عوامل خطرساز برای قلب و عروق

عوامل خطرساز قلبی ـ عروقی بسیار متعدد هستند. البته برخی از آنها مانند پرفشاری خون، دیابت، چربی خون و مصرف دخانیات را ـ‌ که متهم اصلی هستند ـ سال‌هاست می‌شناسیم و با عوارض مخرب آنها آشنا هستیم.

دکتر محمدرضا رجبی، فوق‌تخصصی آنژیوگرافی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شاهد در گفت‌وگو با جام‌جم به نقش استرس، تنش و وجود عوامل التهابی در ابتلای قلب به بیماری اشاره می‌کند و می‌افزاید: اینها عوامل خطرساز کلی هستند که هر کدام به نوعی می‌توانند بیشترین اثر منفی را روی سیستم قلبی ـ عروقی بگذارند.

او تاکید می‌کند: آنچه باعث شده در سال‌های اخیر بیماری‌های قلبی ـ عروقی شیوع و گسترش بیشتری پیدا کند، عوامل خطرساز و رفتارهای نادرستی است که باعث به خطر انداختن سلامت سیستم قلب می‌شود؛ یعنی این عوامل خطرساز با تغییرهای اجتماعی، فرهنگی و رفتاری زندگی ما را به سمت صنعتی‌شدن کشانده که در آن فعالیت فیزیکی کمتر است و استرس و تنش روانی، تغذیه نامناسب، مصرف انواع دخانیات، رژیم غذایی نامناسب و زندگی در مکان‌هایی با آلودگی صنعتی و فزاینده بسیار وجود دارد. همه این رفتارها در جوامع بشری باعث شده ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی دهه‌های 60 و 70 به سنین کمتر از 50 سال برسد. بنابراین باید برای حفظ سلامت قلبمان مراقب باشیم و شیوه زندگی سالمی را در پیش بگیریم.

همپوشانی عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی

مطالعات زیادی در سال‌های اخیر انجام گرفته که نتایج آنها اثر مخرب متهم‌های اصلی را در ابتلا به بیماری‌های قلبی بررسی کرده‌اند؛ از پرفشاری خون و دیابت گرفته تا مصرف دخانیات. دکتر رجبی با بیان این مطلب می‌افزاید: برخی عوامل هم ژنتیکی هستند و فرد را مستعد ابتلا به این بیماری‌ها می‌کنند. علاوه بر این، جنسیت هم در ابتلا به این بیماری‌ها تاثیر دارد و بیماری‌های قلبی در مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد. او تاکید می‌کند: استرس‌هاو تنش‌ها عوامل فرعی‌تر برای به خطر افتادن سلامت قلب به شمار می‌روند. درست است که این عوامل درجه دو، اثر تخریبی کمتر دارند، اما متاسفانه عوامل خطرساز قلبی ـ عروقی با هم همپوشانی دارند. یعنی کسی که کم‌تحرک است، درجاتی از اضافه وزن و افزایش چربی‌های بد سطح خون را دارد و بیشتر مستعد ابتلا به دیابت و پرفشاری خون است. وقتی همه اینها کنار هم جمع می‌شوند، اثر مخرب شدیدتری بر قلب می‌گذارند. این متخصص قلب و عروق در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند: اثر تخریبی عوامل خطرساز برای سلامت قلب، تصاعدی است یعنی در کسی که دیابت دارد و سیگار هم می‌کشد، اثر منفی سیگار بر قلب 6 تا 7 برابر بیماری است که سیگار می‌کشد، اما دیابتی نیست، بنابراین در درمان این بیماران باید مجموعه عوامل خطر و شیوه زندگی فردی را در نظر گرفت و آنها را تغییر داد.

