حوزه می‌ماندم الان مرجع بودم

به گزارش پارس ، فارس، نزدیک به ۸۰ بهار را پشت سر گذاشته و طبیعی است اگر این روزها کم تر حوصله ای برای مصاحبه یا حتی مباحثه داشته باشد. مخاطبانش به دو دسته تقسیم می شوند: یا کاملا با او هستند یا کاملا علیه او هستند و این از ویژگی های مردان بزرگ است.

همچون دیگر فیلسوفان شخصیتی پیچیده دارد که به سادگی شناسایی اش ممکن نیست، گرچه به ظاهر حد اعتدالی از اشاعره و معتزله است، اما دیدگاه های شخصی بسیاری در فلسفه دارد تا جایی که بعضاً « حکیم» اش می خوانند. نظرات جالبی درباره حکمت دارد و می گوید همانطور که خاک یونان حکیم پرور بوده و سقراط، بقراط، افلاطون و… را پرورانده، خاک زنجان هم حکیم پرور بوده که « سهروردی» را پرورش داده است.

جزء شاگردان مبرز امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی (ره) محسوب می شود و در سخنانش می گوید که تمام عقایدش را مدیون علامه است.

ناگفته های بسیاری از فلسفه را بیان کرده و معتقد است فلسفه اسلامی هنوز هم مظلوم است و باید برای رفع مهجوریت آن فکری کرد. او می گوید: فلسفه تنها یک کتاب خواندن نیست با یک کتاب نمی توان فیلسوف شد بلکه باید تاریخ فلسفه، نحله ها و ظرفیت های فلسفی را شناخت و تنها در این شرایط می توان به ایده های نو دست یافت.

بهترین تفریح چهره ماندگار ایران « تدریس و مطالعه» است و بی جهت نیست که تاکنون با نگارش کتاب های « دفتر عقل و آیت عشق» ، « درخشش ابن رشد در حکمت مشاء» و « فلسفه و ساحت سخن» سه دوره برگزیده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است.

می گوید حوصله سینما رفتن و تلویزیون دیدن را ندارد اما درباره برنامه اش در شبکه چهارم سیما تأکید می کند: مادامی که مخالفان جلوی ما را نگیرند، برنامه « معرفت» را ادامه می دهیم.

« موسیقی» جزء معدود هنرهایی است که با آن رابطه خوبی دارد، البته موسیقی سنتی ایرانی و نه دیگر سبک های موسیقی. در اظهار نظری جالب می گوید: از موسیقی غربی بیزارم، یک ذره هم گوش نمی دهم جایی بشنو، گوشم را می گیرم و فرار می کنم!

مشروح گفت وگوی ما با استاد « غلامحسین ابراهیمی دینانی» را در ادامه می خوانید.

الاغ نماد کم فهمی و کج فهمی برخی افراد است

* آقای دکتر، در بسیاری از سخنرانی های خود از چهارپایی به نام « الاغ» مثال می زنید. احیاناً این موضوع به دوران کودکی تان در دینان باز می گردد که آن زمان الاغ در روستاها به وفور یافت می شد؟ یا اینکه « الاغ» نمادی از کج فهمی یا عقل گریزی انسان هایی است که اتفاقا امروز تعدادشان کم هم نیست؟

خیر، ارتباطی به دینان و روستای ما ندارد، بلکه همان نماد کم فهمی و کج فهمی برخی افراد است به همین دلیل از این مثال استفاده می کنم. (با خنده)

زندگی من هم مثل زندگی هر انسان دیگری معمولی است

* دقیقاً چه سالی در دینان (از توابع خمینی شهر در استان اصفهان) متولد شدید؟ تحصیلاتتان را کجا آغاز کردید؟

- ۱۳۱۳. زندگی من هم مثل زندگی هر انسان دیگری معمولی است و اعتقادی ندارم به اینکه بپردازیم دینانی چه سرگذشتی داشت، مهم این است که چه فعالیت علمی داشتم.

در مدرسه نیم آورد اصفهان مقدمات علمی و ادبی را آموختم و با علاقه ای که به درس و کتاب داشتم متوجه شدم که شوق تحصیلم زیاد است، پس از تحصیلات آموزشگاهی شیفته نظام طلبگی شدم بنابراین به حوزه علمیه قم رفته و در مکتب امام خمینی (ره) و سید محمد داماد فقه و اصول آموختم.

