سند بین‌المللی ۲۰۳۰ در آموزش‌ و پرورش چه اهدافی دارد؟

 در سپتامبر 2015 (شهریور 94)، اهداف دستور کار مبانی توسعه پایدار 2030 که 17 هدف اصلی و 169 هدف فرعی دارد برای اقدام عملی همه کشورها برای تحقق حکومت یک‌پارچه در سازمان ملل ارائه شد. ایران نیز از کشورهای شرکت کننده در این اجلاس بود که متعهد به اجرای این سند شد و پس از آن سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران با مدیریت و برنامه‌ریزی دفتر یونسکو در ایران با تشکیل 30 کارگروه تخصصی تدوین و آماده و در تاریخ 20 آذر 95 رونمایی شد.

رهبران کشورهای عضو سازمان ملل، در سپتامبر 2015 در اجلاس عالی‌‌رتبه سازمان ملل تعهد کردند دستور کار جهانی توسعۀ پایدار 2030 را در سیاستگذاری‌های کلان خود در سطح ملی از اول ژانویه سال 2016 اجرایی کنند، براین اساس در بخش اهداف آموزشی موضوع آموزش و یادگیری مادام‌العمر باکیفیت، ‌برابر و فراگیر برای همه با محوریت یونسکو تعیین شده که ایران نیز متعهد به اجرای آن است. مؤلفه‌های کلیدی در برنامه آموزش 2030 عبارتند از: برابری و فراگیر بودن، دسترسی برابر، عادلانه و باکیفیت، برابری جنسیتی، کیفیت آموزش و یادگیری مادام‌العمر.

در چارچوب عمل به 2030 به واژه‌هایی همچون شهروند جهانی و برابری جنسیتی اشاره شده است که این مباحث از سوی برخی صاحب‌نظران و کارشناسان به‌ویژه در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد نقد است و حتی برخی معتقدند که تصویب و اجرای این سند دگرگونی‌های بسیاری را در آموزش کشور ایجاد خواهد کرد که از جمله آن می‌توان به حذف کلیشه‌های جنسی و ارائه آموزش‌های جنسی به کودکان و حذف برخی مفاهیم قرآنی و ارزشی از کتاب‌های درسی به‌بهانه ترویج صلح و نبود خشونت اشاره کرد.

رهبر معظم انقلاب در دیدار با فرهنگیان کشور با اشاره به سند آموزش 2030 اشاره کردند: جمهوری اسلامی ایران تسلیم سندهایی مانند 2030 یونسکو نخواهد شد. به چه مناسبت یک مجموعه به اصطلاح بین‌المللی که قطعاً تحت نفوذ قدرت‌های دنیاست این حق را داشته باشد که برای ملت‌های دنیا تکلیف مشخص کند؟ اصل کار غلط است اینکه سندی را امضا کنیم و بعد بیاییم بی سروصدا آن را اجرا کنیم، نخیر مطلقاً مجاز نیست.

اما در دستور کار 2030 برای توسعه پایدار در هدف 4 به موضوع تضمین آموزش باکیفیت، برابر و فراگیر و ترویج فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای همه اشاره شده است.

اهداف تعیین شده در حوزه آموزش بدین شرح هستند:

4-1- تضمین اینکه همه دختران و پسران تا سال 2030، دوره‌های آموزش ابتدایی و متوسطه را به صورت کیفی، منصفانه و بدون پرداخت هرگونه شهریه به طور کامل و با دستیابی به نتایج موثر در حوزه یادگیری به پایان برسانند.

4-2- تضمین دسترسی همه دختران و پسران به آموزش پیش دبستانی و مراقبت و رشد کیفی در اوان کودکی به منظور آماده سازی آنها برای اموزش ابتدایی تا سال 2030

4-3- تضمین دسترسی برای همه زنان و مردان به آموزش عالی و دانشگاهی و آموزش فنی و حرفه‌ای مقرون به صرفه و کیفی تاسال2030

4-4- افزایش چشم گیر تعداد جوانان و بزرگسالان دارای مهارت های مرتبط، از جمله مهارت‌های فنی و حرفه‌ای لازم برای اشتغال، یافتن شغل شرافت‌مندانه و نیز کارآفرینی تا سال 2030

4-5- ریشه‌کنی نابرابری‌های جنسیتی در آموزش و تضمین دسترسی برابر به همه مقاطع آموزش و تربیت فنی و حرفه‌ای برای اقشار آسیب پذیر، از جمله معلولان، افراد بومی و کودکانی که در شرایط آسیب پذیر زندگی می‌کنند و یا خود آسیب پذیر هستند، تا سال 2030

4-6- تضمین اینکه همه جوانان و تعداد قابل ملاحظه‌ای از جوانان و بزرگسالان، اعم از زن و مرد، به سواد خواندن، نوشتن و حساب کردن دست یابند، تا سال 2030.

