چگونه با کودکان بیش فعال برخورد کنیم؟

 بیش فعالی شامل ترکیبی از مشکلات است: اختلال در تمرکز و توجه، فعالیت بیش از حد و رفتارهای بی اختیار.

کودکان مبتلا به بیش فعالی همچنین دچار مشکلاتی در اعتماد به نفس، برقراری ارتباط با دیگران و عملکرد ضعیف در مدرسه هستند. این علائم گاهی وقت ها با افزایش سن کاهش می یابند.

اگرچه برخی کودکان هرگز از علائم بیش فعالی خلاص نمی شوند، اما می توان با راهکارهایی، علائم و عوارض بیش فعالی را کاهش داد.

علائم بیش فعالی

اختلال بیش فعالی در گذشته به نام اختلال عدم توجه شناخته می شد. اما امروزه عنوان ADHD یا همان "اختلال عدم توجه و فعالیت بیش از حد" عنوان جامع تری برای این مشکل است. در برخی کودکان علائم بیش فعالی در سنین 2 تا 3 سالگی ظاهر می شوند.

نشانه های ADHD می تواند شامل موارد زیر باشد:

- تعریق و تپش قلب هنگام بازی و فعالیت کردن

- اختلال در توجه داشتن

- افکار پریشان و خواب دیدن مکرر

- مشکل در یادگیری و مشکل در گوش دادن و پیگیری مباحث مخصوصا درس ها

- مشکلات مکرر در سازمان دهی وظایف و برنامه های عملکردی

- فراموشی مکرر و گم کردن وسایل های شخصی مثل کتاب ها، خودکار مداد و یا اسباب بازی ها

- مشکل در تمام کردن تکالیف مدرسه، کارهای روزانه و سایر وظایف

- آسیب پذیری بیشتر از تهدیدهای اجتماعی، اغفال شدن و گمراه شدن سریع

- بی قراری و بی تابی کردن و حس ناآرامی که به طور مکرر به کودک دست می دهد

- عدم توانایی برای آرام نشستن و بدون حرکت بودن

- پر حرف بودن

- خروج و ورود ناگهانی به بازی ها و بحث ها

- گوش نکردن به حرف والدین و نیاز به صبر و تحمل برای برگشت او به منزل و یا هر کاری که از او خواسته می شود.

بیش فعالی در جنس مرد شایع تر از جنس زن است و رفتارهای دختران و پسران می تواند تفاوت های زیادی داشته باشد؛ مثلا پسرها ممکن است پرتحرک تر و پر هیجان تر باشند، ولی دختر ها تمایل به گوشه گیری بیشتر و تحرک کمتر دارند.

عوامل خطر

اگرچه دلیل اصلی بیش فعالی تا کنون شناخته نشده است، اما مطالعات همچنان ادامه دارند.

عوامل زیر کودک را مستعد بیش فعالی می کند:

- ژنتیک و سابقه ابتلا به ADHD در خانواده (مخصوصا والدین یا خواهر و برادر) یا سابقه سایر اختلالات ذهنی

- مواجهه با سموم محیطی نظیر سرب، مواد سمی مخصوصا در رنگ های نقاشی و یا فلزات درون لوله کشی ها

- مصرف الکل و دارو توسط مادر و نیز سیگار کشیدن مادر در بارداری

- مواجهه مادر با سموم محیطی نظیر PCB ها در هنگام بارداری

- تولد زودرس (نوزاد نارس) و کم وزنی نوزاد هنگام تولد

- اگرچه قند و مواد شیرین در ابتلا به بیش فعالی و تشدید علائم آن موثرند، ولی مدارک محکم و قابل قبولی برای این ادعا وجود ندارد.

عوامل زیادی در دوران کودکی می تواند به اختلال تمرکز منجر شود، اما همه این اختلالات را نباید بیش فعالی دانست.

تشخیص بیش فعالی در کودکان

یک کودک نباید حتما تحت تست های بیش فعالی قرار بگیرد، مگر زمانی که علائم اصلی بیش فعالی در او دیده شود و مشکلاتی را برای زندگی روزمره و مدرسه و خانه او به وجود آورد.

- هیچ تست تشخیصی دقیقی برای کودکان بیش فعال وجود ندارد. اما در روند تشخیص آزمون های زیر وجود دارند:

- تست های بالینی، برای افتراق علل و علائم اختلال بیش فعالی از سایر شرایط بالینی

- جمع آوری اطلاعاتی نظیر اطلاعات بالینی و پزشکی، شخصیتی و سابقه بیماری خانوادگی و البته اطلاعات تحصیلی

- مصاحبه و پرسش و پاسخ با اعضای خانواده، آموزگاران و سایر افرادی که کودک را می شناسند نظیر مربی مهد کودک و پرستار کودک

- سرعت تغییرات و تشدید علائم بیش فعالی در کودک

دسته بندی کودکان ADHD

کودکانی که بیش فعالی در آنها تشخیص داده می شود، معمولا به چند گروه زیر تقسیم می شوند:

1. کودکان به شدت بی توجه: این کودکان به آرامی می نشینند و به نظر می رسد به صحبت های اطرافیان به دقت گوش می کنند، در حالی که هیچ توجه ی به محیط اطراف ندارند و حتی اگر از آنها درباره جمله ای که چند ثانیه پیش شنیدند بپرسید، هیچ چیز به خاطر نمی آورند.

2. کودکان به شدت پرتحرک: این کودکان به شدت پر تحرک و پر هیاهو هستند و در کارها از هیچ اتفاق خطرناکی ترس ندارند. اگرچه برخی از این کودکان نسبت به همکلاسی های خود در رتبه های بالاتر تحصیلی قرار دارند.

3. کودکان پرتحرک و کم توجه: این کودکان در دسته بیش فعالی جدی قرار دارند و تمام علائم مربوط به بیش فعالی را دارا می باشند. درمان این کودکان به مراتب پیچیده تر از سایر گروه ها است و نیاز به زمان و صبر و تحمل بیشتری دارد.

در حالی که درمانی برای بیش فعالی وجود ندارد، راهکارهای درمانی حاضر می توانند در تخفیف علائم کمک کنند.

درمان ها معمولا شامل دارودرمانی و رفتار درمانی هستند. نکته مهم آن است که تشخیص زودهنگام می تواند به کلی نتیجه بیماری را تغییر دهد. پس بهتر است والدین، علائم و نشانه های بیش فعالی را بشناسند.

لازم است بدانیم هر کودکی که تحرک و جنب و جوش بالایی داشته باشد، یک کودک بیش فعال نیست و البته مهم تر آنکه کودکان بیش فعال، قابلیت ها و استعداد هایی قوی و قابل پرورشی دارند که با اهمیت دادن به آنها می توان آینده ای روشن را برای این کودکان به ارمغان آورد.