فلسفه را قوی تر از کلام دیدم

* چند سال در حوزه درس خواندید؟

- ۱۰ سال درس خارج خواندم و دروس فقه، ادبیات، منطق، بلاغت و اصول را گذراندم اما فلسفه را در دوره ای قوی تر از کلام دیدم و شروع به مطالعه آن کردم.

اگر در حوزه علمیه می ماندم، الان مرجع تقلید بودم

* تا درجه اجتهاد در حوزه پیش رفتید؟

- بله، اکنون همدوره ای های من مجتهد هستند و رساله منتشر می کنند و مرجع شده اند. اگر من هم در حوزه بودم، اکنون مرجع بودم.

۳۰ سال است که استاد گروه فلسفه دانشگاه تهران هستم

* پس چه شد که مسیر زندگیتان به دانشگاه و فلسفه افتاد؟

- فضای حوزه ها در آن دوران بسته البته با معنویت همراه بود، بعد وارد دانشگاه شدم و این یکی از مهترین وقایع زندگی من است. در سال ۱۳۴۵ در دوره لیسانس دانشکده الهیات و در سال ۱۳۵۲ از دوره دکتری دانشگاه فارغ التحصیل شدم. سپس بین سال های ۵۲ تا ۶۲ طی کنکوری که برگزار شد در دانشگاه مشهد مشغول به تدریس شدم و یک سال بعد از انقلاب اسلامی بود که البته خوب تاریخ ها را به خاطر ندارم. خودم را به دانشگاه تهران منتقل کردم و از سال ۶۲ تاکنون که با شما صحبت می کنم، استاد گروه فلسفه دانشگاه تهران هستم.

۴۰ سال پیش ازدواج کردم و دو دختر دارم

* ازدواجتان در چه سالی سر گرفت؟

- سال ۵۳، همان سال نیز به عنوان استاد فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس شدم، ثمره ازدواجم نیز دو دختر است.

* ان شاءالله همیشه سلامت باشند. فکر می کنم از دانشگاه بازنشست شده باشید اما هنوز هم تدریس دارید…

- بله دو سال پیش بازنشسته شدم اما هنوز گاهی در دانشگاه تهران و چند دانشگاه دیگر تدریس می کنم. تقریباً هر روز درس می دهم؛ یک درس عمومی هم دوشنبه ها در انجمن حکمت و فلسفه دارم که البته این درس عمومی و آزاد است.

*همکاریتان با انجمن حکمت و فلسفه از دوران تدریس در دانشگاه مشهد بود؟

- بله، من همکاریم را از همان سال های ۵۵ و ۵۶ به ریاست دکتر سید حسین نصر با این انجمن آغاز کردم و البته توسط همین مرکز نیز رساله دکتری من درباره قواعد کلی فلسفه در سه جلد منتشر شد، همان سال ها در دانشگاه مشهد تدریس می کردم.

علاقه و درک محضر علامه طباطبایی مرا به سمت فلسفه سوق داد

* اصلا چطور شد که فلسفه را از بین این همه رشته انتخاب کردید؟

- علاقه ذاتی و درک محضر نورانی علامه طباطبایی ولاغیر!

* بنابراین ارتباطات شما با علامه باید بسیار متفاوت و عمیق باشد، درست است؟

- بله دقیقاً! من شاگرد علامه در درس های روزانه و جلسات خصوصی شبانه شان بودم که در این جلسات تنها تعداد انگشت شماری افراد حضور داشتند، بنابراین من از نزدیک با ایشان ارتباط داشتم و به لحاظ فکری نیز به یکدیگر نزدیک بودیم. ایشان در جلسات روزانه که عمومی برگزار می شد مباحث فلسفی را بیان می کردند که در این جلسات حتی بازاری ها هم حضور داشتند اما در جلسات شبانه تنها به باطن تفاسیر قرآن یا مباحث فلسفی عمیق می پرداختند.

علامه گفت شعر ذهن فلسفی را تخیلی می کند

*از همان ابتدا در جلسات درس علامه طباطبایی شرکت داشتید؟

- خیر، من در دوره اول جلسات علامه در قم نبودم اما از دوره دوم حضور داشتم، کم کم فهمیدم که ایشان نیز به من نظر خاصی دارند، ایشان فهمیدند که من شعر هم می گویم، یک روز از من سؤال کردند و من نیز تصدیق کردم ولی ایشان صراحتاً گفتند که فعلا شعر نگو! من دلیلش را پرسیدم و علامه گفتند که چون فلسفه می آموزی، ذهنت تخیلی می شود.

