آیا مهریه و نفقه باعث کاهش ارث زن می باشد؟

ممکن است کسانی بگویند چه لزومی دارد که ما سهم زن را در ارث از سهم مرد کمتر قرار دهیم و آنگاه این کمبود را به وسیله مهریه و نفقه جبران کنیم، آیا بهتر نیست که سهم ارث را مساوی قرار دهیم!

پاسخ این است که نباید علت را به جای معلول و معلول را به جای علت گرفت. این پندار که مهریه و نفقه معلول وضع خاص ارثی زن است نادرست می باشد؛ زیرا وضع خاص ارثی زن، معلول مهریه و نفقه است.

ثانیاً آنچه در این جا وجود دارد، صرفاً جنبة مالی و اقتصادی نیست. اسلام با در نظر گرفتن احتیاجات و گرفتاری های زن از لحاظ تولید و قدرت کمتر او از مرد در تولید و تحصیل ثروت و دیگر ویژگی های روانی زن و مرد و این که مرد همواره باید مخارج زن را تأمین کند و با درنظر گرفتن همة ملاحظات دقیق روانی و اجتماعی که سبب استحکام پیمان خانوادگی می شود، مهریه و نفقه را بر مرد لازم کرده و سپس به خاطر جبران تحمیلی که در تأمین مخارج بر مرد شده سهم ارث او را افزایش داده است.

 یکی از شرایط لازم برای این که زن و شوهر وارث هم بشوند عقد نکاح دائم است، یعنی در ازدواج موقت توارث بین زوجین برقرار نمی شود و شرط بعدی برای ارث بردن زن و مرد از یکدیگر این است که در زمان فوت، زن و مرد در عقد هم باشند و رابطه زوجیت موجود باشد.

البته در این مورد یک استثناء وجود دارد و آن طلاق رجعی است که در ایام عده طلاق رجعی زن و شوهر از هم ارث می برند؛ زیرا در حکم زن و شوهر هستند و هنوز رابطه زناشویی به طور کامل قطع نشده و با پشیمانی شوهر از طلاق در ایام عده قرارداد ازدواج (عقد ازدواج) به‌قوت خود باقی است و مانند آن است که طلاقی اتفاق نیفتاده است به همین علت مرد در ایام عده طلاق رجعی مکلف خواهد بود همسر را در منزل خود بپذیرد و نفقه او را بپردازد.

در صورتی که مردی در حال بیماری اقدام به انعقاد عقد با زنی کند و به دلیل همان بیماری و قبل از ازدواج با زن فوت نماید زن از او ارث نخواهد برد.

همانطور که گفته شد شرط ارث بردن زن و مرد از یکدیگر وجود رابطه زوجیت و عقد نکاح در هنگام فوت بین آن دو است. وقوع هر نوع طلاقی بین زن و شوهر - به غیر از طلاق رجعی - باعث می شود آنها از ارث بردن از یکدیگر محروم شوند الا در طلاق رجعی که در ایام عده، زن و مرد از هم ارث می برند با وجود این، ماده 944 قانون مدنی می گوید «اگر شوهر در حال مرض زن خود را طلاق دهد و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد، زوجه از او ارث می برد اگر چه طلاق بائن باشد، مشروط بر این زن شوهر نکرده باشد.»

بنابراین قانونگذار این استثناء را نیز به نفع زن در نظر گرفته است که چانچه شوهر در حال بیماری زن خود را طلاق دهد و بر اثر همان بیماری ظرف یک سال فوت نماید و زن نیز بعد از طلاق با دیگری ازدواج نکرده باشد از ارث همسر سابق خود بهره مند می‌شود، هرچند که طلاق بائن بوده و رابطه زناشویی کاملاً قطع شده باشد.

میزان سهم الارث زن و شوهر:

در میزان سهم الارث زن و شوهر تفاوت‌هایی وجود دارد و همچنین وجود یا عدم وجود فرزندان در میزان سهم الارث زن و مرد تاثیر دارد و چنانچه مرد دارای همسران متعدد باشد نیز در میزان سهم الارث زن یا زنان، تغییراتی ایجاد می شود. این تغییرات عبارتند از:

1- چنانچه زن فوت کند و دارای فرزند یا فرزندانی نباشد، شوهر نصف اموال زن را به ارث می برد و اگر زن وارث دیگری مانند پدر و مادر نداشته باشد نیز بقیه اموال زن برای شوهر خواهد بود ولی اگر زن فوت کند و دارای اولاد و یا اولادِ اولاد باشد (زیرا اولادِ اولاد نیز در صورت نبود اولیاء خود جانشین آنها محسوب شده و مانند آنها ارث می برد) شوهر یک چهارم اموال زن را به ارث می برد.

2- در صورتی که شوهر فوت کند و اولاد نداشته باشد زن یک چهارم اموال شوهر را به ارث می برد ولی اگر شوهر دارای اولاد یا اولادِ اولاد باشد زن یک هشتم اموال شوهر را به ارث می برد و چنانچه زن بعد از فوت همسر خود و قبل از تقسیم ارث فوت کند، سهم الارث زن به وارثان وی تعلق خواهد گرفت.

3- چنانچه مرد دارای دو یا چند همسر باشد، سهم الارث زن یعنی یک هشتم بین همسران به طور مساوی تقسیم خواهد شد. البته در صورتی که همسران در عقد دائمی باشند و در هنگام فوت مرد نیز رابطه زوجیت و عقد دائم برقرار بوده باشد.

 استفتائات ارث حضرت آیت الله خامنه ای مد ظله العالی:

س: در چند مورد زن برابر مرد ارث مى‌برد؟

ج) بستگان مادرى مثل برادر و خواهر مادرى و یا دایى و خاله و امثال اینها مساوى ارث مى‌برند.

س: آیا اتومبیل میّت به عنوان حبوه به پسر بزرگ مى‌رسد؟

ج) ماشین و یا مرکب دیگر جزو حَبْوه نیست و جزو میراث حساب مى‌شود و به همه ورّاث تعلق دارد.

س: اگر از میت منزلى بجا مانده باشد و ورثه‌اى جز زوجه و فرزند نداشته باشد،‌ آیا زوجه از زمین و ساختمان، هر دو، ارث مى‌برد؟

ج) در فرض سؤال، زوجه فقط از قیمت زمین و قیمت ساختمان روى آن حق ارث دارد و از عین زمین ارث نمى‌برد.

س: سهم شوهر از زن متوفّى خود چه اندازه است؟

ج) اگر متوفّى اولاد داشته باشد، سهم شوهر یک چهارم اموال متوفى مى‌باشد.

س: اگر فرزند یک پدر زرتشتى، شیعه باشد آیا پس از مرگ پدر، فرزندان دیگر که زرتشتى هستند از او ارث مى‌برند؟

ج) در فرض سؤال، تنها وارث مسلمان از شخص متوفّى ارث مى‌برد.