سالگرد تولد دکتر معین؛ مردی که وارث واژه‌ها شد

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، محمد معین سال ۱۲۹۷ در رشت متولد شد. او در کودکی و به فاصله ی پنج روز پدر و مادرش را از دست داد و سرپرستی او را جد پدری اش شیخ محمدتقی معین العلما که از بزرگان رشت بود، بر عهده گرفت. با علاقه ی زیادی که به تحصیل داشت، موفق شد خیلی زود وارد مدرسه ی دارالمعلمین تهران شود و در سال ۱۳۱۳ لیسانس ادبیات و فلسفه را اخذ کند. او آن قدر به زبان فرانسه تسلط داشت که در ۱۶ سالگی در حضور لرد بایرون - شاعر فرانسوی - سخنرانی کرد و رساله ای هم به این زبان ارائه داد.

شاید خیلی ها ندانند نیما یوشیج بدون این که محمد معین را دیده باشد، در وصیت نامه اش او را معتمد و وصی خود معرفی کرده و بازخوانی و تصحیح شعرهایش را به او سپرده بود. در کتاب « یادداشت های روزانه ی نیما یوشیج» از زبان خود نیما آمده است: « فکر می کردم برای دکتر حسین مفتاح چیزی بنویسم که وصیت نامه ی من باشد، به این نحو که بعد از من هیچ کس حق دست زدن به آثار مرا ندارد، به جز دکتر محمد معین. او که نسل صحیح علم و دانش است، کاغذپاره های مرا بازدید کند. دکتر محمد معین که هنوز او را ندیده ام، مثل کسی است که او را دیده ام. اگر شرعا می توانم قیم برای ولد خود داشته باشم، دکتر محمد معین قیم است؛ ولو این که شعر مرا دوست نداشته باشد. »

معین بعد از پایان دوره سربازی به اهواز رفت و در دبیرستان های این شهر مشغول تدریس شد. وقتی شنید تعدادی از باستان شناسان فرانسوی برای حفاری به شهر شوش آمده اند، به خاطر علاقه ای که به کار آن ها داشت، به دیدارشان رفت. سرپرست باستان شناسان به معین گفت، لهجه های محلی ایران به زودی تحت تأثیر لهجه ی مرکزی از بین خواهد رفت. این حرف تأثیر عمیقی بر معین گذاشت و او را به این فکر انداخت که اصطلاحات، گویش های خاص و امثال و حکم این دوره را جمع آوری و تدوین کند.

ترجمه « روان شناسی تربیتی» نوشته ی علی الجارح و مصطفی امین از عربی به فارسی و « ایران از آغاز تا اسلام» نوشته پروفسور گریشمن انگلیسی و تألیف رساله ی تحقیقی « حافظ شیرین سخن» و « گنجینه شوش» از یادگاران دوره ی معلمی معین در اهواز هستند.

در سال ۱۳۲۱ در جلسه ی دفاع محمد معین از رساله ی دکترای خود، در میان خیل عظیم دانشجویان و استادان حاضر در جلسه این جملات از زبان رییس جلسه شنیده شد: « رساله ی آقای محمد معین از هر حیث قابل تمجید و تحسین است و با قید" بسیار خوب" تصویب شده و آقای محمد معین در زبان و ادبیات فارسی دکتر شناخته می شود. به ایشان تبریک می گوییم… » . و به این ترتیب محمد معین به عنوان اولین فارغ التحصیل رشته ی زبان و ادبیات فارسی با مدرک دکترا شناخته شد.

آشنایی با علامه دهخدا و همکاری با او در تدوین « لغت نامه» از مهم ترین اتفاقات زندگی معین بود. پس از آن هم علاقه ی او به واژه های فارسی و ثبت آن ها باعث شکل گیری « فرهنگ معین» ، از بزرگ ترین دایرة المعارف های فارسی، شد که چاپ آن از سال ۱۳۴۲ شروع شد و تا امروز هم از پرفروش ترین کتاب های مرجع محسوب می شود؛ کتاب شش جلدی ای که در همه ی کتابخانه ها مورد استفاده مردم عادی، استادان و محصلان رشته ی زبان و ادبیات فارسی قرار می گیرد.

محمد معین ۲۳ اثر تألیفی دارد که « ستاره ی ناهید» ، « قاعده های جمع در زبان فارسی» ، « تحلیل هفت پیکر نظامی» و « برگزیده شعر فارسی از دوره ی طاهریان تا آل بویه» از جمله ی آن ها هستند. او کتاب هایی هم در حیطه ی تصحیحات دارد که تصحیح دوره ی پنج جلدی « برهان قاطع» اثر محمد حسین بن خلف تبریزی معروف ترین آن هاست. ترجمه ها و مقاله های متعددی هم از او به جا مانده است.

در کارنامه ی دکتر معین، عضویت در شورای عالی فرهنگ و کنگره های هزاره ی ابن سینا و آزادی فرهنگ ثبت شده است. همچنین بارها به دعوت دانشگاه ها و مؤسسات فرهنگی مختلف به کشو رهای مختلف دنیا سفر کرد. در سال ۱۳۴۰ از طرف دولت فرانسه نشان عالی « ادب و هنر» به او اهدا شد.

معین آذرماه ۱۳۴۵ در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران بر اثر ضایعه ی مغزی بی هوش شد و پس از انتقال به بیمارستان به حالت اغما فرورفت. او ۱۳ تیرماه ۱۳۵۰ از دنیا رفت.