متوجه توجه ایشان به خودم شدم بنابراین از همان دوران وارد جلسات شبانه ایشان شدم و من امروز اندیشه هایم را مدیون علامه طباطبایی هستم.

۱۱ سال درس فقه و اصول را نزد امام خمینی (ره) خواندم

* علاوه بر علامه در محضر اساتید دیگر نیز تحصیل کردید؟

- بله علاوه بر ایشان ۱۱ سال نیز درس فقه و اصول را نزد امام خمینی (ره) خواندم، درس آقای بروجردی و مرحوم سید محمد محقق داماد را نیز درک کردم و البته تقریباً تمام مراجع قم در آن دوران را درس خارجشان را درک کردم اما نکته این است که فلسفه را نزد علامه طباطبایی خواندنم و سپس فلسفه غرب را در دانشگاه تحصیل کردم و دیگر پس از سال ها فعالیت دانشگاهی فلسفی، فقه و اصول را کنار گذاشتم.

کتاب های کُربن در کشورهای اسلامی به جز عربستان سعودی ترجمه و خوانده می شود

* شما در جلسات علامه طباطبایی و هانری کُربن شرکت داشتید، چه ارتباط فکری با کُربن برقرار کردید؟

- بله، مرتباً در این جلسات شرکت داشتم به همراه علامه از قم به تهران می آمدیم. کربن نیز چند ماهی در سال به ایران می آمد و باقی را در فرانسه بود، او به شدت مجذوب فلسفه و عرفان اسلامی شده بود و مطالب و کتاب هایش را به زبان فرانسه می نوشت البته اکنون کتاب های او در کشورهای اسلامی به جز عربستان سعودی ترجمه و خوانده می شود برای مثال در مناطقی مثل ترکیه، مالزی، اندونزی، کشورهای حوزه بالکان و… درباره کربن خیلی انتقادها و مطالب بیان شده است.

من کاری با اینها ندارم که واقعیت او چه بوده اما به ظاهر که به شدت علاقه مند تشیع و مجذوب فلسفه اشراق ملاصدرا بود، آثارش نیز در همین رابطه است به عبارت بهتر می توان بیان کرد که غربیان از این طریق تا حدودی با فلسفه اسلامی آشنا شدند چرا که متأسفانه در کشورهای اسلامی علاقه به فلسفه کم است و فیلسوفان بزرگ اکثرا ایرانی هستند و همین افراد چون ملاصدرا را نزی چند سالی است که می شناسند اخیرا که کتاب های کربن از فرانسه ترجمه شده کم کم یک شناخت هایی در غرب حاصل شده است.

هانری کربن گفت: ذکرم « قال الباقر و قال الصادق» است

* در یکی از مصاحبه هایتان گفته بودید که از کربن پرسیدند که اگر اهل طریقتی، مرشدت کیست و او گفت که من اویسی هستم! منظورش چه بود؟

- بله او گفته بود اما منظور این نبود که او مرشدش « اویس قرنی» است بلکه اویسیه فرقه ای هستند که معتقدند اصلاً مرشد لازم نیست! خود اویس اصلاً خدمت پیغمبر اسلام (ص) نرسید، یک دفعه آمد و نصفه روزه رفت.

از کربن پرسیدم که حالا مرشد لازم ندارید، ذکر که دارید، ذکر خفی یا جلی شما چیست؟ او گفت: همین که تا صبح ذکر قال الباقر و قال الصادق می خوانم، همین ذکر من است. این جوابی بود که کربن به من داد حالا هر طور می شود این را تفسیر کرد.

فلسفه اسلامی مظلوم واقع شده است

* آقای دکتر شما را هم به عنوان فیلسوف غرب شناس و هم فیلسوف اسلامی می شناسند اما گرایشتان بیشتر به فلسفه اسلامی است. آیا علتش احساس نیاز به این فلسفه در دنیاست؟

- البته! من بیشتر فلسفه اسلامی کار کرده ام چرا که لازم است در این زمینه ناگفته ها بیان شود، فلسفه اسلامی مظلوم واقع شده و در سال های اخیر خوب در این حوزه کار نشده است.

