بررسی علل ناباروری در زنان و مردان

اختلال در تخمک گذاری، علت عمده ناباروری در زنان است

ناباروری چیست؟
ناباروری به حالتی گفته می شود که شما به مدت شش ماه تا یک سال (بسته به سن شما) به صورت محافظت نشده رابطه جنسی داشته باشید ولی باردار نشوید.

در واقع علامت اصلی ناباروری همان باردار نشدن است و ممکن است شما علاوه بر این علامت هیچ گونه نشانه یا علائم دیگری را مشاهده نکنید. علائم ناباروری به علل ناباروری بستگی دارد. بسیاری از شرایط پزشکی و سلامتی می توانند باردار شدن را دشوار کنند. البته در برخی موارد هیچگونه علت مشخصی برای ناباروری فرد تشخیص داده نمی شود.

علل ناباروری در زنان
1) اختلال در تخمک گذاری
اختلال در تخمک گذاری، علت عمده ناباروری در زنان است. به طوری که 39% علل ناباروری زنان مربوط به این مسئله است. بدون عمل تخمک گذاری لقاح انجام نمی شود و بنابراین زن باردار نمی شود. بعضی از زن ها ممکن است تخمک گذاری نکنند و یا به طور نامنظم و کم تخمک گذاری کنند و بنابراین ممکن است یا عادت ماهیانه نداشته باشند و یا عادت ماهیانه آنها کم و نامنظم باشد و حتی بعضی خانم ها با آنکه دارای عادت ماهیانه منظم هستند، دارای اختلال در تخمک گذاری هستند.

2) اختلال در لوله های رحمی
در بعضی زنان، لوله های رحمی به طور کامل و یا ناقص بسته است. در نتیجه اسپرم به تخمک نمی رسد. بسته بودن لوله های رحمی می تواند به دلیل عفونت، آندومتریوز و یا چسبندگی هایی پس ازعمل جراحی باشد. همچنین ممکن است این لوله ها پس از یک حاملگی خارج رحمی بسته شوند. در کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسه یافته به علت شیوع بیماری های عفونی دستگاه تولیدمثلی، میزان اختلال در لوله های رحمی بیشتر است. به طور کلی 30% علل ناباروری زن ها مربوط به اختلال در لوله های رحمی است .

3) آندومتریوز
آندومتریوز، حالتی است که در آن سنگفرش رحم (آندومتر)‌ رشد می کند و از رحم هم فراتر می رود و لوله های رحمی را نیز می پوشاند و حتی آنها را می بندد و در عمل تخمک گذاری اختلال به وجودمی آورد. آندومتریوز علت 13% موارد ناباروری است و حدود 70% زنان دارای آندومتریوز، نابارور هستند.

4)‌اختلال درگردن رحم یا رحم
ناهنجاری های گردن رحم می تواند سبب ناباروری شود که از آن جمله می توان به مشکلات مربوط به ساختمان بدن، عفونت های گردن و رحم و یا کیفیت نامناسب ترشحات رحم اشاره کرد. از طرفی تومورهای بدخیم رحم و یا بعضی جای زخم های موجود در دیواره رحم مسبب ناباروری است.

5)‌ مشکلات دستگاه ایمنی بدن
مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن و عوامل ایمونولوژیک نقش مهمی در ایجاد ناباروری دارند. تشخیص و درمان اینگونه بیماران مشکل است. در بعضی خانم ها،‌ علیه اسپرم مرد ماده ای بنام آنتی بادی ترشح می شود که اسپرم ها را از بین می برد و یا آنها را غیرفعال می کند و یا حتی سبب سقط خود به خود در بعضی از آبستنی ها می شود.

علل ناباروری در مردان

بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم)‌ سبب ناباروری در مردان می شود

1) اختلالات مربوط به اسپرم

به طور طبیعی، در بیضه مرد اسپرم تولید می شود و به هنگام انزال از وی خارج می شود. اگر در موارد زیر اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می شود.

• ‌تعداد کم اسپرم
• عدم بلوغ اسپرم
• شکل غیرطبیعی اسپرم
• عدم توانایی حرکت مناسب اسپرم

عواملی که بر تعداد، شکل،‌ بلوغ و حرکت اسپرم تأثیر منفی دارند عبارتند از:

بیماری های عفونی: بیماری های عفونی با شرایط التهابی نظیر بیماری اوریون سبب عفونت مجاری تناسلی یا التهاب و از بین رفتن بیضه ها در مرد می شوند. حدود 25% مردانی که بعد از بلوغ دچار اوریون می شوند نابارور می شوند.

‌اختلالات هورمونی : اختلالات هورمونی سبب حدود 5-2% مشکلات ناباروری در مردان می شود. تولید نامناسب هورمون های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند.

مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن : در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده ای به نام آنتی بادی تولید می شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آنها می شود.

2)‌ ناهنجاری های مربوط به ساختمان بدن
بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم)‌ سبب ناباروری در مردان می شود . بسته شدن لوله های خروج اسپرم می تواند به علل مادرزادی، نقص ژنتیکی، عفونت ها یا التهاب های دستگاه ادراری - تناسلی باشد. البته جای جراحی های قبلی نیز می تواند این لوله ها را ببندند.

