یک روز کاری با کنترلرهای برج مراقبت پرواز فرودگاه امام‌(ره)

به گزارش پارس به نقل از جام جم ؛ «هواپیما توپولف بود و خلبان روسی. از انگلیسی فقط یک کلمه بلد بود، یادش داده بودند هر چه شنید در جواب بگوید «راجر»، یعنی «باشه». نزدیک فرودگاه که شد گفتم باند اشغال است. گفت راجر، اما مسیرش را به طرف باند ادامه داد. اخطار کردم نیا، گفت راجر ولی آمد. فریاد زدم داری برخورد می کنی، کمی بلندتر گفت راجر، ولی باز هم ادامه داد. میکروفن در دستانم خشک شد، گوشی تلفن از دست سرکشیک افتاد. در لحظه ای که همه منتظر انفجار بودیم، به طور معجزه آسایی از روی هواپیمایی که در حال فرود بود عبور کرد و کمی جلوتر چرخش را زمین زد. من از حال رفتم و افتادم. آن دو هواپیما آن روز به هم نخوردند، اما هر شب در کابوس های من به هم می خورند. آتش زبانه می کشد و صدای جیغ زن و کودک می شنوم...» اینجا برج مراقبت است، جایی که همه خواب سانحه می بینند.

اینجا اولین اشتباه آخرینش هم هست، آخرین اشتباه تو و آخرین های نفس ده ها انسان؛ آخرین نفس ها، آخرین خنده ها، آخرین نگاه ها، آخرین حرف ها و... . اولین لغزشت می تواند مثل چاشنی یک انفجار مهیب عمل کند، ده ها زن و مرد و بچه را بفرستد روی هوا، زنده زنده بسوزاندشان، تکه تکه شان کند. فقط کمی حواس پرتی می تواند یک عمر عذاب وجدان به بار بیاورد، اولین تصمیم اشتباه می تواند زندگی را حرامت کند، می تواند از خواب و خوراک بیندازدت، چند ثانیه چُرت می تواند با تو کاری کند که یک عمر کابوس ببینی، یک عمر ناله و نفرین پشتت باشد. اینجا اولین غفلت، زندگی ات را تباه می کند. اینجا برج مراقبت پرواز است، جایی که کسی فرصت اشتباه کردن ندارد.

گعده کرده اند و صحبت ها گل انداخته. هر کسی خاطره ای رو می کند و با هر خاطره لرزه بر اندام ما می افتد. خاطره ها اینجا همه حول و حوش مرگ پرسه می زند. سانحه هایی که یا اتفاق افتاده است یا می توانست اتفاق بیفتد. اولی ها فاجعه شده است و دومی ها کابوس. فضا ملتهب است، ملتهبِ سانحه دیروز. بختک شوم سقوط روی واژه ها سایه انداخته و همه چیز به مرگ ختم می شود. آنتونف 140 دیروز (در زمان تهیه گزارش) افتاده و بحث مان لاجرم با سانحه آغاز می شود.

یکی شان می گوید هر سانحه از این نوع، کل بدنه سیستم هواپیمایی کشور را دچار شوک می کند و فرقی نمی کند شما کنترلر پرواز مورد نظر بوده باشی یا کنترلر فرودگاه زاهدان. دیگری ادامه می دهد در پس هر حادثه، یک خروار استرس است که به سمت تو و خانواده ات هجوم می آورد، تو نگران این که نکند همکارت لغزشی کرده باشد و خانواده ات نگران این که نکند تو هم دخیل بوده ای و حالا دچار دردسر شده ای.

یکی شان که پشت میز نشسته و میکروفن به دست پاسخ یک پرواز را می دهد، چند لحظه ای سر برمی گرداند و تاکید می کند که البته در تاریخ هوانوردی ایران تاکنون هیچ سانحه ای به دلیل اشتباه پرسنل مراقبت پرواز رخ نداده است.

«هرچند در پس هر سانحه خواه ناخواه یقه همکاران ما را هم می گیرند تا این که اثبات شود بی گناه بوده اند. برای هواپیمایC130 ، شصت و سه جلسه دادگاه رفتیم تا ثابت کنیم همکاران ما مقصر نبودند. بعد از سانحه خرم آباد، مسئولی که برای بررسی آمده بود، همین که وارد برج شد گفت تک تک شما قاتلید، خلافش را اثبات کنید.»

این را یکی دیگر می گوید، با تاسفی که در لحنش هست و البته یک نگرانی عمیق. نگرانی از این که احتمالا همین پروسه برای سقوط آنتونف 140 هم طی شود و همکار کنترلرشان گرفتار دادگاه و دادگاه بازی.

