چه اتهام‌ هایی به فردوسی وارد شده است؟

به گزارش پارس ، به نقل ازایسنا، شاعر فروتنی که در سراسر شاهنامه ی ۶۰ هزار بیتی خود لب به ستایش خود نگشود، مورد اتهام های بسیاری هم قرار گرفت. مدح سلطان ستمگر زمان، زن ستیزی و دروغ پردازی در روایت تاریخ از اتهام هایی است که درباره ی حکیم توس مطرح می شود.

  فردوسی توسی دست کم ۳۰ سال از زندگی خود را صرف به نظم درآوردن روایت های تاریخی از فرهنگ و سنت ایرانی در قالب « شاهنامه» کرد؛ روایت هایی که نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده و سرانجام به او رسیده بودند. اما از سرودن « شاهنامه» دیری نگذشته بود که زندگی حکیم توس خود به افسانه ای بی پایان و حکایتی برای سینه به سینه نقل شدن، تبدیل شد.

او که از زندگی آرام و رفاه نسبی ای که از نیاکانش به او ارث رسیده بود، صرف نظر کرد تا با یادآوری قهرمانانی چون رستم، به هویت و غرور گم شده ی ایرانی رنگی نو ببخشد و زبان در معرض نابودی پارسی را زنده نگه دارد، خود قهرمان هیچ افسانه ای نشد. پس از سرایش « شاهنامه» ، رفته رفته از بسیاری کارها که فردوسی در زندگی انجام داده یا نداده بود، افسانه هایی شکل گرفت و دهان به دهان آن قدر چرخید که به باور همگانی تبدیل شد، پیش از آن که کسی بداند به واقع این افسانه ها ریشه هایی هم در حقیقت دارند یا نه.

اتهام مدح سلطان ستمگر زمان

باور این که سراینده ی داستان قیام کاوه ی آهنگر بر ستمگر زمانه اش، ضحاک، خود به مدح و ثنای ستمگر عصرش محمود بپردازد، آسان نیست. از همین روست که دوست داران فردوسی بیت هایی را که در شاهنامه با موضوع مدح و ثنای سلطان محمود غزنوی آمده است، یک سره جعلی می دانند و باور ندارند که فردوسی حکیم که در سراسر شاهنامه ی خود با آرمان خواهی و عشقی بی پایان به ایران، به ستایش رادی، پاکی و خرد پرداخته و پهلوانان داستان هایش همگی علیه ظلم زمانه برخاسته اند، ابتدا و انتهای این نامه را با ستایش سلطان ستمگر و غیرایرانی زمانش آلوده باشد.

چه دوست داران فردوسی بخواهند و بپذیرند و چه نه، امروز بیت هایی چون « چو کودک لب از شیر مادر بشست / ز گهواره محمود گوید نخست» و « همی گاه محمود آباد باد/ سرش سبز باد و دلش شاد باد» در ابتدا و انتهای « شاهنامه» از حکیم توس نقل شده اند. قصه اما به همین جا ختم نمی شود. حکایت هایی هست که قرن هاست سینه به سینه میان ایرانیان می چرخد، اما هیچ پشتوانه ی تاریخی ندارد. می گویند فردوسی برای تهیه ی جهیزیه ی دخترش در سن ۷۰ سالگی ناچار شاهنامه را به سلطان محمود غزنوی پیشکش کرد و چون صله ی خوبی دریافت نکرد، با دشنام گویی به سلطان از دربار او گریخت و پس از مدتی پنهانی زندگی کردن و فرار، سرانجام درگذشت، هنگام دفن او فرستادگان شاه برایش صله آورده بودند که در حکم نوش داروی بعد از مرگ سهراب بود و دخترش هم از پذیرفتن آن سر باز زد… و بی شمار افسانه های دیگر که هر عقل سلیمی گواهی می دهد درخور روایت گر داستان های نیک « شاهنامه» که جای جای آن از خرد و فرزانگی سراینده ی آن نشان دارد، نیست.

