شبکه های اجتماعی چگونه باعث توانمندسازی رفتاری افراد می شوند؟

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- مصطفی جهانگیر فیض‌آبادی، محمد واحدی- امروزه می بینیم شبکه های اجتماعی مبتنی بر وب نظیر فیس بوک، گوگل پلاس، لینکداین، توییتر و … و شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل مانند وایبر، اینستگرام، تلگرام، واتس آپ، لاین و … در بین تعداد زیادی از افراد جامعه گسترش قابل توجهی پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی به صورت مستقیم و غیرمستقیم امکاناتی در اختیار افراد قرار می دهد که می تواند باعث توانمندسازی رفتاری آن ها شود. این نوشتار به این امکانات و ویژگی های می پردازد. هرچند برخی از این ویژگی ها از ابعاد دیگر می تواند آسیب هایی را رقم بزند اما آن چه در اینجا مورد نظر است بعد توانمندساختن رفتار انسانی در فضای مجازی است.

 
 گمنام بودن
 یکی از مهم ترین این ویژگی ها، گمنام بودن افراد در شبکه های اجتماعی است. افراد بی آن که شناخته شوند آزادانه به کارهایی اقدام می کنند که در زندگی واقعی برای انجامشان ممکن است با محدودیت هایی روبرو گردند. به عبارت دیگر آن ها به راحتی می توانند انتخاب کنند که چه هویتی داشته و در چه جایی باشند. البته گمنام بودن در شبکه های اجتماعی اختیاری است و افراد بنا به تمایل خود می توانند هویت اصلی خود را پنهان یا آشکار کنند.
 
 کنترل بر نحوه نمایش ظاهر
 شبکه های اجتماعی تا حدود زیادی این امکان را به فرد می دهد تا بتواند بر نحوه نمایش ظاهر خود کنترل داشته باشد. برخی افراد در شبکه های اجتماعی، به جای گذاشتن عکس واقعی شان ترجیح می دهند از عکس فرزند یا برادر یا خواهر کوچترشان استفاده کنند، یا عکس های مربوط به ۱۰ سال قبل که از لحاظ ظاهری جوان تر بوده اند را بگذارند و یا عکس هایی از علایق خود را قرار دهند. این ها البته جلوه های دیگری از ویژگی گمنام بودن افراد در شبکه های اجتماعی می باشند. کسی که به این شبکه های اجتماعی مراجعه می کند نمی تواند بفهمد که آیا فرد موردنظر سفیدپوست است یا سیاه پوست، کودک است یا یک فرد بالغ. این یک امکان فوق العاده برای افرادی است که نقص یا ویژگی ظاهری خاصی در چهره دارند. بنابراین آن ها قادر به ایجاد تعاملات اجتماعی ای خواهند شد که قبلا برایشان امکان پذیر نبود.
 
کنترل بر تعاملات فرد با دیگران
 محیط شبکه های اجتماعی در مقایسه با ارتباط های حضوری و رودررو این آزادی را به فرد می دهد که پس از اظهارنظر در فضای مجازی فارغ از واکنش دیگران و بی آن که بخواهد در همان لحظه پاسخگو باشد، محل را ترک کند. این ویژگی شبکه های اجتماعی مخصوصا برای افرادی که زمان زیادی را صرف نگارش پیام های اینترنتی خود می کنند سودمند است و احساس امنیت خاطر برای فرد به همراه خواهد داشت.
 
یافتن افراد شبیه به خود
 یکی از دلایلی که شبکه های اجتماعی به شخص احساس توانمندی می دهد این است که فرد به آسانی می تواند افراد مشابه خود را پیدا کند. پیدا کردن افراد مشابه، به نیاز طبیعی شخص برای تعلق به یک گروه پاسخ می دهد. بنابراین برای افرادی با علایق و سرگرمی های خاص و کم طرفدار، این که دیگران نیز درباره این علایق و سرگرمی ها هیجان زده می شوند، می تواند بسیار جذاب و فوق العاده باشد. موضوعِ به اشتراک گذاشتن علاقه مندی ها در شبکه های اجتماعی، از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان گفت بدون آن، شبکه اجتماعی معنا نخواهد داشت.
 