فلسفه بالذات فلسفه است اما در غرب، تنوع بیشتری دارد

* اصولاً اینکه فلسفه را به دو بخش غربی و اسلامی تقسیم بندی کنیم، آیا دسته بندی معقول و صحیحی است؟

- البته که درست است فلسفه هم مثل بقیه علوم قابل دسته بندی است، البته فلسفه بالذات فلسفه است اما در محیط های مختلف رنگ و بوی متفاوتی دارد به طور مثال گلابی لبنان و نطنز یا سیب لبنانی و نطنز هر دو گلابی یا سیب هستند اما با یکدیگر فرق دارند. فلسفه، فلسفه است اما در غرب، تنوع فلسفه با نحله های متعدد بیشتر است و آن اندازه که در غرب تنوع نحله ای داریم در اسلام تفاوت وجود ندارد، چرا که غربی ها پس از رنسانس متنوع تر از ما کار کرده اند، بنابراین نتایجش نیز تنوع بیشتری دارد.

ایده های تازه ای در فلسفه ارائه کردم، چرا که فلسفه اسلامی را نزد استاد خوب آموختم

* با این اوصاف، وضعیت فلسفه اسلامی در دوران معاصر را چگونه می بینید؟

- من درباره امروز صحبت نمی کنم، هر چند که دانشجویان و طلاب علاقه مند جوان در این حوزه بسیارند که روح فلسفه را درک کرده اند اما باز هم نیاز به کار و تلاش بیشتر داریم. باید نهفته های فلسفه و عرفان اسلامی را پیدا کنیم و تحقیق کنیم، خیلی نکات ناگفته مانده است.

همین کتاب « ابن سینا و سخن بهمنیار» را که اخیرا درباره ناگفته های ابن سینا نوشته و منتشر کرده ام، بسیار جذاب و خواندنی است. هزار سال از وفات ابن سینا می گذرد و تنها کتاب « اشارات» و « شفا» ی او خوانده شده و سایر کتاب ها ناخوانده مانده یا حتی باز نشده است، بنابراین ناگفته ها بسیار است. این کتاب را دو هفته پیش به بازار ارایه کردم و در نمایشگاه کتاب رونمایی شد بنابراین این ها حرف های تازه ابن سینا است نکاتی که قبلا به آنها توجه نشده است. علاوه بر ابن سینا، ملاصدرا نیز کتاب های بسیار و حرف هایی ناگفته دارد، خواجه نصیر فیلسوف گفت وگو و علامه دوانی که تاکنون سخنی درباره اش مطرح نشده بود، سهروردی نیز جز دو - سه عنوان کتاب که البته شرح و ترجمه های ناقصی بود، کتاب مستقل نداشت. این ها ایده های تازه است که بر آنها کار کردم چرا که فلسفه اسلامی را نزد استاد خوب آموختم و با فلسفه غرب نیز آشنا بودم.

فلسفه تنها یک کتاب خواندن نیست باید با تاریخ فلسفه، نهله ها و ظرفیت آن آشنایی داشت تنها در آن شرایط ایده های نو به ذهن می رسد وگرنه با یک کتاب فیلسوف نمی شویم.

کتاب برای کتاب نوشتن نمی نویسم بلکه برای دغدغه هایم می نویسم

* صحبت از کتاب شد، اکنون در فکر نگارش کتاب جدیدی هم هستید؟

- همین کتاب « سخن ابن سینا و بهمنیار» را تازه به اتمام رسانده و منتشر کرده ام اینکه دیگر بعدش چی پیش بیاید مشخص نیست، من کتاب برای کتاب نوشتن نمی نویسم بلکه باید دغدغه ای و مسأله ای برایم ایجاد شود، البته برخی مساله هایی حل ناشده باقی می ماند که دیگر آنها را به دیگران در آینده واگذار می کنم بنابراین کسانی که کتاب هایم را می خواندند به طرح مساله ام پی می برند.

* به زبان عربی هم تسلط دارید و در این زمینه کتاب نوشته اید، درست است؟

- بله هنگامی که در حوزه تحصیل می کردم، در همان مرکز نیز سطوح پایین تر علومی چون فقه، منطق، فلسفه و… را تدریس کردم و در کنار این فعالیت ها به تمرین و آموختن زبان عربی پرداختم.

