اختلال "بدریخت انگاری بدن" چیست؟

به گزارش پارس به نقل از ایسنا«فرشاد شیبانی»، متخصص روانشناسی بالینی و مدرس دانشگاه در برنامه «به رنگ زندگی» گروه بهداشت روانی شبکه رادیویی سلامت با بیان این که عیب ادراک شده برای دیگران قابل مشاهده نیست و یا از نظر دیگران بی اهمیت است، گفت: طیف مختلفی از نگرانی ها از «غیر جذاب» یا «معیوب بودن» تا «زشت و مثل هیولا» وجود دارد. این مشغولیت می تواند روی یک یا چند عضو بدن متمرکز شود؛ ولی بیشتر از همه در مورد پوست (برای مثال ادراک آکنه، زخم ها، خطوط، چروک ها، زردی) مو (مثلاً موهای زیاد، زائد) بینی (برای مثال سایز یا شکل) وجود دارد. با این حال دیگر اعضای بدن نیز می توانند مورد تمرکز قرار گیرند (مثلاً چشم ها، دندان ها، وزن، شکم، سینه، پاها، شکل و سایز صورت، لب ها، چانه، ابروها و اندام های جنسی). برخی افراد از قرینه نبودن قسمت های مختلف بدنشان شکایت دارند. این مشغولیت های ذهنی، مزاحم، ناخواسته و وقت گیر هستند (به طور میانگین 3 تا 8 ساعت روزانه) هستند و مقاومت علیه آنها یا کنترل آنها معمولا دشوار است.

وی در ادامه افزود: رفتارها و اعمال ذهنی تکرار شونده و مفرط (مثل مقایسه کردن) در پاسخ به مشغولیت ذهنی انجام می گیرند. فرد خود را مجبور به انجام دادن آنها می بینید و این رفتارها لذتبخش نیستند و در عوض ممکن است اضطراب و نارضایتی را افزایش دهند. به طور معمول آنها وقت گیر هستند و مقاومت علیه آنها دشوار است. رفتارهای شایع شامل مقایسه کردن بدن خود با دیگران می باشد. فرد به طور مکرر آن قسمت از بدنش را که زشت می داند در آینه یا سایر سطوح انعکاس دهنده چک می کند یا به طور مستقیم اندازه می گیرد. آرایش مفرط (مثل شانه کردن، مدل دادن، تراشیدن یا کندن موها) پوشاندن و استتار کردن (مثلا پوشاندن نواحی زشت ادراک شده با اشیا مختلف مثل کلاه، لباس، آرایش یا موها)، اطمینان جویی از افراد در مورد اینکه آن نواحی چطور به نظر می رسد، لمس کردن آن نواحی برای چک کردن آنها، ورزش مفرط یا وزنه برداری و دنبال فنون آرایش بودن نیز از دیگر رفتارهای شایع محسوب می شوند. برخی افراد پوستشان را برنزه می کنند (برای مخفی کردن زردی یا آکنه های پوست)، لباس هایشان را به دفعات عوض می کنند (برای پوشاندن نقص ادراک شده) یا به طور اجباری خرید می کنند (مثلا محصولات زیبایی). کندن اجباری پوست با هدف برطرف کردن نقص خیالی نیز رایج است و منجر به آسیب پوستی، عفونت یا حتی پارگی عروق خونی می گردد.

شیبانی با بیان این که یک شکل از اختلال بدشکلی بدن که تقریبا تنها در مردان وجود دارد، شامل مشغولیت ذهنی با کوچک بودن سایز بدن یا به اندازه کافی عضلانی نبودن و لاغر بودن است، اظهارکرد: این بیماران واقعا نرمال به نظر می رسند و یا حتی عضلانی تر از بقیه هستند. آنها ممکن است با سایر قسمت های بدن مثل پوست یا مو نیز اشتغال ذهنی داشته باشند. اکثریت آنها (نه همه آنها) رژیم غذایی می گیرند، ورزش می کنند و به میزان زیادی وزنه برداری انجام می دهند که گاهی اوقات منجر به آسیب بدنی برای آنها می شود. این افراد از داروهای آندروژن و استروئید آنابولیک خطرناک در جهت بزرگ کردن اندام و عضلانی تر شدن استفاده می کنند.

