آیا راست می‌گویند؟

 چهارشنبه 6 اردیبهشت ماه مصادف با ششمین روز از هفته سلامت با عنوان «هنر و رسانه، سواد سلامت» نام گذاری شده است. در خصوص «سواد سلامت» تعاریف مختلفی بیان می‌شود از جمله «سواد سلامت، به معنای توانمندی علمی و درک صحیح رفتارهای سلامت محور است».

همچنین عنوان می‌شود که: «توانایی مردم در فهم و درک روش‌های سبک زندگی سالم، پیشگیری در ابتلا به بیماری‌ها و همچنین کسب دانش بهداشت فردی و عمومی را سواد سلامت می‌نامند که در صورت توانمندشدن مردم در این حوزه کاهش ابتلا به بیماری‌ها در جامعه را شاهد خواهیم بود».

فراتر از تعاریف مطرح شده و در مجموع می‌توان گفت سواد سلامت داشتن اطلاعات درست در خصوص زندگی سالم است و در اصل نوعی خود مراقبتی و سبک زندگی سالم داشتن برای پیشگیری از بیماری است یعنی افراد به نحوی زندگی می‌کنند که زمینه بیمار شدن خود را کاهش می‌دهند.

در ادامه این مطلب به‌قلم دکتر سید علی ریاض ــ دندانپزشک و معاون حقوقی و امور مجلس سازمان نظام پزشکی آمده است: در گذشته تصور می‌شد رسانه ملی (صدا و سیما) تنها منبعی است که می‌تواند سواد رسانه‌ای مردم را ارتقا دهد. بر همین اساس برنامه‌های متعدد تلویزیونی و رادیویی به صورت مستقیم و با حضور کارشناسان حوزه سلامت سعی در ارائه اطلاعات بهداشتی، درمانی، خود مراقبتی و ... به مردم داشته و البته اکنون هم دارند.

این روند بعدها با تغییراتی همراه بود و اصحاب فرهنگ و رسانه تلاش کردند آموزش‌های بهداشتی و سلامتی خود و حتی معرفی بیماری‌ها و تأثیرات مختلف بیماری‌های گوناگون بر زندگی را در فیلم‌ها و سریال‌ها و به صورت غیر مستقیم به نمایش گذاشته و به مردم آموزش دهند.

این اقدام رسانه‌ای با چالش‌هایی همراه بود به عنوان مثال در خصوص بسیاری از بیماری‌ها به دلیل توجیهی به نام حفظ حرمت عمومی جامعه هرگز در رسانه‌ها سخنی به میان نمی‌آمد و یا جنبه‌های محدود و خاصی از یک بیماری مطرح و سایر جنبه‌های آن نادیده گرفته می‌شد و همین نگاه سانسورگرایانه موجب می‌شد اطلاعات عمومی به درستی در خصوص یک بیماری افزایش پیدا نکند.

بنابراین در پی همه این مسائل جانبی و علی رغم تلاش‌های صورت گرفته از سوی رسانه‌ها برای افزایش سواد سلامت، کارشناسان حوزه بهداشت معتقد هستند سواد سلامت در کشور ما بالا نیست. دلیل این مدعا این است که هر قدر سواد سلامت در یک جامعه بالاتر باشد، سلامت عمومی آن جامعه هم افزایش پیدا می‌کند اما متأسفانه سلامت عمومی در جامعه ما بالا نیست. سطح سلامت عمومی در جامعه ما به ویژه در افراد میانسال و کهن سال به شدت پایین است و صد البته که سواد سلامت این گروه‌های سنی نیز پایین است.

اما با رشد تکنولوژی اکنون در جامعه ایران شاهد ظهور رقبایی جدی برای رسانه ملی در حوزه افزایش سطح سلامت عمومی و البته سواد سلامت هستیم. اکنون با ظهور شبکه‌های اجتماعی که قابلیت دریافت در تلفن همراه را دارند بخش قابل توجهی از اطلاعات که قسمتی از آنها نیز مربوط به سلامت و مباحث بهداشتی است از طریق این شبکه‌ها منتقل می‌شود و نکته امیدوارکننده اینکه بسیاری از افراد به این مطالب توجه نشان می‌دهند.

به اشتراک گذاری راه‌های پیشگیری و درمان بیماری‌ها و یا نحوه رعایت بهداشت فردی و محیطی از مباحث مهم شبکه‌های اجتماعی است و همین مسئله موجب شده قشر مهمی از جامعه یعنی بانوان خانه دار به مباحث سلامت به ویژه سلامت در تغذیه و بهداشت محیط بیش از پیش علاقه و توجه نشان دهند. آمارها نشان می‌دهد بیش از 50 درصد عوامل بروز و شیوع بیماری‌ها در جامعه بستگی به سطح آگاهی و شیوه زندگی مردم دارد و به نظر می‌رسد شبکه‌های اجتماعی توانسته‌اند سطح آگاهی مردم به خصوص در برخی زمینه‌های تغذیه‌ای را افزایش دهند.

اما مسئله مهمی که در این بخش وجود دارد این است که به شدت شاهد انتشار برخی مطالب غیر واقعی در شبکه‌های اجتماعی در خصوص بیماری‌ها و درمان آنها هستیم. قدر مسلم فقط و فقط افراد متخصص و کارشناس می‌توانند نظرات دقیق و کارشناسانه در خصوص تغذیه سالم، اصول درست ورزش، مواد غذایی سالم، نگه داری درست مواد غذایی، درمان برخی بیماری‌ها، نحوه پیش گیری از بیماری‌ها، رژیم غذایی مناسب و ... ارائه دهند اما گاهی برخی مطالب خلاف واقع و حتی مخالف نظر کارشناسان در حوزه سلامت در فضای مجازی منتشر می شود.

برخی از مردم صرفاً تجارب خود در خصوص استفاده از یک راهکار یا ماده غذایی در درمان و بهبودی خود را به عنوان یک راهکار علمی در فضای مجازی منتشر می‌کنند و برخی از مطالب بدون توجه به نتایج سوئی که برای گروه‌های خاصی دارد، به عنوان راهکاری برای عموم مطرح می‌شود، آثار سوء برخی از داروها و مواد غذایی بزرگ نمایی و یا حتی کوچک نمایی می‌شود و برخی افراد سودجو با انتشار مطالب خلاف واقع سعی در فروش محصولات خود دارند.

توجه عموم به برخی از این مطالب نادرست به حدی است که کارشناسان و مسئولان بهداشتی کشور مجبور به انتشار بیانیه و نشان دادن واکنش می‌شوند. چنین مسائلی اثبات می‌کند در کنار سواد سلامت، باید سواد رسانه‌ای مردم نیز بالا برده شود تا بتوانند مطالب صحیح را از مطالب غیر واقعی تشخیص دهند و سلامت خود را با مشاهده و عمل به یک مطلب نادرست به خطر نیندازند.

بر همین اساس به نظر می‌رسد مسئولان و کارشناسان بهداشتی کشور باید تیمی برای رصد پیام‌های بهداشتی در فضای مجازی داشته باشند و صد البته خود به انتشار مطالب بهداشتی و درمانی درست در این شبکه‌ها اقدام کنند تا شاهد بالا رفتن سواد سلامت به صورت درست در جامعه باشیم.