در دوران معاصر، فیلسوف و صاحب نظر فلسفه به اندازه کافی نداریم

* دو-سه سؤال قبل تر، وضعیت فلسفه اسلامی را چندان مطلوب ارزیابی نکردید. درباره فلاسفه چطور؟ آیا در دوران معاصر در کشور فیلسوف داریم یا تنها فارابی، ابن سینا، ملاصدرا و سهروردی اساتید فلسفه هستند؟

- بله فیلسوف داریم، صاحب نظر فلسفه هم داریم ولی به اندازه کافی خیر. تعدادشان کم است.

در جهان خارج، فلسفه اسلامی را بسیار محدود می شناسند

* در همین زمینه، چقدر فلسفه اسلامی در مجامع بین المللی مطرح و شناخته شده است؟

- متاسفأنه در جهان خارج، فلسفه اسلامی را بسیار محدود می شناسند، هر چند از طریق هانری کربن شناخت نسبی اتفاق افتاد اما باز هم محدود بوده است.

فلسفه اسلامی از عرفان جدایی ناپذیر است

* کمی هم به حوزه عرفان بپردازیم؛ می دانم که به عرفان بسیار علاقه مند هستید. آیا عرفان را می توان با فلسفه آمیخت؟

- بله علاقه مند بسیار عرفان هستم و به یک معنایی، فلسفه اسلامی از عرفان جدایی ناپذیر است؛ ابن سینا که خود بزرگترین فیلسوف جهان اسلام است، یک عارف بزرگ نیز هست. متأسفانه برخی افراد از عرفان ابن سینا غفلت کرده و به آن تاکید نکرده اند، بنابراین به همان اندازه که ابن سینا یک عارف بزرگ است، یک فیلسوف سترگ نیز محسوب می شود. ملاصدرا نیز یک عارف و فیلسوف است.

من معتقدم که بلندترین و بزرگترین حرف های ممکن را عرفا زده اند، منتها برخی بر آنها دقت نکرده اند بالاتر از حرف عرفا در عالم فکر بشری چیزی زده نشده است؛ سخن عرفا حرف های معقول است، بنابراین عرفا عقلانیت بالایی دارند.

* خودتان نیز مراحل سیر و سلوک عرفانی را گذرانده اید؟

- بله همان دورانی که فلسفه خواندم با عرفان و عوالم آن از طریق آثار عرفای بزرگ آشنا شدم و از آن دوران تا به امروز با عرفان سروکار دارم.

« عقل» اولین مخلوق خدا بوده است

* عقل چه جایگاهی در اندیشه شما دارد؟

- خداوند مافوق عقل را نیافریده است، اولین مخلوق خدا عقل بوده است: « اول ما خلق الله العقل» ، بنابراین اولین مخلوق، عقل است و خدا هم با علم، عقل را آفرید. علم هم همان سنت عقل است ما به خداوند عاقل نمی گوییم، عادل می گوییم! علم همان عقل است، پس نتیجه می گیریم که عالم نتیجه عقل است، یعنی عقل بالاتر از عالم است.

نیاز به شهرت جهانی ندارم، در خانواده خودم شناخته شوم برایم کافی است

* نظرات شما در داخل کشور همواره مورد توجه است. دکتر دینانی را در مجامع بین المللی چقدر می شناسند؟

- نمی دانم چقدر مرا می شناسند، من در جوانی وارد دانشگاه شدم، سفرهای بسیار کردم و در کنگره های علمی و دینی مختلف شرکت کردم و در بسیاری از آنها سخنرانی داشتم و از فلسفه اسلامی دفاع کردم اما اینکه چقدر این سخنرانی ها تأثیرگذار بوده و مرا چه میزان می شناسند، نمی دانم و لزومی هم نمی بینم! من که نیاز به شهرت جهانی ندارم، در خانواده خودم شناخته شوم برایم کافی است.

میزان سخنرانی های علمی در زمینه فلسفه اسلامی محدود است و این میزان نمی تواند عالم را منقلب کند ما در حد خودمان صحبت کرده ایم اما این عالم را تکان نمی دهد ولی خوب آثار کربن به زبان فرانسه -که زبان رایجی است- تأثیر خوبی گذاشته و در کشورهای مغرب زمین هم نفوذ کرده است.

