کم‌آبی در کمین حیات وحش دریاچه
به گزارش پارس به نقل از شرق اثرات کم‌آبی دریاچه ارومیه تنها به خشکی پهنه خودش و تهدید کشاورزی و زیست انسانی اطراف آن خلاصه نمی‌شود. این دریاچه پیش از آنکه به بلای کم‌آبی و خشک‌سالی گرفتار شود، یکی از غنی‌ترین زیستگاه‌های جانوری و گیاهی ایران بود. تعدادی از جزایر این دریاچه مقصد و محل زندگی ده‌ها گونه پرنده مهاجر و بومی و همین‌طور چندین نوع جانور از جمله گوزن زرد ایرانی و قوچ و میش ارمنی بود. بااین‌حال خشک‌شدن این دریاچه دست‌کم از حجم چندده‌هزارتایی پرندگانی که هرساله در سواحل و جزایر آن لانه‌سازی و جوجه‌آوری می‌کردند، آن‌قدر کاسته است که حالا می‌توان گفت اثری از آنها نیست. درهمین‌رابطه در سفری که چندروز پیش به آذربایجان‌غربی داشتم، با بهزاد شیرپنجه، رئیس اداره پارک ملی دریاچه ارومیه، گفت‌وگویی کردم، او در این گفت‌وگو به «شرق» خبر داد که برخلاف سه، چهارسال گذشته، در زمستان قبلی به‌دلیل بهبود نسبتی وضعیت دریاچه در حدود ٢٠ هزار فلامینگو دوباره به سواحل آن پناه آوردند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
قبل از اینکه دریاچه به بحران کم‌آبی و خشکی دچار شود، وضعیت این پارک ملی به‌لحاظ گونه‌های جانوری چگونه بود؟
قبل از اینکه دریاچه خشک شود، پارک ملی دریاچه پناهگاه و محل عبور هزاران‌هزار پرنده رنگین‌پر بود. داخل دریاچه هم چون شوری آب زیاد بود، یک نوع آبزی به نام آرتمیا زندگی می‌کرد که تنها موجود زنده درون آب دریاچه بود که جزو بی‌مُهرگان به حساب می‌آمد و در حقیقت نوعی میگوی آب شور بود. این گونه مهم‌ترین منبع غذایی برای بسیاری از پرنده‌های مهاجر به دریاچه مانند فلامینگوها و تنجه‌ها یا بادکوبه و آنقوت و... بود. در آن سال‌ها در مجموع داخل پارک ملی ١٨٦ گونه پرنده، متعلق به ٢٢ خانواده بومی وجود داشت. برخی از این پرندگان مهاجر بوده و برخی بومی خود اینجا بودند. این پرندگان با زندگی در جزایر ٩ گانه هم به مصب رودخانه‌های سیمینه‌رود و زرینه‌رود که به دریاچه می‌ریخت، نزدیک بودند و هم از آرتمیای موجود در آب دریاچه تغذیه می‌کردند. به‌عنوان‌مثال پلیکان‌ها بعد از لانه‌گذاری و جوجه‌آوری در جزایر از مصب رودخانه‌ها ماهی صید کرده و به داخل جزایر برای جوجه‌های خود می‌بردند. علاوه‌براین در جزیره‌های کبودان و اشک به‌دلیل وجود چشمه‌های آب شیرین، قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی نگهداری می‌شود که جزء نادرترین گوزن‌های دنیاست.
در مجموع چه تعداد گوزن زرد ایرانی و قوچ و میش ارمنی در جزایر دریاچه موجود است؟
الان در حدود ٢٠٠ رأس گوزن زرد و ٨٠٠ رأس قوچ و میش ارمنی در جزیره‌ها وجود دارد. البته قبل از این، گوزن‌های زرد حدود ٤٠٠ رأس بودند که برخی از آنها را زنده‌گیری کرده و به سنندج، خوزستان و همدان ارسال کردیم.
دلیل این کار آیا خشک‌سالی و کم‌آبی بود یا موارد دیگری در این تصمیم دخیل بود؟
نه، چون جمعیتشان زیاد شده بود و جزیره اشک ظرفیت این تعداد گوزن را نداشت، آنها را به مناطق دیگر فرستادیم، گوزن جزو گاوسانان است و هم آب زیاد مصرف می‌کند و هم به پوشش گیاهی زیادی برای تغذیه نیاز دارد.
خشک‌سالی دریاچه در این سال‌ها چه تأثیری بر ورود پرندگان مهاجر و پرنده‌های بومی دریاچه گذاشت، الان چه تعداد از پرنده‌ها در اطراف دریاچه و این جزایر پیدا می‌شوند؟
با روند افزایش خشک‌سالی دریاچه، امروزه مهاجرت‌های چندده‌هزارتایی پرندگان به داخل دریاچه دیگر اتفاق نمی‌افتد. همین‌طور از جمعیت‌های جوجه‌آور فلامینگوها و پلیکان‌ها هم که در دسته‌های بسیار محدود در گوشه‌وکنار دریاچه زمستان‌گذرانی می‌کردند نیز خبری نیست. زیرا هم اطراف جزایر خشک شده و هم رودخانه‌های سیمینه‌رود و زرینه‌رود کم‌آب شده‌اند. الان پرنده‌ای به دریاچه نمی‌آید. یک دلیل دیگر نیز این است که با کم‌آبی شدید دریاچه و افزایش میزان شوری، آرتمیا هم از بین رفته و چون این آبزی منبع اصلی تغذیه برخی گونه‌های پرندگان بوده، آنها دیگر نمی‌توانند به اینجا بیایند.
