عوارض مکیدن انگشت در کودکان

 رفتار مکیدن در سنین نوزادی پدیده‌ای طبیعی است که برخاسته از نیازهای فیزیولوژیک نوزاد برای تغذیه است. درباره این‌که چرا بعد از سن نوزادی این رفتار در برخی کودکان ادامه می‌یابد، نظریه‌های مختلفی وجود دارند. نظریه روانکاوی، ادامه‌یافتن این عادت به‌صورت مکیدن غیرتغذیه‌ای (پستانک یا انگشت) را ناشی از یک مشکل روانی در عدم توانایی کنترل اضطراب توسط کودک می‌داند؛ درحالی‌که نظریه یادگیری، آن را یک عادت آموخته‌شده می‌داند که لزوما بیانگر یک مشکل روانی نیست؛ اما معتقد است ادامه‌یافتن آن در برخی کودکان بعد از سن شش‌سالگی می‌تواند نشانه یک مشکل روانی باشد. به‌دلیل شیوع بالای عادت مکیدن، قصد داریم در این نوشتار به برخی سوالات رایج درباره تاثیر این عادت بر سلامت دهان و دندان کودک و نیز روش‌های درمان آن پاسخ دهیم.

تاثیر مکیدن انگشت بر سلامت دهان و دندان کودک

مکیدن انگشت می‌تواند منجر به ایجاد برخی تغییرات دندانی و فکی شود. میزان تغییرات ایجادشده می‌تواند بسته به طول مدت، شدت، میزان تکرار عادت در شبانه‌روز و نیز حالتی که انگشت در دهان قرار می‌گیرد، متفاوت باشد. مهم‌ترین تغییراتی که در اثر مکیدن انگشت ایجاد می‌شود عبارتند از:

اپن بایت قدامی (فقدان هم‌پوشانی عمودی دندان‌های جلو): به این معناست که وقتی کودک دندان‌هایش را روی هم جفت می‌کند، دندان‌های جلو به هم نمی‌رسند؛ درنتیجه کودک مثلا در گاززدن سیب یا ساندویچ مشکل خواهدداشت.

افزایش اورجت دندانی و پروتروژن دندان‌های قدامی بالا: افزایش فاصله افقی دندان‌های جلوی فک بالا نسبت به دندان‌های جلوی فک پایین و ایجاد شیب بیش‌ازحد دندان‌های جلوی فک بالا به بیرون.

کراس بایت خلفی: تنگ‌شدن قوس دندانی فک بالا و جفت‌شدن نادرست دندان‌های آسیای بالا و پایین.

این تغییرات در مجموع منجربه کاهش کارایی دندان‌ها در جویدن غذا، نازیباشدن دندان‌ها و چهره کودک و نیز برخی بیماری‌ها و مشکلات مفصل فکی در بلندمدت می‌شود.

چگونه عادت مکیدن انگشت را در کودکان درمان کنیم؟

قبل از هر اقدامی، کودک و والدینش باید بخواهند که درمان صورت گیرد؛ وگرنه هرگونه تلاشی بی‌فایده است. برخی کودکان با ورود به مهدکودک یا پیش‌دبستانی به‌دلیل فشار دوستان، عادت را کنار می‌گذارند. قبل از تلاش برای ترک عادت، تنش‌های روحی کودک باید توسط دندان‌پزشک معالج ارزیابی شود. بهتر است درمان بچه‌هایی که اخیرا تغییرات مهمی در زندگی‌شان داشته‌اند، مثلا به شهر یا کشور جدیدی مهاجرت کرده‌اند، مدرسه‌شان را تغییر داده‌اند یا والدین‌شان از هم جدا شده‌اند، به تعویق بیفتد.

به‌طور کلی چهارروش برای توقف عادت داریم:

1. مشاوره با بیمار

شامل صحبت‌کردن با کودک درباره عواقب ادامه‌دادن عادت مکیدن و به‌ویژه تاثیر آن برای نازیباشدن دندان‌ها و چهره اوست. برای درک بهتر کودک، می‌توان عکسی از اثر نامطلوب عادت مکیدن انگشت بر دندان‌ها و فک را تهیه کرد و به کودک نشان داد. دیده شده که تاثیر روش مشاوره، بر کودکان بزرگ‌تر و آن‌هایی که فشار جامعه را برای ترک عادت احساس می‌کنند، بیشتر است.

2. یادآوری کردن

برای کودکانی مناسب است که خودشان مایل به توقف عادت هستند؛ ولی به مقداری کمک نیاز دارند. در این روش باید ابتدا هدف درمان را خوب برای کودک توضیح داد؛ سپس از برخی بانداژهای چسبنده ضدآب، دستکش‌های یک انگشتی یا جوراب، به‌ویژه در طول ساعات خواب روی انگشت یا دست کودک استفاده کرد؛ همچنین برخی محلول‌های تلخ (شبیه لاک ناخن) برای این منظور در داروخانه‌ها وجود دارند که می‌توان براساس نیاز در طول روز یا قبل خواب روی ناخن انگشت کودک به‌کار برد. نکته مهم این است که کودک باید درک کند هدف همه این روش‌ها، یادآوری این موضوع به کودک است که انگشتش را در دهانش قرار ندهد. درصورتی که کودک احساس کند این روش‌ها جنبه تنبیهی دارند، کارایی لازم را نخواهد داشت.

3. سیستم پاداش

در این روش قراردادی بین کودک یا والدین یا کودک و دندان‌پزشک بسته می‌شود. در این قرارداد به‌سادگی بیان می‌شود کودک برای مدت خاصی، عادت را ترک می‌کند و در مقابل جایزه‌ای دریافت خواهدکرد؛ به‌عنوان مثال، می‌توان جدولی ماهانه تنظیم و روی کمد اتاق خواب کودک نصب کرد و به ازای هر روز که کودک عادت را ترک کرد، یک ستاره در محل مربوط روی جدول چسبانید و به‌ازای هر پنج ستاره، یک جایزه ویژه برای وی درنظر گرفت و همزمان با این کار، کودک را به‌صورت کلامی هم تشویق کرد. روش پاداش درصورتی که با درمان یادآوری تلفیق شود، تاثیر مفید بیشتری دارد.

4. پلاک‌های عادت‌شکن

درصورتی که عادت، پس از کاربرد درمان‌های یادآوری و پاداش، همچنان ترک نشود، ولی کودک واقعا مایل به ترک آن است، می‌توان از این درمان استفاده کرد. در این روش وسیله‌ای ثابت در دهان کودک قرار می‌گیرد که هم به‌طور فیزیکی مانع انجام عادت می‌شود و لذت مکیدن را از بین می‌برد و هم به‌عنوان یک یادآور عمل می‌کند. جهت ترک کامل عادت، به‌طورمعمول این وسایل باید حداقل به‌مدت شش‌ماه استفاده شوند.

توصیه شده برای پیشگیری از عوارض ناشی از مکیدن، بعد از سن دوسالگی، از انجام عادت توسط کودک ممانعت به‌عمل آید. از آنجا که روش‌های درمانی ذکرشده برای کودکان بالای چهارسال مناسب‌تر است، پیشنهادشده برای کودکان سه تا چهارساله‌‌ای که عادت مکیدن انگشت دارند، پستانک جایگزین شود؛ چراکه مکیدن پستانک در مقایسه با انگشت، هم عوارض کمتری دارد و هم ترک آن راحت‌تر است.