زیر و بم تنها مخزن سینمای ایران

« فیلم خانه ملی ایران» بیش از ۴۰ سال عمر دارد و زنده یاد فرخ غفاری- سینماشناس، منتقد و کارگردان- بانی اصلی تشکیل فیلم خانه ای بود که یکی از قدیمی ترین ها در دنیا محسوب می شود اما با وجود آرشیو غنی که از فیلم های ایرانی در خود جای داده هنوز مکانش سرو سامان درستی نیافته و خبری از افتتاح ساختمان جدید فیلم خانه نیست.

به گزارش پارس ، معاون فیلم خانه ی ملی ایران- در پی پیگیری ایسنا از آخرین وضعیت این مجموعه ی ملی، به سوالات مختلفی پاسخ داد:

سال ۱۳۸۳ آقای محمد حسن خوشنویس- مدیر فیلم خانه ملی ایران- در آخرین و تنهاترین مصاحبه ای که با ایسنا داشتند، نسبت به وضعیت موجودی آرشیو فیلم خانه به سینماگران هشدار دادند که کپی از فیلم های اخیر آن ها وجود ندارد. الان پس از گذشت حدود ۱۰ سال آیا هنوز همان شرایط هشدار برقرار است؟

طاهری: به نظرم خوب است که این حساسیت ها همیشه وجود داشته باشد چون افراد را نسبت به حفظ میراث تصویری کشور حساس می کند ولی تردیدی ندارم که از سال ۸۳ تا کنون اتفاقات مهمی رخ داده است و هشدار به آن شدت وجود ندارد.

الان وضعیت فعلی فیلم خانه ملی ایران چگونه است؟

آنچه در این مورد می توان گفت این است که در سال های اخیر کارهای مهمی در جهت تقویت ساختار اداری و ارتقاء سطح سازمانی فیلم خانه ملی ایران و مرکز اسناد و آثار تصویری کشور صورت گرفته است که بی شک در روند فعالیت آن نمود خواهد یافت. همچنین در سال های اخیر اتفاقات مهمی در زمینه دیجیتال در فیلم خانه ملی افتاده است و با توجه به هشداری که آقای خوشنویس سال ها قبل داده بود، حادثه ی مهمی است و این نوید را می دهد که بتوانیم این روند را ادامه دهیم. مثلا در گذشته صاحب چرخه ی به هم پیوسته ی صنعت دیجیتال در جهت حفظ و نگه داری فیلم ها نبودیم اما الان تمام این تجهیزات به شکل یکپارچه وجود دارند.

این نکته هم قابل اشاره است که اخیرا کارهایی را برای قدیمی ترین فیلم هایی که حس می کردیم بیشتر در معرض خطر نابودی قرار دارند، شروع کرده ایم؛ یکی از عناوین شاخص در این بخش، فیلم « اون شب که بارون اومد» ساخته کامران شیردل است که به دلیل مشکلاتی که سال ها قبل در لابراتور برای آن به وجود آمده بود، نگاتیو فیلم در معرض نابودی قرار داشت. خوشبختانه با عملیات بهسازی و احیا، این فیلم الان وضعیت خیلی خوبی دارد.

در بین فیلم هایی که بازسازی می شوند، فیلم هایی که چندسال قبل در کاخ گلستان پیدا شدند هم وجود دارند؟ البته گویا یکسری از آن ها برای مرمت به فرانسه فرستاده شده بودند.

این فیلم ها چون در کاخ گلستان پیدا شدند جزو موجودی سازمان میراث فرهنگی محسوب می شوند. البته آن ها به مقطعی مربوط می شدند که تجهیزات فنی آن در ایران نبود ولی نمونه های جدیدتری که حدود یکی دو سال قبل در کاخ گلستان پیدا شدند، دیگر به فرانسه منتقل نشدند و قرار است همین جا بازسازی شوند که اتفاق مهمی است. این را هم اضافه کنم که به طور کلی بخشی از این احیا و بازسازی ها در فیلم خانه انجام می شود و بخشی هم در بیرون از فیلم خانه. نکته مهم و قابل افتخار این است که اکنون دانش، فن آوری و نیروی متخصص برای امر مرمت دیجیتال فیلم ها، در کشورمان موجود است.