آیا آرتمیا به صورت کامل از بین رفته؟
بله، به همین دلیل هم چون تغذیه کامل فلامینگوها از آرتمیا انجام می‌شد و حالا دیگر وجود ندارد، این پرندگان به دریاچه نمی‌آیند. از طرفی خود آرتمیا هم چون از نوعی جلبک استفاده می‌کرد که آن جلبک هم زیر نمک‌ها مانده است، از بین رفت. به همین دلایل مهاجرت پرندگان به داخل دریاچه و جزیره‌ها به‌شدت کم شده و تنها بخشی از این پرندگان مهاجر به تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه سفر می‌کنند، اما به خود دریاچه نه.
آماری دارید که چه تعداد پرنده در شرایط کنونی به دریاچه سفر می‌کنند؟
امسال فقط فلامینگو داشتیم، پلیکان‌ها که اصلا نمی‌آیند و بیشتر به تالاب‌های اقماری اطراف می‌روند. چون هم ماهی است و هم آب شیرین، اما امسال طبق سرشماری ما، حدود ٢٠ هزار فلامینگو به دریاچه سفر کرده که در مصب رودخانه‌های باران‌‌دوز و نازلو لانه‌سازی کرده‌اند. در سال‌هایی که دریاچه پرآب بود و ما هم به نقاط مختلف دسترسی داشتیم، همکاران ما با قایق به جزایر می‌رفتند و هرساله سرشماری و حلقه‌گذاری انجام می‌دادیم، اما چون اطراف جزایر خشک و تبدیل به باتلاق شده، الان حدود چهارسال است که نمی‌توانیم سرشماری و حلقه‌گذاری کنیم.
در شرایط مطلوب و پرآب دریاچه ارومیه، چه تعداد پرنده به اینجا می‌آمدند؟
در آن سال‌ها، در مواردی ورود دسته‌های ٦٥ هزارتایی فلامینگو، ١٦هزارتایی پلیکان سفید، پنج تا ١٠ هزار تنجه و آنقوت هم ثبت شده است، اما در سال‌های گذشته هیچ پرنده‌ای نیامده و زمستان گذشته تنها فلامینگوها آمدند که در مصب باران‌‌دوز لانه‌سازی کردند.
الان دسترسی شما به دریاچه و جزایر چگونه است و با چه وسایلی به آنجا می‌روید؟
چهارچرخ‌های خاص و گازوئیلی طراحی کرده‌ایم که با آنها تردد می‌کنیم، از داخل نمک و باتلاق رد می‌شوند و جاهایی هم گیر می‌کنند که سختی‌ها و مشکلات خودش را دارد.
با خشک‌شدن جزایر و وصل‌شدن آنها به خشکی، آیا تاکنون خروج حیات‌وحش از این جزایر را داشته‌اید؟
بله. زیرا بین جزایر آب نیست. همه جزایر حالا به هم وصل شده‌اند و الان به‌غیراز کبودان و اشک، جزایر اسپیر و آرزو هم حیات وحش دارند و گونه‌های جانوری به این جزایر هم رفته‌اند، در حقیقت قوچ و میش و گوزن زرد با هم قاطی شده و با هم زیست می‌کنند. همچنین این موضوع باعث شده که از قسمت جنوبی دریاچه که به خشکی نزدیک‌تر است، حیواناتی مثل شغال و روباه هم به جزایر وارد شوند و الان این دو جانور هم آنجا هستند که در مواردی حضور آنها ثبت شده است.
آیا گونه‌های مهاجم برای میش و قوچ مانند گرگ هم به جزیره وارد شده یا اگر وارد شود، واکنش شما چه خواهد بود؟
ما در چندجا دوربین تله‌ای نصب کرده‌ایم و فعلا فقط حضور روباه و شغال اثبات شده است، اما گرگ نه، وارد نشده. اگر گرگی وارد شود باید برای خروج آن اقدام کنیم چون محیط بسته است. چشمه آب شیرین تنها در یک نقطه جزایر است، گرگ چون مثل شیر و پلنگ نیست که یک شکار را بگیرد و بخورد و تا یک هفته چیزی نخورد. ممکن است چند شکار را هم‌زمان خفه کند و از بین ببرد به‌همین‌دلیل اگر وارد شود، باید زنده‌گیری کرده و از جزایر بیرون کنیم.
در جزایر، در مجموع چند چشمه آب شیرین وجود دارد و خشک‌سالی چه تأثیری بر آنها گذاشته است؟
در کبودان دو چشمه است، در اشک هم یکی است، در اسپیر هم یکی بود که به‌صورت کامل خشک شده است. آنجا تانکر گذاشته‌ایم و به صورت دستی اقدام به آب‌رسانی به حیات‌وحش می‌کنیم، یعنی همکاران با گالن آب می‌برند. چشمه‌های کبودان و اشک خشک نشده‌اند، اما حجم آب آنها کم شده است. البته پیش‌بینی این است که اگر آبیاری نداشته باشیم و خشک‌سالی و کم‌آبی ادامه پیدا کند، ممکن است این چشمه‌ها هم خشک شود. یکی از چشمه‌های اشک دوسال پیش خشک شد که امسال با بارندگی‌ها دوباره احیا شد. البته ما برای مقابله با مشکل، تعدادی آبگیر درست کرده‌ایم که برای استفاده در شرایطی که لازم است، از نزولات جوی آب جمع کنیم. یک خط لوله آب هم از ساحل به جزیره اشک وصل کرده‌ایم که در صورت لزوم از آن کمک خواهیم گرفت.
ارسال نظر