بورسيه شدن با «تخلف از مقررات» يا «تضييع حق ديگران» جايز نيست

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- حجت الاسلام والمسلمين فلاح زاده، کارشناس مسائل فقهي به پرتکرارترين سؤالات، مطابق با فتاواي حضرت آيت ا... العظمي خامنه اي پاسخ داده اند که در ادامه، پاسخ هاي ايشان به اين سؤالات در سه زمينه «نوع پوشش در محيط هاي آموزشي»، «هزينه هاي آموزشي» و «مسائل متفرقه تحصيلي» ارائه مي شود.

نوع پوشش در محيط هاي آموزشي
* از آنجا که بعضي از دختران دانشجو با آرايش و موهاي بيرون، سر کلاس حاضر مي شوند، تکليف بنده به عنوان استاد علي رغم تذکرات متعدد به آنها چيست؟

وظيفه استاد، اولاً، نهي از منکر است و اين منکر است که خانمي يا دختري آرايش کند و در نگاه نامحرم ظاهر شود؛ اين حرام است، يا موهايش پيدا شود منکر است. مي گويند تذکر دادند اثر نکرده است، اين وظيفه اول شد وظيفه دوم اين است که عمدا نگاه نکند، يعني به چهره آرايش کرده دختر خانم يا زن نامحرم و همچنين موهاي عريان و پيداي او و اگر جاي ديگر بدن پيدا باشد، عمداً نگاه نکند.

* استفاده از انگشترهاي نقره عقيق و فيروزه که ذکر خاصي دارد و بايد هميشه همراه باشد براي دختران دانشجو زينت هست يا نه؟ با توجه به اينکه خود انگشتر در هر صورت زيبايي به دست اضافه مي کند، حکم آن چيست؟
اسلام با زيبايي که مخالف نيست و با افزودن زيبايي هم مخالف نيست. يک کسي خودش را مرتب مي کند مرتب تر مي شود، منظم تر مي شود، زيبا تر مي شود، يا اصلاً سر و روي خودش را شست وشو مي دهد زيباتر مي شود. آن چيزي که اشکال دارد اين است که خانمي آرايش کند آن هم به حدي که عرفاً بگويند آرايش کرده است؛ ولي اگر مثلاً کِرمي به صورت زده باشد هيچ وقت خانم  هاي ديگر نمي گويند اين خانم آرايش کرده. اگر در آن حد نباشد، اشکال ندارد. ولي اگر عرفاً بگويند آرايش کرده و خود را در معرض ديد نامحرم قرار دهد، حرام است. در امثال انگشتر و اينها به نظر حضرت آقا، اگر چشمگير باشد اشکال دارد، اما اگر ساده باشد يا مثلاً انگشتر نقره است يا عقيق و خيلي هم چشمگير نيست، به خاطر ثوابش دست کرده اشکال ندارد و پوشاندنش هم واجب نيست و نگاه نامحرم هم اگر با قصد بدي نباشد، اشکالي ندارد.

* آيا آرايش صورت از قبيل گرفتن ابرو، بند انداختن، رنگ کردن ابرو، ريمل و امثال اينها و استفاده از لاک ناخن، زينت محسوب مي شود و دختر دانشجو مي تواند از اين گونه آرايش ها استفاده کند اگر امکان دارد آنهايي که آرايش محسوب نمي شود را نام ببريد؟
اولاً اينها تشخيص موضوع است. حکم شرعي اين است که اگر عرفا بين زن ها اينها را آرايش مي دانند بايد از نگاه نامحرم پوشانده شود اگر در آن حد نيست لازم نيست پوشانده شود اما همين جا من مژده دهم يکي از موضوعاتي که در مرکز موضوع شناسي احکام فقهي در قم توسط گروه بانوان دارد کار مي شود، همين اقسام آرايش هاست که چه نوع از اينها را عرفا آرايش مي دانند که بعداً ممکن است مشخص شود مثلا برداشتن ابرو يا تاتو کردن ابرو يا لاک در چه حدي آرايش محسوب مي شود يا نمي شود تا حدودي شايد بتوانند اما به طور کامل خيلي بعيد است، اين عرفي است، عرف هر محلي هم ممکن است فرق کند اما حکم شرعي اين هست که اگر عرفا بين خانم ها بگويند اين خانم آرايش کرده بايد از نگاه نامحرم بپوشاند، اگر در آن حد نباشد واجب نيست بپوشاند.

* اين عبارت که "استفاده از لوازم آرايشي که متعارف باشد اشکال ندارد" چقدر صحت دارد؟
توجه کنيد استفاده از لوازم آرايش مهم نيست، بلکه خود آرايش مهم است. يعني خانم در حدي به خودش رسيده که زن هاي ديگر مي گويند آرايش کرده است. اگر در اين حد شود بايد از نامحرم بپوشاند؛ اگر در اين حد نباشد واجب نيست، مگر اينکه مفسده ديگري داشته باشد.