در این سال ها وضعیت مخزن فیلم خانه ملی از نظر افزایش تعداد فیلم ها چه تغییری کرده است؟

ما بحثی به نام خرید حقوق فیلم خانه ای داریم که تهیه کنندگان سینمای ایران را ملزم می کند یک نسخه از هر فیلم سینمایی ایرانی را که تولید می شود، در ازای دریافت مبلغی، به فیلم خانه ملی ایران واگذار کنند. در این راستا سازو کاری تبیین شده که هر فیلمی بخواهد پروانه نمایش بگیرد باید یک نسخه از آن به فیلم خانه وارد شود. سال های دهه ۱۳۶۰ این کار به شکل اهدا انجام می شد ولی در سال های اخیر با بالا رفتن هزینه ها، فیلم خانه ملی، فیلم ها را می خرد. از آن جا که این کار کمک می کند در این میان پولی رد و بدل شود، می توانیم مطمئن باشیم که ورود پیدا نکردن فیلم ها به فیلم خانه کمتر اتفاق می افتد؛ یعنی با اطمینان می توانم بگویم که در سال های اخیر بیش از ۹۰ درصد فیلم هایی که تولید شده اند به فیلم خانه وارد شده اند و این رقم بسیار بالا و با ارزشی در شاخص های بین المللی است.

قدیمی ترین فیلمی که الان در مخزن فیلم خانه ملی ایران وجود دارد، چه فیلمی است؟

به غیر از « آبی و رابی» که متاسفانه در طول تاریخ از بین رفته و نسخه ای از آن وجود ندارد، نسخه های خوبی از « دختر لر» و « حاجی آقا آکتورسینما» از تولیدات سال ۱۳۱۲ هجری شمسی در فیلم خانه موجود است. در میان فیلم های مستند نیز می توان به فیلم « علفزار» که در سال ۱۹۱۴ میلادی ساخته شده است، اشاره کرد.

در حال حاضر چه تعداد فیلم در آرشیو فیلم خانه ملی ایران نگه داری می شود؟

هیچ فیلمخانه ای آمار فیلم هایش را به طور دقیق اعلام نمی کند اما می توانم بگویم بیش از ۹۰ درصد فیلم های سینمایی پس از انقلاب را داریم. سال گذشته هم بالغ بر ۱۰۰ عنوان فیلم سینمایی ایرانی که تولید شده بودند، وارد فیلم خانه شدند و این آمار بالایی است.

از تولیدات قبل از انقلاب چطور؟

از آن زمان هم آمار قابل توجهی داریم چون در آن سال هایی که کار را شروع کردیم، مجموعه دارانی بودند که نسخه هایی از فیلم ها را نگه داری می کردند و ما آن ها را پیدا کردیم و توانستیم نسخه هایی را خریداری کنیم. مخصوصا اینکه نگه داری نسخه ۳۵ برای افراد عادی خیلی سخت است. به همین دلیل آن ها بسیار راغب بودند که به نوعی از دست این فیلم ها خلاص شوند.

البته عده ای هم بودند که راضی نمی شدند به سادگی این نسخه ها را به ما واگذار کنند ولی به طور کلی می توانم این اطمینان را بدهم که یک نسخه از تمام فیلم هایی که در ذهن شماست و یا در کتاب ها به عنوان تولیدات شاخص قبل از انقلاب معرفی شده اند، در فیلم خانه وجود دارد.

این را هم باید یادتان باشد که وقتی از فیلم صحبت می کنیم، منظور نسخه ی ۳۵ میلی متری آن، یعنی ماناترین شیوه نگه داری فیلم است. اگر احیانا می خواستیم نسخ فیلم ها را به صورت دیجیتال خریداری و نگه داری کنیم آمارمان خیلی بیشتر از این می شد ولی با وجود همین نسخه های۳۵ میلی متری، در بین کشورهای جهان، صاحب یکی از بالاترین آمارها در دارائی تولیدات ملی یک کشور هستیم.

فیلم خانه بزرگتری از ایران هم در کشورهای منطقه وجود دارد؟

بله! درواقع قدیمی ترین فیلم خانه ی منطقه در هندوستان است. آن ها علاوه بر تولیدات بیشتر، قدیمی ترین فیلم خانه را هم دارند ولی آمار سایر کشورها با ایران یکی نیست و ما با فاصله زیادی بالاتر از آن ها ایستاده ایم. در میان کشورهای اسلامی هم مقام اول را داریم.