اتهام جعل تاریخ

ابوالقاسم فردوسی در سال های ۳۲۹ یا ۳۳۰ هجری قمری از طبقه ی دهقانان و نجیب زادگان توس زاده شد. این طبقه ی دارای املاک و اموال، دل بسته ی فرهنگ و تاریخ ایران بودند و راوی روایت هایی از سرگذشت پیشینیان. فردوسی توسی نیز پس از مرگ شاعر همشهری خود، دقیقی توسی، که هزار بیت از شاهنامه ی منثور ابومنصوری را به نظم درآورده بود، به ادامه ی راه او پرداخت و شاهنامه ی خود را بر اساس روایت هایی که در اصل ریشه در واقعیت داشتند، اما در گذر زمان رنگی از افسانه نیز یافته بودند، سرود. فردوسی روایتگر داستان هایی بود که پیش از آن هم سینه به سینه میان ایرانیان می چرخید. او نه مورخ بود و نه در حال نگارش تاریخ، با این حال در بخش تاریخی شاهنامه، تا حدود زیادی روایتگر راستین تاریخ هم بود.

اتهام زن ستیزی

سال ها بیتی از « شاهنامه» به عنوان گواه زن ستیزی فردوسی در میان ایرانیان دهان به دهان چرخیده است: « زن و اژدها هر دو در خاک به / جهان پاک از این هر دو ناپاک به» . این بیت در روایت فردوسی از داستان سیاوش و کیکاووس و سودابه بیان شده است. در این داستان، عشق کاووس به زن پلیدی چون سودابه، چشمان او را بر روی حقیقت پاکی پسرش سیاوش بسته است و فردوسی در بیت پیش از این بیت مشهور آورده است: « به گیتی به جز پارسازن مجوی/ زن بدکنش خواری آرد به روی» . اما معمولا این بیت و روایت فردوسی از زنان نیکی چون فرانک، تهمینه و رودابه که در آن ها زنان را ستوده، نادیده گرفته می شود و حکیم توس به زن ستیزی متهم می شود.

فردوسی و نجات زبان فارسی

فردوسی زبان پارسی را زنده کرده است، اما در میان عوام باوری رواج دارد مبنی بر این که فردوسی در سراسر « شاهنامه» حتا از یک واژه ی عربی هم استفاده نکرده است. واقعیت این است که در شاهنامه ی ۶۰ هزار بیتی، او تنها ۸۰۰ لغت عربی به کار رفته است و این هم به ضرورت مضمون بوده و هم به دلیل علاقه ی فردوسی به واژه های پارسی و احیای زبان پارسی در روزگار نفوذ زبان های ترکی و عربی در ایران که می رفت تا زبان پارسی را برای همیشه به فراموشی و نابودی بکشاند.

فردوسی؛ خداوندگار خرد

فردوسی در سراسر « شاهنامه» تنها یک ادعا درباره ی خویش صادر کرد که آن هم به گواه تاریخ تأیید شد: « نمیرم از این پس که من زنده ام/ که تخم سخن را پراکنده ام» . او برخلاف شاعران بزرگ دیگر هرگز برای خود جایگاه خاصی درنظر نداشت و خود را به لقب های ریز و درشت ملقب نکرد، اما به عنوان « خداوندگار خرد» شناخته شد. حتا در روایت داستان جنگ های رستم با دیوان، با احتیاطی عاقلانه می گوید: « تو مر دیو را مردم بد شناس / کسی کو ز ایزد ندارد سپاس» .
آرامگاه فردوسی در توس خراسان

حکیم توس پس از ۸۰ سال زندگی، در سال ۴۱۱ هجری قمری درگذشت و در زادگاه خود دفن شد. آرامگاه او در توس، در ۲۰ کیلومتری مشهد، میعادگاه علاقه مندان به او و شاهنامه ی اوست.

در تقویم رسمی کشور نیز ۲۵ اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت فردوسی نام گذاری شده است.

*پی نوشت: بخش هایی از این متن برگرفته از مقاله های « ادب، تواضع و عفت قلم فردوسی» و « نظر فردوسی درباره ی زنان» نوشته ی محمدجعفر جعفری است.