگ باخت، به طوری که امروز آغاز و پایان سال تحصیلی به اتمام کتب درسی محدود شده است.

دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: امروز بار تعلیم و تربیت بر دوش کتب قرار گرفته است و تحول بنیادین آموزش و پرورش با آسیب شناسی این دو نوع نظام آموزش و پرورش در ایران" چرخش ها" را به عنوان یکی از مبانی این تحول قرار داده است که یکی از این چرخشها تغییر روند کتاب محوری به معلم محوری و برنامه محوری است، چراکه بار اصلی و رسالت اصلی تعلیم وتربیت باید بر دوش معلم باشد.

در گذشته کتب درسی توسط افراد تالیف می شد و یک معلم و استاد تجربیات خود را به صورت کتاب در اختیار دانش آموزان قرار می داد که نمونه این کتب را در دارالفنون می توان یافت که توسط افرادی چون سیاسی یا فروغی تالیف شده و در زمره متون درسی آن زمان قرار گرفتند؛ همچنین مولف برخی از کتابها نیز نویسندگان فرانسوی بودند.

پس از مدتی نیز کتابها به نام استاد و نویسنده شناخته می شدند همانند هندسه شهریاری که نمونه ای از نوع کتب درسی در گذشته است. پس از آن تالیف گروهی جایگزین تالیف های یک نفره شده که این روند در دهه ۴۰ و ۵۰ بیشتر معمول شد و با تکامل این روند در کنار مولفان، کارشناس درسی نیز به همراهی مولفان آمد که در دهه ۶۰ و ۷۰ روند تالیف کتب به این سمت رفت و با گذشت زمان کارشناسان هنری نیز برای تصاویر کتب و روانشناس علوم تربیت نیز در حوزه تالیف ورود یافتند.

نوید ادهم در ادامه می گوید: تولید راهنمای کتب درسی یکی از گام های اولیه در تحول تالیف کتب در سالهای اخیر بود که شیوه های ارزشیابی، توانمندی معلمان، امکانات و تجهیزات و تولید راهنمای درس برای دروس بخشی از این سیر تحول بود. در ادامه این تحولات، تولید راهنمای برنامه درسی برای یک دوره تحصیلی نیز از مسیر شورای عالی و سازمان پژوهش گذشت و به مرحله تولید برنامه درس ملی رسید که این سیر تکاملی تالیف همچنان در مسیر گذر و اصلاح است.

  اولین کتابی که در آرشیو کتابخانه سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش دریچه ای به گذشته است" کتاب اخلاق ناصری" است که محتوای آن قابل مقایسه با کتب درسی حال حاضر همانند کار فناوری و فیزیک یا زبانهای خارجی نیست، چراکه این کتاب بدون هیچ عکس و رنگی به صورت خطاطی شده به نگارش در آمده است اما کتب امروزی رنگ وبوی دیگری دارد.

هرچند بررسی تغییر و تحولات کتب درسی در ایران در حد چند سطر نمی گنجد، اما نگاهی گذرا به آن عمق تحولات را نشان می دهد که امروز آموزش و پرورش با تدوین برنامه سند درس ملی درصدد تحولاتی به مراتب گسترده تر است. امید می رود علیرغم برخی مشکلات و مقاومت هایی که پیش روی این سند دیده می شود، سیر تحولات تکمیلی نظام آموزش و پرورش باعث شکوفایی هرچه بیشتر استعدادهای آینده سازان کشور شود و صفحه به صفحه این کتب گامی جدید برای ورود به زندگی در دهکده جهانی باشد و تربیت در کنار تعلیم، عنوان پیدا و پنهان کتاب های درسی باشد تا ضمن فراگیری دانش، تربیت نیز در بطن آن شکل بگیرد و تحول واقعی اتفاق بیفتد.