بین آن ۱۰ درصد باقی مانده که گفتید در اختیار ندارید، فیلم مهمی هست که به دلایل مختلف در آرشیو نباشد؟

خیر، فیلم آن چنان شاخصی در این بخش نیست ولی آنچه را هم که نداریم به این دلیل است که مثلا سازندگان اثر تعهد داده اند فیلم خود را بیاورند ولی نیاورده اند یا دلایلی از این دست. البته تعداد، خیلی از این ۱۰ درصدی که گفتم پایین تر است. به نظرم استمرار در جمع آوری فیلم ها باعث شد تهیه کنندگان سینمای ایران به ما اعتماد کنند؛ ۲۰ سال قبل ممکن بود تهیه کننده ای به سختی فیلمش را به فیلم خانه داده باشد اما الان که به آن احتیاج پیدا می کند، می بیند فیلم خانه تنها جایی است که یک نسخه از فیلمش را با کیفیت مطلوب در اختیار دارد؛ حالا طبیعتا همین تهیه کننده در سال ۹۲ راحت تر فیلم خود را در اختیار فیلم خانه ملی ایران قرار می دهد. مخصوصا اینکه همین الان اگر آن تهیه کننده بخواهد نسخه ای از فیلم را خودش تهیه کند، برایش بسیار پرهزینه خواهد بود و اصلا برایش به صرفه نیست، پس راحت تر است که به فیلم خانه ملی مراجعه کند.

فیلم هایی که به فیلم خانه ملی تحویل داده می شوند، همان نسخه ای هستند که اکران می شوند؟

ما در قراردادهای خرید ذکر می کنیم که باید نسخه ۳۵ میلی متری سالم تحویل داده شود، یعنی وقتی در لابراتورها فیلم را برای اکران چاپ می کنند، یک کپی جداگانه هم برای فیلم خانه تهیه می شود. همچنین کارشناسان ما در فیلم خانه بررسی می کنند که فیلم از نظر فیزیکی مشکل کیفی نداشته باشد؛ حتی پیش آمده که در مواردی افراد برای اینکه نسخه اصلی فیلم خود را هم نگه دارند دو کپی ارائه می کنند یعنی یک نسخه ی کامل و یک نسخه ی اصلاح شده را تحویل می دهند، این در حالی است که ما فقط برای خرید یک کپی به آن ها پول پرداخت می کنیم.

هزینه خرید هر کپی چقدر است؟

در حال حاضر هزینه ی خرید کپی تمام فیلم ها به طور یکسان ۶ میلیون تومان است. زمانی این بحث مطرح شده بود که هزینه خرید هر فیلم متفاوت باشد و مثلا بر اساس درجه بندی فیلم ها قیمت گذاری روی کپی آن ها انجام شود، اما نکته این جاست که از نظر ما تمام نسخ ارائه شده، « فیلم» و میراث تصویری ما هستند.

خوب، برویم سراغ ساختمان فیلم خانه که الان چند سال است از شروع ساخت آن می گذرد ولی هنوز هیچ انتقالی به آن جا صورت نگرفته است.

ساختمان جدید در منطقه باغ فردوس تهران است و عملیات ساختمانی آن نزدیک به ۸۰ درصد پیشرفت داشته است. درباره ی آن چه به ساختمان مربوط می شود، می توانم بگویم پیش بینی همه چیز شده و جای نگرانی برای آن نیست. اما آنچه که اکنون خیلی پیگیری می کنیم تامین تجهیزات مورد نیاز این ساختمان است. مهم ترین چیزی که نیاز داریم تجهیزات دیجیتال است؛ مانند اسکنر، ریکوردر و سیستم هایی برای بازسازی فیلم که مخصوص فیلم خانه طراحی و ساخته شده اند و در کنار این ها تامین نیروی انسانی متخصص.

یعنی تمام فیلم ها برای عمر طولانی تر و بهتر حفظ شدن باید به نسخه دیجیتال تبدیل شوند؟

به طور کلی عمر این فیلم ها محدود است و ما فقط سعی می کنیم عمر آن ها را افزایش دهیم. با این حال نمی توانیم از بروز یکسری حوادثی که اجتناب ناپذیر است جلوگیری کنیم و اینجاست که صنعت دیجیتال به کمک ما می آید. مثلا برای فیلم « اون شب که بارون اومد» در دهه ۵۰، در پروسه لابراتوری اتفاقی که باید انجام می شد نشد و سبب شد نگاتیو فیلم آسیب های جدی ببیند. در چنین جایی دیجیتال به کمک ما می آید و نگاتیوی را که به نظر چیزی در آن وجود ندارد، بازسازی می کند. به این ترتیب ما صاحب یک نسخه نگاتیو جدید می شویم.