تاثیر چاقی بر سلامت قلب

دکتر رجبی در پاسخ به این سوال می‌گوید: چاقی و مخصوصا چاقی مرضی روی سلامت قلب تاثیر می‌گذارد، زیرا در افراد چاق، متابولیسم بدن بالاتر است و از آنجا که برای تحرک به استفاده از حجم بیشتری از عضلات نیاز دارند، فشار بیشتری به سیستم قلبی و عروقی‌شان می‌آید و بار زیادتری را به آن تحمیل می‌کنند، بنابراین ضربان قلب افزایش پیدا می‌کند و حجم خونی که باید قلب پمپاژ کند، افزایش می‌یابد. او تاکید می‌کند: با توجه به این مسائل، افراد چاق حتی اگر قلب کاملا سالمی هم داشته باشند، دچار علائمی مانند تنگی نفس، خستگی، تپش قلب و سنگینی سینه خواهند شد، بنابراین چاقی، مخصوصا از نوع مرضی، در مراحل پیشرفته حتی می‌تواند باعث تغییر و گشادی دریچه‌های قلب، نارسایی قلب و افزایش فشار شریان‌ها شود. البته اینها فقط تاثیرهای مستقیمی است که چاقی بر سلامت قلب و عروق می‌گذارد. به گفته این متخصص قلب و عروق، تاثیرات غیرمستقیم چاقی بر سلامت قلب، ابتلا به نشانگان متابولیک چاقی است. در این بیماران مقاومت نسبت به انسولین ایجاد می‌شود و زمینه ابتلا به دیابت نوع دو پیدا می‌کنند. از طرفی، انواع چربی‌های مضر در بدن آنها افزایش می‌یابد، تصلب شرائین و مقاومت عروقی در آنها نسبت به افراد دیگر بیشتر است و مستعد ابتلا به فشار خون بالا می‌شوند. مجموعه این علائم هم بخش زیادی از عوامل خطرساز را در اشخاص چاق کنار هم جمع می‌کند.

این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، نقش عوامل التهابی در بدن است و دیده شده در افراد دچار چاقی مرضی، فاکتورهای التهابی بیشتر است و این مساله آنها را بیشتر مستعد تنگی عروق کرونر،‌ سکته‌های قلبی و مغزی می‌کند و اثر چربی و فشار خون بالا را روی سیستم قلب و عروق آنها افزایش می‌دهد.

لاغرها هم آسوده نباشند

فهرست عواملی که روی سلامت سیستم قلبی ـ عروقی اثر می‌گذارند، طولانی است و ممکن است فردی 2 تا 3 عامل خطر را نداشته باشد، اما ساختار ژنتیکی‌اش به گونه‌ای باشد که از میانسالی دچار گرفتگی عروق قلبی و مستعد سکته قلبی شود. دکتر رجبی می‌گوید: ساختار ژنتیکی و بدنی و واکنش هر فرد نسبت به این عوامل خطرساز متفاوت است، به‌طوری که ممکن است حتی 2 بیمار همزمان دچار دیابت شوند یا به یک میزان سیگار بکشند، اما اثر مخرب سیگار یا دیابت را در یکی بیشتر و در دیگری کمتر ببینیم. به‌طور کلی، عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی ـ عروقی، طیف وسیعی دارند و آنچه اتفاق می‌افتد، می‌تواند حاصل برآیند آنها باشد؛ بنابراین یک فرد لاغر هم ممکن است با داشتن این عوامل خطر، مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی شود.