توی بغل آسمان

حتی اگر هماهنگی ها خیلی خوب انجام شده باشد و راحت از در اصلی وارد شوی، باز هم کار چندان راحتی برای رسیدن به تاج برج پیش رو نداری. برای رسیدن به محوطه آسانسورها باید از دری عبور کنی که فقط با کارت مخصوص پرسنل باز می شود. جلوی آسانسورها که برسی تازه چالش دیگری آغاز می شود، اولین آسانسور که تا طبقه هشتم می بردت باز با کارت کار می کند و دومین آسانسور که هیبت عجیبی دارد، اصلا دکمه ای برای پایین آمدن اتاقک ندارد، تنها یک آیفون تصویری که بعد از به صدا درآمدنش، پرسنل برج تو را می بینند و اگر مشکلی برای ورودت وجود نداشته باشد، آسانسور را پایین می فرستند؛ آسانسوری که شکل استوانه ای و اتاقک شیشه ای اش آدم را یاد فیلم های علمی ـ تخیلی می اندازد و به دلیل سیستم بالابرنده متفاوتش، بر خلاف دیگر فرودگاه ها، اینجا تا آخرین طبقه از برج بالا می رود. آسانسور که طبقه دهم را نشان می دهد، یعنی به تاج برج رسیده ای. کپسول شیشه ای استوانه ای شکل، درست از وسط تاج هشت ضلعی برج بیرون می زند و دو لنگه در کوچکش ـ که به سمت طرفین باز می شود ـ تو را به دنیایی می برد که تاکنون فقط در فیلم ها دیده ای. اینجا برج مراقبت فرودگاه امام خمینی (ره) است، ارتفاع 60 متری از سطح زمین.

یک فضای حدودا 120 متری به شکل متساوی الاضلاع و دور تا دور شیشه. با آدم های عینک آفتابی زده و دستگاه هایی که می گویند هیچ وقت خاموش نمی شود. سکوت سنگین فضا را هر از چندگاه رادیوهایی که صدای پروازها و دیگر بخش های فرودگاهی را مخابره می کنند در هم می شکند. مکالمه ها اغلب به زبان انگلیسی است و کلید واژه های آشنایی چون «تیک آف»، «گراند»، «تاکسی» و... توجه آدم را می دزدد. تک وتوک بعضی کلمات و جملات فارسی هم رد و بدل می شود که شاید مخاطب شان برخی بخش های فرودگاهی باشد. سه نفر پشت میزهاشان در موقعیت کاری مستقرند و از محل استقرارشان به سراسر هر دو باند فرودگاه احاطه دارند. دوربینی هم نصب شده برای روز مبادا که می گویند گاهی خیلی به کار می آید. طبق اطلاعیه ای که آن وسط چسبانده اند، ورود به برج تنها با مجوز حراست فرودگاه امکان پذیر است، حداکثر تعداد بازدیدکننده پنج نفر است و حداکثر زمان بازدید پنج دقیقه.

مراقبت پرواز؛ نگاه از درون

فرودگاه امام خمینی از حیث ترافیک بعد از «مهرآباد»، «مشهد» و «کیش»، چهارمین فرودگاه شلوغ کشور است و در روزهای عادی عدد 80 معدل تعداد پروازهای یک شبانه روز این فرودگاه است. این عدد در تعطیلات عادی به 120 و در تعطیلات مهم همچون نوروز به 200 هم می رسد.

با این حال ولی 70 درصد پروازها شب انجام می شود و روزها خصوصا در ساعات نیمروز، فرودگاه ساعت های خلوتی را پشت سر می گذارد و همین شاید سبب شده که کنترلرها با فراغ بال گرد ما جمع شوند و از هر دری سخنی گفته شود. اصلا کار شما چیست و مراقبت پرواز به چه کار می آید؟ این را که می پرسم بعد از کلی تعارف به یکدیگر بالاخره یکی شان می رود سر اصل مطلب.

«اینجا هر پرنده ای پیش از پرواز، طرح پروازی خود را که شامل مسیر، ارتفاع و یک سری اطلاعات ضروری دیگر می شود را به بخش خاصی از فرودگاه ارائه می کند. این اطلاعات ثبت می شود و به دست ما می رسد. مراقبت پرواز سه بخش اساسی دارد؛ بخش اولش که برج باشد ماییم. از لحظه استارت موتور هواپیما کارمان آغاز می شود و هواپیما تحت کنترل ماست. شرایط را بررسی می کنیم و در صورت خالی بودن باند اجازه پرواز می دهیم. تا مسافت و ارتفاع مشخصی هم به کنترل ادامه می دهیم تا این که نوبت به واحد «تقرب» برسد، آنها که هواپیما را از ما تحویل می گیرند تا مسافت 70 مایلی و ارتفاع 27 هزار پایی، کنترلش را به عهده دارند. سخت ترین بخش مراقبت پرواز همین بخش است، چون پروازها در این محدوده یا در حال کاهش ارتفاع برای فرود هستند یا تازه برخاسته اند و در حال اوجگیری. کار واحد تقرب هم که تمام شود، هواپیما تحویل مرکز کنترل فضای کشور می شود. تا 70 مایلی فرودگاه مقصد هواپیما توسط این مرکز کنترل می شود و پس از آن، عکسِ فرآیندی که برای پرواز هواپیما شرح داده شد، برای فرودش اتفاق می افتد؛ یعنی به ترتیب واحد تقرب و برج مراقبت فرودگاه مقصد هواپیما را کنترل می کنند تا به سلامت روی زمین بنشیند.»