وی ادامه داد: بسیاری از مبتلایان به اختلال بدریخت انگاری بدن معتقدند که دیگران توجه خاصی به آنها دارند و ظاهر آنها را مورد تمسخر قرار می دهند. اختلال بدریخت انگاری بدن با سطوح بالای اضطراب اجتماعی، کناره گیری از اجتماع، خلق افسرده، روان رنجورخویی، کمال گرایی، برون گرایی پایین و عزت نفس پایین ارتباط دارد. بسیاری از این افراد، از ظاهرشان خجالت می کشند و مایل نیستند نگرانی هایشان را با دیگران درمیان بگذارند. اکثریت افراد از درمان های زیبایی در جهت بهبود نقص ادراک شده شان استفاده می کنند که درمان ها و جراحی های پوستی از همه شایعتر هستند در حالی که اختلال بدریخت انگاری بدن به این قبیل درمان ها به ندرت پاسخ می دهد و حتی ممکن است بدتر شود. حتی برخی از این بیماران از این بابت که متخصصان، درمان های زیبایی را تایید نمی کنند ممکن است خشمگین شوند.

شیبانی در ادامه افزود: تقریباً تمام افراد مبتلا به اختلال بدریخت انگاری بدن به علت نگرانی های مربوط به ظاهر، در عملکرد روانی- اجتماعی شان نقص دارند. این نقص ممکن است از شدت متوسط (برای مثال اجتناب از برخی موقعیت های اجتماعی) تا شدید و ناتوان کننده (مثل کاملا خانه نشین شدن) متغیر باشد. در مجموع، در این افراد عملکردهای روانی- اجتماعی و رضایت از زندگی به میزان زیادی پایین است. حدود 20 درصد از نوجوانانی که اختلال بدریخت انگاری بدن دارند به علت علایم اختلالشان از مدرسه اخراج می شوند. اختلال در عملکردهای اجتماعی (مثل فعالیت های اجتماعی، روابط، صمیمیت) نیز رایج است. افراد ممکن است به علت اختلالشان سال ها خانه نشین شوند.

این روان شناس در پایان خاطرنشان کرد: متأسفانه تأکید مفرط برخی رسانه ها بر زیبایی و این برداشت اشتباه که توانمندی و ارزش یک انسان تنها به ظاهر اوست منجر می شود تا این افراد چنین وسواسی در این زمینه پیدا کنند. به قول حضرت مولانا: «صورت ظاهر چه جویی ای جوان/رو معانی را طلب ای پهلوان».

وی با بیان اینکه افرادی که عزت نفس آنها از منابع مختلف مثل اخلاق، دانش، کمالات، هنر، درک و فهم، تحصیلات و بشردوستی منشا می گیرد قطعا به ظاهر خود به عنوان بخشی از شخصیت و وجود خود می نگرند، نه اینکه تنها دارایی آنان ظاهرشان باشد که روی آن وسواس پیدا کنند تاکید کرد: از آنجا که مشکل این افراد پایه روانشناختی دارد هرگونه عمل جراحی قطعاً بی اثر خواهد بود و باز هم فرد از خودش راضی نخواهد شد. درمان این اختلال توسط متخصص روانشناسی بالینی صورت می گیرد. در درمان روی عزت نفس، باورهای ناکارامد و طرحواره های مراجع که در گذشته شکل گرفته اند و همچنین ریشه آن کار می شود. علاوه بر آن دارودرمانی نیز که توسط روانپزشک صورت می گیرد کمک کننده خواهد بود.