* آيا مسئولين دانشگاه مي توانند با دانشجوياني که آرايش مي کنند، برخورد کنند؟
اين مسئله برمي گردد به مقررات دانشگاه. اگر واقعا مرتکب گناه و حرام مي شوند يا مسئله را نمي دانند و با آرايش در نگاه نامحرم نبايد ظاهر شوند، تکليف همه است فرقي نمي کند مسئول دانشگاه يا ديگران. امر به معروف بر همه واجب است در حدي که شرايط موجود باشد و موثر واقع شود.

* براي خانم  هاي دانشجوي متاهل، آرايش چه حکمي دارد؟
مسئله آرايش برمي گردد به عرف محل. در خصوص اينکه چه چيزي آرايش محسوب مي شود، چه چيزي آرايش محسوب نمي شود، در کجا بد مي دانند در کجا بد نمي دانند. در بعضي از شهرها رسم چنين است که دختر تا زماني که ازدواج نکرده آرايش نمي کند و بد مي دانند. خب در اينجا به هر حال بايد پرهيز کنند؛ يعني خودشان را در معرض حرف و حديث مردم و اتهام ديگران قرار ندهند و مراعات کنند اما اگر آرايش کرده است و حالا مي تواند بيرون ظاهر شود يا نه؟ اگر در حدي باشد که عرفا بگويند آرايش کرده، بايد چهره خودش را از نگاه نامحرم بپوشاند.

* سلام. من دبيرستاني هستم و به دليل برگزاري کلاس  هاي اضافه در آزمايشگاه مجبورم چادرم را بردارم. با اينکه خودم اين را نمي خواهم، مي خواستم ببينم اشکالي دارد؟ و وظيفه يک دختر مومن در دنياي امروز چيست؟
اگر شما چادر را که برداريد با بقيه لباسي که همراه شماست، حجاب تان کامل باشد، خب حالا به اقتضاي کارتان اين چادر را برمي داريد اين اشکال شرعي ندارد. اما به هر حال چادر حجاب برتر است و فرقي نيست در محيط کار باشد يا جاي ديگر.

هزينه هاي آموزشي
* سلام. بنده دبير هستم. در مورد هزينه دريافتي بابت کلاس آموزشي اگر مبلغ نسبتا زيادي را پيش از کلاس تعيين کنم و وي پرداخت کند، اشکال دارد؟ آيا اين مبلغ سقف دارد؟
از نظر شرعي هم براي کار و هم براي کالا فرمودند اجرتي که مشخص مي شود براي کار يا اجرتي که مشخص مي شود براي کالا، بايد خارج از انصاف نباشد، اجحاف به مشتري يا طرف نباشد، لطمه به اقتصاد مسلمين نزند، به بازار مسلمان ها لطمه نزند. بنابراين اگر حالا اين اجرت متعارفي است طرف هم اطلاع دارد و مي پذيرد، اما اگر خارج از انصاف باشد، اجحاف به طرف باشد، جايز نيست.

* با سلام. مبلغي که بالاجبار از سوي مدارس در زمان ثبت نام يا زمان تحويل کارنامه از خانواده  ها دريافت مي شود، حکمش چيست؟
اگر خِلاف مقررات نباشد و خلاصه، مبلغ دريافتي هم متعارف باشد يعني خلاف قانون و مقررات نظام نباشد، اشکال ندارد. اما اگر خلاف قانون باشد يا مبلغي خارج از عرف باشد آن جايز نيست.

* بنده به دليل نداشتن وسع مالي نمي توانستم نمرات امتحانم را بگيرم. چون جلوي اسمم بسته بود، به همين دليل از يکي از کارمندان دانشگاه خواستم نمراتم را از اينترنت دانشگاه بگيرد. حال کار من چه حکمي دارد همين طور به دليل نداشتن شهريه از کارت ورود به جلسه ترم قبلم استفاده کردم، اين حکمش چيست؟
به هر حال، اگر کار شما خلاف مقررات يا خلاف قراردادي باشد که امضا کرديد و تعهد داديد و متعهد شده ايد، يعني خلاف آيين نامه داخلي دانشگاه باشد، اين کار شما خلاف است، جايز نيست و اگر مبلغي را بايد مي پرداختيد و نپرداختيد آن مبلغ لازم را شما ضامن هستيد و بايد بپردازيد اما اگر کار شما هم خلاف مقررات نبوده، اشکالي ندارد.