ورزش به سیستم قلبی ـ عروقی کمک می‌کند

دکتر رجبی می‌گوید: ورزش‌های مناسب و مفید برای سیستم قلبی ـ عروقی ایزوتونیک و داینامیک هستند؛ یعنی ورزش‌هایی که با انجام آنها، ضربان قلب افزایش می‌یابد و همراه با تحرک فیزیکی است و فرد به مدت 30 دقیقه، 3 بار طی هفته‌ دوی ملایم انجام دهد به‌طوری که ضربان قلبش تا 70 درصد قابل انتظار افزایش پیدا کند. فرد باید در حدی تقلا، جنب و جوش و فعالیت فیزیکی داشته باشد که دچار تپش قلب و افزایش تحرک سیستم گردش خون شود. این متخصص قلب و عروق می‌افزاید: این ورزش به مرور زمان عوامل خطر قند و فشار خون بالا و حتی عوامل التهابی و مضری را که اثر مخرب روی سیستم قلبی ـ عروقی دارند، به مرور تعدیل می‌کند. علاوه بر این، کسی که ورزش منظم دارد، برخلاف کسی که چاق است، طوری ورزیده می‌شود که در حالت‌های معمول و رفتارهای اجتماعی سیستم قلبی ـ عروقی و ضربان قلب آرام‌تری خواهد داشت و نوسان‌ها و هیجان‌های بدنی، کمتر به قلب و عروقش منتقل می‌شود و با کوچک‌ترین فعالیت فیزیکی و تحرک و هیجانی دچار تپش قلب و فشار به سیستم قلبی ـ عروقی نمی‌شود. او تاکید می‌کند: حتی اگر در کسی عوامل خطرساز قلبی ـ عروقی وجود نداشته باشد، می‌تواند از این فواید ورزش و فعالیت فیزیکی منظم سود ببرد. دکتر رجبی با ابراز تاسف از وجود جوان‌هایی در جامعه که ممکن است هنوز دیابت، اضافه وزن و... نداشته باشند، اما با کوچک‌ترین فعالیتی دچار تپش قلب، نفس‌تنگی و سرگیجه می‌شوند و با کوچک‌ترین استرسی به سیستم قلبی ـ عروقی‌شان فشار می‌آید و احساس ناخوشایند پیدا می‌کنند، می‌افزاید: علت بخش زیادی از این علائم، کم‌تحرکی و ورزش نکردن است.

قلب، عضو نجیبی است، اما...

دکتر رجبی‌ می‌گوید: متاسفانه نکته منفی‌ای که درباره سیستم قلبی ـ عروقی وجود دارد، این است که قلب تا حد زیادی ارگان نجیبی است و قدرت تطابق دارد؛ یعنی خیلی وقت‌ها ممکن است مشکل قلبی جدی هم وجود داشته اما بدون علامت باشد. این متخصص قلب و عروق توضیح می‌دهد: مثلا ممکن است قلب دچار مشکل دریچه‌ای باشد، اما به مرور زمان به آن عادت کند و بتواند با مکانیسم‌های جبرانی خود را با این مشکل وفق دهد، بنابراین خیلی مهم است بدانیم که نباید منتظر بروز علائم باشیم و بعد از مشاهده آنها مراجعه کنیم، چون امکان دارد خیلی از افراد جامعه که در حال انجام کارهای روزمره‌شان هستند و فعالیت فیزیکی معمولی دارند، از مشکل قلبی خود بی‌خبر باشند و با یک حمله حاد قلبی و ناگهانی مواجه شوند. او علائم مشکل قلبی را تنگی نفس، مخصوصا حین فعالیت و ورزش، تپش قلب شدید و آزاردهنده، دردهای سینه و قلبی، بخصوص درد در تخته سینه هنگام ورزش و راه رفتن، ورم و... برمی‌شمرد و می‌افزاید: اینها زنگ خطر هستند و باید با مشاهده آنها برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کرد.

تاثیر استرس روی قلب

برخی افراد ابتلایشان به بیماری‌ قلبی را به استرس ربط می‌دهند. دکتر رجبی در این باره می‌گوید: افراد تیپ‌های شخصیتی مختلفی دارند.

برخی معمولا بسیار استرس دارند در حالی که استرس‌ نه‌تنها می‌تواند روی سیستم هورمون‌های قلب‌ و عوامل محرک سیستم قلبی ـ عروقی اثر بگذارد و سیستم سمپاتیکشان را تحریک کند و باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب و ترشح مواد هورمونی شود، بلکه می‌تواند رفتار اجتماعی منفی محسوب شود، به طوری که ثابت شده گرایش کسانی که استرس‌های شدید اجتماعی و روانی دارند به مصرف دارو، سیگار و مواد مخدر بیشتر است. از طرفی، معمولا تغذیه کسانی که استرس‌‌های بیمارگونه دارند، مختل می‌شود. به گفته این متخصص قلب و عروق، مشکلات اجتماعی، سطح اقتصادی و اجتماعی پایین هم عامل خطرساز بیماری‌های قلبی ـ عروقی به شمار می‌روند.