دسترسی داشتن
 امروزه دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی برای بیشتر افراد و در بسیاری مکان ها امکان پذیر است. مخصوصا از زمان ظهور وسایلی چون گوشی های هوشمند و تبلت ها، دسترسی به دنیای دیجیتال برای کاربران بسیار آسان تر شده است. به کمک این وسایل، افراد می توانند با دوستانشان در ارتباط باشند و نیز در گروه های مختلف موجود در شبکه های اجتماعی عضو شوند. این قابلیت شبکه های اجتماعی نیز مخصوصا برای افراد تنها، درون گرا و گوشه گیر می تواند مهم باشد و به آن ها احساس پشت گرمی می دهد.
 
 یکسان بودن
 ویژگی گمنام بودن در شبکه های اجتماعی باعث می شود که شخص از روی سن، مشخصات فیزیکی، ثروت و حرفه اش مورد قضاوت قرار نگیرد، و این احساس برابری و یکسان بودن به افراد می دهد. این احساس یکسان بودن هم برای افراد دارا و هم برای افراد فاقد ویژگی های مطلوب، یک مزیت مهم به شمار می رود. پژوهشگران نشان داده اند که معمولا افراد ثروتمند و جذاب از نظر ظاهری، در شبکه های اجتماعی احساس راحتی بیشتری می کنند، چرا که ملاک جذابیت آن ها دیگر آن ویژگی های ظاهری نیست، بلکه به خاطر شایستگی هایشان مورد توجه و قضاوت دیگران قرار می گیرند.
 
 داشتن ارتباطات در گستره جهانی
 ارتباطات در شبکه های اجتماعی در مسیر فراملیتی شدن حرکت می کند. در جامعه، چه بسا انسان هایی که با همسایه ها، هم محلّی ها و همشهری ها و حتی هموطنان خود احساس قرابت نداشته ولی با فرد دیگری در اقصا نقاط جهان احساس نزدیکی و دوستی داشته باشند. وجود این ارتباطات در مقیاس جهانی باعث می شود فرد با فرهنگ ها و تمدن های دیگر بیشتر آشنا شود و با بیرون آمدن از فضای بسته خود، نگرش و دیدگاه وسیع تری پیدا کند. این که یک فرد بتواند با افراد مختلف در کشورهای دیگر جهان ارتباط برقرار کند، باعث می‌شود تا این شبکه های اجتماعی به مکانی تبدیل شوند که وی بتواند فرهنگ ها و آداب و رسوم کشور خود را به دیگران معرفی کند و به اشتراک بگذارد.
 
جمع بندی
 با کنار هم گذاشتن این موارد می توان نتیجه گرفت که شبکه های اجتماعی توانمندسازی رفتاری را برای افراد فراهم می سازد. شبکه های اجتماعی از طرفی به شخص امکان کنترل نحوه به نمایش گذاردن ظاهر، احساس پشت گرمی و برابری و یکسان بودن می دهد و از سوی دیگر اظهارنظر آزادانه در هر زمان و مکانی را برای وی میسر می سازد. شبکه های اجتماعی همچنین محیطی است که شخص می تواند افراد شبیه و همفکر خود را بیابد، دوستی های جدید بنا کند، در گروه ها عضو شود و از حمایت آن ها برخوردار گردد.
 
 منابع:
 Amichai-Hamburger, Yair. (2013). Introduction to Internet Psychology. http://www.psychologytoday.com
سلیمانی پور، روح اله. (۱۳۸۹). شبکه های اجتماعی؛ فرصت ها و تهدیدها. مجله ره آورد نور، (۳۱). ۱۴-۱۹