مسائل متفرقه تحصيلي
* در دانشگاه ما، کنفرانس هست و معمولاً ماها که ثبت نام نکرده ايم هم، از پذيرايي استفاده مي کنيم. آيا اشکال دارد؟ اگر اشکال دارد، چگونه جبران کنيم؟
اين سؤال، اختصاص به کنفرانس و همايش و امثال اينها ندارد. خيلي از افراد هستند که در مراسمي شرکت مي کنند که دعوت نشده و ثبت نام نکرده اند و از امکانات آنجا استفاده مي کنند - تنها بحث پذيرايي نيست، تنها بحث ناهار و شام نيست - شما وقتي شرکت مي کنيد و روي صندلي  هاي آنجا مي نشينيد، فضاي آنجا را اشغال مي کنيد؛ اگر مجاز نباشند، استفاده از امکانات جايز نيست. لذا اگر مقررات اجازه استفاده از آن امکانات و پذيرايي را نمي دهد، مجاز نيستند استفاده کنند. اما اگر طبق مقررات، ثبت نام نکرده اند ولي ورودشان به عنوان مستمع آزاد است و همان مسئولين هم از آنها پذيرايي مي کنند، اشکال ندارد. اما اگر مقيد به ثبت نام شده است يا مقيد به شرايطي شده است که افراد خاصي مي توانند از اين امکانات يا پذيرايي استفاده کنند، استفاده براي ديگران جايز نيست. سؤال بعدي اين است: فردي که استفاده کرده است، تکليفش چيست؟ بايد جبران کند. اگر واقعاً مجاز نبوده و استفاده کرده، بايد جبران کند. به چه نحو؟ ممکن است بگويد يک سيب و پرتقالي خورديم اين را برگردانيم به دانشگاه؟ نه؛ شما بايد آن مبلغ فعلي آن را به همانجا برگردانيد و اگر امکان ندارد، به اموال عمومي بيت  المال برگردانيد.

* ما چند جوان همسن وسال هستيم، زمان هايي پيش مي آيد موقع اذان با هم هستيم و براي نماز اگر طلبه يا روحاني نباشد يکي از دوستان را مي فرستيم جلو براي امام جماعت و يا اگر يکي از ما دارد نماز مي خواند بقيه پشت سر او نماز مي خوانيم، مي خواستم بدانم با فرض سن حدود ۱۹ سال با اين شرايط نماز جماعت داراي اشکال مي باشد يا خير؟
به نظر حضرت آقا اگر دسترسي به روحاني نباشد حالا جايي هم هستند عالمي نيست، روحاني نيست و مي خواهند نماز جماعت بخوانند و وقت نماز است اينجا اگر يک نفر شرايط امام جماعت را داشته باشد که دو شرط اصلي يکي عدالت است و دوم اينکه نماز را صحيح بخواند، شرايط را داشته باشد مأمومين هم او را داراي شرايط بدانند اشکالي ندارد مي توانند نماز جماعت به پا کنند يک نفر امام جماعت باشد ديگران هم به او اقتدا کنند و نماز جماعت بخوانند.

* آيا بورسيه هاي تحصيلي مقطع دکتري که به گروه خاصي تعلق مي گيرد و خود شخص مي داند که چنين بورسيه اي بر اساس رابطه آشنايي به او واگذار شده است، قبول کردن چنين بورسيه اي از نظر شرعي اشکال دارد؟
اگر مقصود از رابطه اينجا صرفاً معرفي است يعني شخصي است آشناست و وجهه اي دارد، موقعيتي دارد و فردي را معرفي مي کند که آن هم از اين حق استفاده مي کند اين اشکالي ندارد اما اگر منظور از رابطه و رابطه بازي تخلف از قانون و مقررات است اين جايز نيست؛ از طرف ديگر، اگر همان معرفي سبب تضييع حق ديگران شود؛ يعني اگر اين معرفي و رابطه بازي نبود اين بورسيه حق دانشجوي ديگري بود و چون او را معرفي کرده اند، پذيرفته شده در حالي که ديگري زودتر ثبت نام کرده و نمره بيشتري داشته و حق او ضايع شده، اين هم جايز نيست و حق الناس است و بايد رضايت او جلب شود. ممکن است کسي بگويد با همين رابطه بازي از اين بورسيه استفاده مي کنم اين حکمش چيست اگر تخلف از مقررات باشد، جايز نيست اگر حق ديگري ضايع شود اين هم جايز نيست اما اگر خلاف مقررات نيست صرفا معرفي و راهنمايي بوده است و حق کسي هم ضايع نشده، اشکال ندارد.

* در کلاس زياد سؤال درسي از استاد پرسيدن و درخواست توضيح دوباره مطلب را کردن، اشکال دارد بعضي در کلاس از اين توضيح دوباره خواستن گلايه مي کنند؟
به مقداري که متعارف است اشکالي ندارد، اما غيرمتعارفش که وقت ديگران ضايع مي شود و وقت کلاس گرفته مي شود و زمان آن است که مطالب جديد گفته شود، درس جديد گفته شود، نياز نيست، بايد مراعات کنند. حالا ممکن است براي شما مطلب واضح نشده است، دو بار پرسيديد واضح نشده، اگر غيرمتعارف باشد، نمي شود وقت کلاس را گرفت، بايد در فرصت ديگري با کمک گرفتن از هم درسي  ها يا استاد، مطلب را حل کرد. به مقدار متعارف پرسيدن و توضيح خواستن اشکال ندارد، ولي مکرر اشکال دارد.