از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریکوسل است. در این حالت رگهای درون کیسه بیضه متسع می شود و کیفیت اسپرم کاهش می یابد.

3)‌ عوامل دیگر
عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می تواند عامل ناباروری در مردان باشد.

‌علل ناباروری ژنتیکی
علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می انجامد همگی هر چند کوچک می توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژنهای خاص در انسان و مدل های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته اند.

بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند. برای مثال جابجایی های کروموزومی می تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم های جنسی به صورت XXY در می آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.

درمان ناباروری

عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می تواند عامل ناباروری در مردان باشد

پزشک برای بهبود باروری شما پس از شناسایی علت ناباروری با یکی از روش هایی که در زیر بیان می‌کنیم، اقدام می‌کند، این روش ها شامل:

♦ جراحی، برای مثال در مواقعی که واریکوسل علت بیماری است.

♦ درمان کردن عفونت.

♦ درمان کردن مشکلات فرد در رابطه جنسی.

♦ درمان هورمونی و دارویی.

♦ استفاده از فن آوری کمک باروری.

بعضی اوقات با همه تلاش ها درمان ممکن نبوده، در این شرایط پزشک با بیمار و همسرش برای راه های جایگزین همچون دریافت اسپرم از دیگران و یا به فرزندی پذیرفتن یک کودک مشورت می‌نماید.

درمان های خانگی برای ناباروری
چندین روش که می‌تواند شانس فرزنددار شدن شما را افزایش دهد شامل:

- افزایش تعداد رابطه جنسی در دوران تخمک گذاری همسرتان.

- اجتناب از مصرف لوسیون ها در هنگام رابطه جنسی چرا که ممکن است سرعت حرکت اسپرم را کم کنند.

- طب جایگزین برای درمان ناباروری

تحقیقات در این زمینه محدود است ولی بعضی از مکمل ها که ممکن است باروری را افزایش دهند شامل: ویتامین C، روی، سلنیوم، ویتامین E، ویتامین b12، فولیک اسید، L-کارنیتین،
بتا کاروتن .

توجه داشته باشید که قبل از استفاده از هر یک از این مکمل ها می بایست با پزشک مشورت نمایید.

پیشگیری از ناباروری
خیلی از انواع ناباروری مردان قابل پیشگیری نمی‌باشند. با این حال با رعایت موارد زیر خطر ناباروری را می‌توان کاهش داد. این عوامل شامل:

ο سیگار نکشیدن و یا ترک سیگار
ο ترک مصرف الکل
ο اجتناب از مصرف داروهای غیرقانونی و یا مواد مخدر
ο کاهش وزن
ο اجتناب از وازکتومی
ο کاهش استرس
ο اجتناب از آلوده شدن به مواد سمی و فلزات سنگین

عوارض درمان های ناباروری:

از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریکوسل است

حاملگی چند قلویی:
بیشترین و معمول ترین عارضه در درمان با ART ، حاملگی چند قلویی است. تعداد جنین های نگه داشته شده و بالغ شدن آن ها و نهایتاً تولدشان، تصمیمی است که توسط زوج ها گرفته می شود. چنان چه چندین جنین در طی لقاح به وجود آمده باشند، برداشت یک یا چند تا از آن ها امکان پذیر است (کاهش بارداری چندقلویی). بدین ترتیب احتمال بقا برای جنین های باقی مانده افزایش می یابد.

سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS):
در صورت تحریک بیش از حد، تخمدان ها بزرگ می شوند و منجر به درد و نفخ می گردند. معمولاً علائم خفیف و متوسط این سندرم نیاز به درمان ندارند و از بین می روند، اگر چه بارداری می تواند بهبودی این علائم را به تاخیر بیندازد. ندرتاً تجمع آب در حفره شکمی و قفسه سینه باعث تورم شکم و تنگی نفس می شود. این تجمع آب می تواند حجم خونی را کاهش داده و فشار خون کاهش یابد. موارد شدید این سندرم نیاز به درمان فوری دارند. زنان جوان و کسانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند، نسبت به بقیه در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان می باشند.

خونریزی یا عفونت:
مانند هر فرایند تهاجمی دیگری، در درمان های ناباروری و تکنولوژی های مربوط به آن نیز خطر خونریزی و عفونت وجود دارد.

وزن کم هنگام تولد:
بالاترین درصد خطر وزن کم هنگام تولد، مربوط به حاملگی های چند قلویی است. در حاملگی تک نوزادی نیز بالاترین خطر وزن کم هنگام تولد، مربوط به درمان از طریق ART است.

نارسایی های مادرزادی:
ممکن است درمان ART با نارسایی های مادرزادی همراه باشد. ولی این موضوع نیاز به تحقیقات بیشتری برای تایید دارد. اگر می خواهید از این روش درمانی استفاده کنید، بهتر است بدانید که تا کنون، ART موفق ترین روش برای درمان ناباروری بوده است.