4-7- تضمین اینکه همه فراگیران، به دانش و مهارت‌های لازم برای ترویج توسعه پایدار دست یابند؛ به ویژه از طریق آموزش برای توسعه پایدار و آموزش و ترویج شیوه‌های زندگی پایدار، حقوق بشر، تساوی جنسیتی، ترویج فرهنگ صلح و نبود خشونت، شهروندی جهانی و احترام به تنوع فرهنگی و مشارکت فرهنگ در تحقق توسعه پایدار تا سال 2030

4-الف- ایجاد و به روزرسانی امکانات آموزشی مناسب برای کودکان، معلولان و زنان و مردان و تأمین فضاهای یادگیری موثر، فراگیر، به دور از خشونت و امن برای همه.

4-ب- افزایش چشمگیر تعداد بورس‌های اعطا شده در جهان به کشورهای در حال توسعه، به ویژه کشورهای دارایی پایین ترین سطح توسعه یافتگی، کشورهای جزیره‌ای کوچک در حال توسعه و کشورهای آفریقایی برای ثبت نام در مقاطع مختلف آموزش عالی، از جمله در حوزه آموزش فنی و حرفه‌ای، فناوری اطلاعات و ارتباطات، رشته های فنی مهندسی و علمی در کشورهای توسعه یافته و سایر کشورهای درحال توسعه تا سال 2020.

4-ج- افزایش قابل ملاحظه تأمین معلمان واجد شرایط، از جمله از طریق همکاری‌های بین المللی برای تربیت معلم در کشورهای درحال توسعه به ویژه کشورهای دارای پایین ترین سطح توسعه یافتگی و کشورهای جزیره‌ای کوچک در حال توسعه تا سال 2030.

در بند 4- 7 تأکید شده است که همه فراگیران، دانش و مهارت مربوط به «شیوه‌های زندگی پایدار، حقوق بشر، فرهنگ صلح و شهروند جهانی» را فرا بگیرند. باید توجه داشت که این واژه‌ها انسان خاصی را توصیف می‌کند که این مباحث باید در او نهادینه شود و به نظر می‌رسد منظور تدوین کننده سند 2030، با چارچوب اسناد کلان ما در ایران ناظر به «حیات طیبه» منافات دارد.

در بندهای مربوط به بخش آموزش و پرورش به مواردی همچون گسترش آموزش پیش از دبستان، آموزش رایگان و دسترسی آموزشی اشاره شده  که در سندهای بومی کشور از جمله سند تحول هم به آن‌ها توجه شده  اما نکته این است که این مفاد را باید در ارتباط با جهت‌گیری‌ها تعیین شده در این بندها و سایر بندهای این سند نگریست تا معنای دقیقشان را نشان دهند. لذا برخورد با این سند و اسناد مشابه باید محتاطانه و با حداقل خوش‌بینی باشد.

حتی ممکن است به بهانه ترویج صلح و حذف خشونت و برابری جنسیتی  درخواست کنند که برخی از دروس کتاب‌های درسی حذف شوند، لذا نمی‌توان نسبت به این مسائل با اغماض نگریست.

در ذیل اهداف ویژه سند آموزش 2030 به موضوع تربیت معلمان از طریق همکاری‌های بین‌المللی نیز اشاره شده است، هسته اصلی نظام تعلیم و تربیت، معلم است و در تربیت معلم نباید نهادهای بین المللی دخالت داشته باشند. آیا معلمی که توسط نهادهای بین‌المللی تربیت شود، می‌تواند سند تحول بنیادین را اجرا کند؟ آیا حاضرند که معلمان دیگر کشورها را ما تربیت کنیم؟ جالب این است که در بند مذکور تأکید شده است که این همکاری‌ها یک سویه است، یعنی قرار است دیگران معلمان کشورهای در حال توسعه را تربیت کنند!