کاخ «جهان‌نما» چه بود و چه شد؟

 

این اتفاق را علیرضا جعفری زند، باستان‌شناس زمانی‌که مدیریت شهری تصمیم گرفت ایستگاه مترو خط دروازه دولت (امام حسین (ع) کنونی) را ایجاد کند، هشدار داد که با توجه به موقعیت جغرافیایی کاخ «جهان‌نما» در گذشته، احتمال کشف بقایای این بنای تاریخی ارزشمند وجود دارد.

 

او در این زمینه توضیح داد: با وجود هشدارهایی که قبل از شروع حفاری‌ها دادم، آن‌ها نخست این احتمال را رد و اعلام کردند تاکنون فقط چند آبراهه به دست آمده است، اما با توجه به قرار گرفتن این کاخ در کنار کاروانسرای قدیمی «تحدید» قرار داشت که با تخریب این کاروانسرا برج «جهان‌نما» را ساختند که هم‌نامی آن‌هم به همین دلیل است، احتمال وجود این کاخ زیاد بود.

 

این مدرس دانشگاه افزود: ‌هر نوع گودبرداری در این محدوده به تخریب آنچه از بقایای این کاخ باقی مانده بود منجر می‌شد، که خوشبختانه میراث فرهنگی استان اصفهان با کشیدن فنس دور این محوطه‌ی کارگاهی کار کاوش در این محدوده را آغاز کرد و امروز در نهایت به کشف پایه‌های «کاخ جهان‌نما» منجر شد.

 

این باستان‌شناس با اشاره به توضیحات سفرنامه‌ی «دیولافوا» درباره‌ی کاخ جهان‌نما در اصفهان گفت:‌ این جهانگرد که در فاصله‌ی سال‌های 1881 تا 1884 میلادی در ایران بود، در سفرنامه‌ خود درباره این کاخ آورده است: آن یک عمارت تفریحی و خارج از دولت‌خانه‌ صفوی قرار داشته است. همچنین در مسیر مستقیم عمارت، نخست چهارباغ سپس «جهان‌نما» و بعد از آن سی‌وسه پل و در نهایت چهارباغ بالای کنونی تا باغ هزار جریب بود که انتهای آن به بن‌بست ختم می‌شد.

 

جعفری زند با اشاره به سفرنامه‌های «شاردن» و «کمپ‌فر» به عنوان دو جهانگرد دیگر که در سفر خود به اصفهان از این باغ نام برده‌اند، اظهار کرد: دروازه شیراز یا کاخ هزار جریب که در گذشته بن‌بست چهار باغ محسوب می‌شد، چندین دروازه داشت که در حال حاضر فقط دو دروازه‌ی آن پس از کاوش‌های دکتر منتظر باقی مانده که یکی در دانشگاه اصفهان و دیگری در خیابان شیخ صدوق است.

 

او افزود:‌ براساس سفرنامه‌ی «دیولافوا» از سال 1884 میلادی به بعد، تخریب کاخ‌های اصفهان یکی پس از دیگری به وسیله «ظل‌السلطان» آغاز شدند و باغ دولت خانه که پشت عمارت عالی قاپو در میدان نقش‌جهان قرار داشت نیز یکی از آن کاخ‌ها بود. او نوشته است که در آن زمان به چشم خود تخریب تدریجی کاخ جهان‌نما را دیدم.

 

به گفته جعفری‌زند براساس سفرنامه‌های موجود، اصفهان تعداد زیادی کاخ مانند «آیینه‌خانه»، «سعادت‌آباد»‌، «هفت‌دست» داشت که در فاصله سال‌های 1884 میلادی برخی از آنها تخریب شدند.

 

به گزارش ایسنا، چند ساعت پس از انتشار خبر نخست کشف پایه‌هایی از برج جهان‌نما در میدان امام حسین (ع) اصفهان توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری عصر روز چهارشنبه (26 فروردین)،‌ سایت اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با ارسال خبری در این زمینه توضیحاتی ارائه داد که بر مبنای آن «مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان اعلام کرد: شواهد جدید از کاخ جهان‌نما در کاوش‌های اخیر محور چهارباغ اصفهان بدست آمده است.

 

فریدون اله‌یاری ادامه داد: پژوهشگران هم اینک توانسته‌اند در کاوش‌های به عمل آمده به شواهدی از آثار تاریخی که به نظر می‌رسد پایه‌های کاخ جهان‌نما باشد، دست یابند. بدیهی است این شواهد هم اکنون به صورت جدی در حال بررسی است و در سریع‌ترین زمان ممکن اظهار نظر قطعی درباره این کشف جدید از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان ارائه خواهند شد.»

 

شهرام امیری، مدیر کل روابط عمومی اداره‌ی میراث فرهنگی استان اصفهان نیز در این زمینه به خبرنگار ایسنا گفت: از دوسال گذشته که مترو به دروازه دولت رسید نگرانی‌های زیادی برای دوستداران میراث فرهنگی به دنبال داشت که احتمال تهدید کردن خطراتی برای محور چهارباغ را مطرح می‌کردند،‌ به همین دلیل با برگزاری جلسه‌ای مشترک توسط اداره کل میراث فرهنگی و مترو شهری اصفهان قرار شد حفاری‌های ایستگاه دروازده دولت و امام حسین با نظارت یک کمیته‌ی مشترک از این دو نهاد انجام شود‌. در حال حاضر نیز یک کاوش باستان شناسی با هدف یافتن باقی‌مانده‌های آثار مدفون شده در زیر خاک شروع شده است.

او افزود: این اقدامات توسط پژوهشکده باستان شناسی و شهرداری اصفهان و با نظارت میراث فرهنگی انجام شد.

 

وی اضافه کرد: در حین انجام کاوش‌ها یک‌سری آبراهه‌ کشف شد که از مرکز زاینده‌رود منشعب و از چهارباغ عبور و آب را برای آبیاری باغ‌های چهارباغ منتقل می‌کرد، بنابراین برخی باستان‌شناسان احتمال می‌دادند براساس اسناد موجود، در کنار کارگاه ایستگاه مترو دروازه دولت کاخ جهان نما ساخته شده باشد، بنابراین کارگاه شماره دو در آن محدوده ایجاد و پایه‌هایش آن زده شد تا سرانجام این شواهد به دست آمدند.

 

این کارشناس میراث فرهنگی تاکید کرد: در یکی دو روز گذشته شواهدی جدید کشف شدند که در حال بررسی اظهارنظرهای اولیه درباره‌ی این احتمال هستند، البته با توجه به شواهد موجود احتمال می‌رود پایه‌های به دست آمده متعلق به کاخ «جهان‌نما» باشد این شواهد اولیه به سرعت در حال بررسی است و در سریع‌ترین زمان نتیجه صد درصد آن مشخص می‌شود.

 

امیری ادامه داد: در هر صورت حتی اگر آثار به دست آمده متعلق به کاخ «جهان‌نما» نباشد، آن بقایای یک اثر تاریخی منحصر به فرد و جزو دولت‌خانه‌ی صفوی است.