بین فیلسوفان غربی اندیشه های هگل و هایدگر را بیش از دیگران می پسندم

* از اندیشمندان غربی بیشتر مجذوب اندیشه های چه بزرگان و فیلسوفانی شده اید؟

- به طور مطلق نمی توانم بگویم ولی بین فیلسوفان غربی اندیشه های هگل و هایدگر را بیش از دیگران می پسندم ولی دیگران نیز هر کدام جایگاه خود را دارند.

« ابن سینا» بزرگِ فلسفه و عرفان ماست

* از بین اندیشمندان اسلامی چطور؟ لابد ابن سینا…

- بله ابن سینا بزرگترین اندیشمند اسلامی است، بزرگِ فلسفه و عرفان ماست. ملاصدرا را هم در جایگاه دوم می پسندم.

ارتباط صمیمانه و نزدیک با اساتید فلسفه ندارم

* از اساتید علوم انسانی کشور، این روزها با چه کسانی مأنوس هستید؟

- اکنون ارتباط صمیمانه و نزدیک با کسی ندارم، بیشتر ارتباطم به کنگره ها و سخنرانی ها محدود می شود.

* با شاگردانتان چطور؟

- خوشبختانه به دلیل تدریس با شاگردانم نزدیک هستم و روابط خوبی دارم، امروزه هم این صمیمیت برقرار است و بسیاری از فارغ التحصیلان فلسفه دانشگاه تهران از شاگردانم هستند.

با دکتر داوری اردکانی قرابت فکری دارم

*به لحاظ فکری در دوران معاصر به چه افرادی نزدیک تر هستید؟

- دکتر نصرالله پورجوادی، دکتر مصطفی محقق داماد و دکتر داوری اردکانی که در حوزه فلسفه اسلامی کار کرده اند.

اوقات فراغت کتاب می خوانم و بهترین تفریحم تدریس است

* دکتر دینانی اوقات فراغتش را چطور می گذراند؟

- کتاب می خوانم، همین! بیشتر می خوانم و اگر حالی داشته باشم، می نویسم.

* علاوه بر مطالعه برای اوقات فراغت تفریح دیگری دارید؟

هیچ تفریحی! همین تدریس که البته کارم نیز محسوب می شود، تفریحم است و هنوز هم در سن کهولت درس می دهم.

موسیقی را بیش از هر هنری می پسندم

* به هنر هم علاقه مندید؟

بله به هنر علاقه دارم.

* چه شاخه ای از هنر؟

- موسیقی! بیشتر از هر هنری موسیقی را می پسندم.

از موسیقی غربی بیزارم! جایی بشنوم، گوشم را می گیرم و فرار می کنم

* چه نوعی از موسیقی را گوش می دهید؟

- موسیقی های سنتی ایرانی خودمان را گوش می دهم، از موسیقی غربی بیزارم یک ذره هم گوش نمی دهم جایی بشنو، گوشم را می گیرم و فرار می کنم!

هر چه تلاش کردم به موسیقی غربی عادت کنم، نتوانستم. این موسیقی هایی را که امروز شما جوان ها گوش می دهید، نمی پسندم.

حوصله سینما را ندارم

* سینما و تلویزیون چطور؟ علاقه دارید؟

- نه حوصله اش را ندارم! خیلی سینما نمی روم، بیشتر همان کتاب می خوانم و موسیقی گوش می دهم و گاهی نیز دوستان سابقم را ملاقات می کنم.

مادامی که مخالفان جلوی ما را نگیرند، برنامه « معرفت» را ادامه می دهیم

* آقای دکتر برنامه « معرفت» شما هنوز هم از شبکه چهار پخش می شود، برنامه تان تا کجا ادامه دارد؟

- قراری که نداریم تا مادامی که مخالفان جلوی ما را نگیرند، ما فعالیت می کنیم.

* انتقاد هم به این برنامه شده است؟

- بله مخالفان شدید دارد، بنابراین اگر قطع نشود ان شاءالله ادامه خواهیم داد.

« چه آرزویی دارید؟ » یک سؤال فانتزی است

* آقای دکتر سؤالات ما تمامی ندارد اما به همین میزان اکتفا می کنیم تا بیشتر از این خسته نشوید. به عنوان آخرین سؤال، چه آرزویی دارید؟

- درحال حاضر چیزی به ذهنم نمی رسد. این سؤال فانتزی است، الان جوابی برایش ندارم، شاید بعدها پاسخ دادم.