تاکید می کنم ما الان در شرایطی صحبت می کنیم که همچنان نسخه ۳۵ میلی متری مناسب ترین شکل نگه داری آن چیزی است که به آن « فیلم» می گوییم، ولی ما با نمونه هایی روبرو هستیم که خطراتی آن ها را تهدید می کند و برای جلوگیری از افزایش این خطرات فعلا به فن آوری دیجیتال پناه می بریم. البته قبل از آن، مرمت ها به صورت لابراتواری انجام می شد که بسیار زمان بر و پرهزینه تر بود.

پس تکلیف فیلم هایی که الان به شکل دیجیتال تولید می شوند چه می شود؟ باید حتما نسخه ۳۵ داشته باشند؟

بله، دوستان ما فکر می کنند وقتی چیزی به دیجیتال تبدیل شد از نابودی آن جلوگیری می شود. دیجیتال پدیده ی جدیدی است ولی ما وقتی درباره فیلم صحبت می کنیم از چیزی سخن می گوییم که عمر بیش از ۱۰۰ سال دارد. معتقدیم هم چنان فیلم (۳۵ میلی متری) ماناترین روش نگهداری است و طبیعی است که باید خودمان را برای از این به بعد، یعنی سیستم دیجیتالی که قرار است فیلم ها با آن تولید و پخش شوند، آماده کنیم. باید دانست که هنوز در جهان علم و فناوری، تضمینی برای ماندگاری تولیدات دیجیتال داده نمی شود، اما چاره ای جز حرکت با روند پیشرفت علم نداریم و باید سرنوشت مرمت و ماندگاری را به آینده علم و فناوری واگذار کرد؛ به شرط آنکه ذهن مدیران و تصمیم گیران نیز همپای آن رشد کند. ما ناچاریم با این حرکت همراه شویم.

تا حالا پیش آمده بین فیلم هایی که خریداری کرده اید، فیلمی بوده باشد که به دنبال آن بودید یا از پیدا کردنش غافلگیر و هیجان زده شده باشید؟

معمولا بسیاری از فیلم هایی را که در اختیار می گیریم، نسخه ای از آن ها را قبلا داشته ایم ولی گاهی بین این ها ناگهان یک حلقه ی مفقوده پیدا می شود که مدت ها به دنبال آن بوده ایم.

به عنوان مثال در طول سال های اخیر حدود ۸۰۰ عنوان فیلم ایرانی و خارجی را خریداری کردیم که از بسیاری از فیلم های ایرانی آن مجموعه حتی یک نسخه یا در مواردی یک نسخه کامل از آن، در فیلم خانه نداشتیم. درواقع بخشی از این فیلم ها به دهه ی ۱۳۳۰ سینمای ایران مربوط می شدند. گمان می شد برخی از این فیلم ها به طور کامل از بین رفته اند ولی خوشبختانه ما آن ها را پیدا کردیم.

اسم چند فیلمی را که در این مجموعه پیدا شده می گویید؟

این نسخه ها منحصر به فرد هستند و باید از آن ها خیلی محفاظت کنیم. باید ابتدا به بهترین شکل محافظت شوند و کپی های متعدد هم از آن ها تهیه کنیم تا بعد بتوانیم اسامی آن ها را اعلام کنیم.

فیلمی هست که هنوز به دنبال آن باشید؟

بله. فیلم « آبی ورابی» که اولین فیلم تاریخ سینمای ایران است. محققین و مورخین تاریخ سینما معتقدند این فیلم در سال های ابتدایی تاریخ سینمای ایران از بین رفته است. البته بسیاری از فیلم ها بودند که درباره آن ها هم چنین تصوری وجود داشت ولی بالاخره پیدا شدند.

در پایان، بزرگترین و مهم ترین دغدغه فعلی فیلم خانه ملی ایران را چه می دانید؟

تامین تجهیزات مورد نیاز مرمت و بازسازی تبدیل مواد ۷۰،۳۵،۱۶ و ۸ میلی متری به فرمت های دیجیتال قابل نگهداری چون همه ی این ها کمک می کند که فیلم خانه ملی ایران بیش از پیش به بزرگ ترین مرکزآثار و اسناد تصویری کشور بدل شود.