گلایه های ناتمام

اطلاعات خیلی ها در ایران از سیستم مراقبت پرواز در حد همان برج سخنگوی کارتون جیمبو است و این ناشناختگی فصل مشترک گلایه های همه کنترلرهای ایرانی است؛ گلایه ای که بخشی از آن به رسانه ها، بخش دیگرش به خودشان و احتمالاً بخشی هم به مدیریت سیستم بر می گردد.

«طبق آماری که گرفته شده، برای این که صفر تا صد یک پرواز انجام شود، 220 نفر در درست انجام شدن همه کارها دخیل هستند؛ 220 نفری که شامل خلبان، مهماندار، گارد پرواز، مراقبت پرواز، پرسنل فرودگاهی و... می شود. از این همه آدم چند نفرشان واقعاً به چشم مسافران و مردم می آیند؟ پاسخ ساده است؛ بجز خلبان و مهمانداران، هیچ کدام.»

بحث که به حق الزحمه و شرایط زندگی می رسد داغ دل همه تازه می شود. صحبت ها دوباره گل می اندازد و فکت ها یکی از پس دیگری رو می شود. یکی می گوید طبق استاندارد بین المللی یک کنترلر باید به اندازه یک خلبان بوئینگ 747 حقوق بگیرد، اما در ایران کنترلرها به طور متوسط حدود یک پنجم خلبان ها حقوق می گیرند. دیگری ادامه می دهد که خودش از زبان پاتریک ـ سرکشیک مرکز کنترل «یوروکنترل» که گویا چندی پیش برای ارائه سخنرانی به ایران آمده بوده ـ شنیده 15 هزار دلار در ماه حقوق می گیرد. آن یکی با یک لبخند جواب دوستش را می دهد و می گوید، چرا اصلا راه دور برویم، در همین امارات کنترلرها سالانه 165 هزار دلار حقوق می گیرند. یک ضرب و تقسیم سرانگشتی می کند و بعد از تبدیل نرخ ارز با یک خنده دیگر ادامه می دهد که یعنی حدود 17 برابر ما.

بحث حقوق که جمع وجور می شود، موضوع سلامت را پیش می کشند. با همان حرارت و البته کمی تلخ تر از بلایی می گویند که شیفت شب برسر همه همکاران شان آورده و کلکسیون بیماری های گوارشی، قلبی و عروقی که بعد از مدتی کار گریبانگیرشان می شود. از چند همکاری می گویند که به خاطر همین شرایط حتی هنگام کار زندگی شان را از دست داده اند و از اثرات بیماری هایی که حتی بعد از اتمام کار و بازنشستگی نیز از بین نمی رود. در همین اثنی یکی صدایش را صاف می کند و جمله ای می گوید که بحث خود به خود جمع می شود؛ «بی اغراق، ما در بخش عملیاتی، هیچ کنترلر سالمی نداریم». بی اغراقش را چند بار تاکید می کند.

سکانس آخر

می گوید اگر در شرایطی قرار بگیرد که مجددا بتواند شغلی را انتخاب کند به خاطر استرس و مسئولیت بالای این شغل ترجیح می دهد کار دیگری انتخاب کند.

همین سوال را از سه نفر دیگر هم می پرسم. یکی شان باهمان قطعیت رد می کند. دیگری می گوید شاید شغل دیگری در سیستم هوانوردی غیر از مراقبت پرواز انتخاب کند و آخری هم بعد از کمی فکر سر را پایین می اندازد. سکوتی کشدار فضا را فرا می گیرد. صدای خلبان سکوت برج را درهم می شکند. میکروفن را برمی دارد، چند جمله ای انگلیسی رد و بدل می شود. کمی بعدتر صدای موتور هواپیما به گوش می رسد، هواپیما به ابتدای باند می خزد و صدای موتور بیشتر می شود، می رود و می رود تا این که از زمین کنده می شود. نگاهش هواپیما را تعقیب می کند و در پسِ آن به نقطه ای از آسمان خیره می شود. سکوت هم که همچنان ادامه دارد... .