سیاست‌ تشویقی دولت مؤثر نیست

به گزارش پارس به نقل از تسنیم، حجةالاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده در نشست تخصصی کارگروه زنان و خانواده با موضوع" بررسی تحولات جمعیتی در ایران" اظهارداشت: حدود ۲۰ تا ۲۵ سال دیگر به جمعیت منفی خواهیم رسید می توانیم بگوییم که در حال حاضر جمعیت مثبت است ولی نرخ جمعیت خوب نیست.

وی با بیان این که در سال ۶۵ رشد جمعیت، ۳.۹ بوده است که این آمار شامل مهاجران نیز می شود که اگر آن ها را در نظر نگیریم، رشد جمعیت ۳.۲ بوده است، ادامه داد: آمار جمعیت در سال ۹۰، به ۱.۲۹ و در سال ۹۱ به ۱.۱ رسیده است در برخی از استان ها رشد جمعیت به صفر و در برخی دیگر به منفی رسیده است؛ نرخ رشد جمعیت منفی است در حال حاضر استان گیلان با کاهش جمعیت مواجه است و علت اصلی آن مهاجر است همچنین قوم بلوچ بیش ترین رشد جمعیت را داشته است؛ در واقع بالای ۴ درصد رشد داشته که حتی از رشد جمعیتی در دهه ۶۰ بیش تر بوده است.

* جامعه شناسان از آینده جمعیت کشور نگران هستند
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده با بیان اینکه در خصوص تاثیر عوامل سیاسی که منجر به کاهش جمعیت می شود بزرگنمایی صورت گرفته است، اظهار داشت: برخی افراد برای این که جمعیت شیعه و سنی را افزایش یا کاهش دهند از عامل سیاسی استفاده کردند ولی به طور کلی موضوع اصلی عامل سیاسی نیست چرا که این عامل نقش کمرنگی دارد.

زیبایی نژاد در ادامه با اشاره به این که اختلاف تحلیلی بین جامعه شناسان و بقیه مسئولان در زمینه افزایش جمعیت وجود دارد، گفت: اکثریت جامعه شناسان از آینده جمعیت نگران بوده و مقام معظم رهبری نیز در خصوص افزایش جمعیت تأکید داشته و نگران نسل پیری جمعیت بوده است.

وی ادامه داد: پنجره جمعیتی موضوعی دیگر بوده که باید مورد توجه قرار گیرد چرا که در این راستا بهترین وضعیت جمعیتی در نظر گرفته می شود. به این معنا نیروهای شاغل جزء نیروهای توانمند، کارآمد و جوان بوده و سالمندان جزء کمترین سهم و سن پیر محسوب می شوند؛ اکنون در وضعیت بحرانی جمعیت هستیم چراکه از دهه ۷۰ به بعد این وضعیت را شاهد هستیم.

* به سمت خانواده تک فرزندی پیش می رویم
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده با تأکید بر این که در دهه ۴۰، رشد جمعیت بالای سه دهم بوده است، اظهار داشت: در دهه ۴۰ ما خانواده های ۵ نفره را شاهد بودیم ولی اکنون خانواده ها به سمت یک فرزندی پیش می روند که این خود نگران کننده است.

وی در خصوص نرخ باروری کل گفت: زنانی که به سن ۵۰ سالگی می رسند، فرصت فرزندار شدن ندارند، در حقیقت نرخ باروری کل در ایران در سال ۹۰،۱. ۸ بوده، می توان گفت نسل ما در حال کم شدن است که این امر خود نگران کننده است.

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده با اشاره به این که تک فرزندی در چین نیز حاکم است و آن ها به بحران جمعیت رسیده اند؛ جمعیت در چین در حال پیری نسل است، همچنین بعد خانواده در آن ها کم بوده و تعداد باروری کاهش یافته است، افزود: در خانواده شلوغ ضرورتاً همه اقتدارگرا هستند به این معنا که هر فردی فردگرا نبوده و برای دیگر اعضا احترام قائل است. بنابراین آموزه های اخلاقی در آن ها بیشتر حاکم بوده و ما شاهد جمعیتی اقتدارگرا هستیم.

*فرزندان با اقتدار در خانواده پرجمعیت
وی با بیان این که در خانواده پرجمعیت سیستم تربیتی مناسب بوده و مفهوم ایثار به چشم می خورد، همچنین افراد در چنین خانواده ای مصلحت جمع را به خواسته های خود ترجیح می دهند، گفت: سیستم زن سالاری و فرزندسالاری در خانواده پرجمعیت وجود ندارد و فرزندانی که در خانواده پرجمعیت هستند اقتدار بیشتری در آینده خواهند داشت.
زیبایی نژاد با بیان اینکه شور جنسی زن از ۱۷ تا ۴۰ سالگی است، افزود: اگر دختری ازدواج نکند، یا زمانی ازدواج کند که تنها بخواهد یک فرزند داشته باشد، می توان گفت که شور جوانی در او وجود داشته و به سوی استفاده از فضای مجازی و ارتباط با افراد بیگانه می رود. بنابراین خانواده های کم جمعیت دچار چنین مشکلی هستند.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده افزود: در جامعه ای که مصرف گرایی افزایش یابد به تبع آن مصرف جنسی نیز افزایش می یابد. همچنین تحول اخلاقی و دینی و الگوی خانوادگی نیز در آن ها کاهش می یابد بنابراین باید چنین مواردی را مدنظر قرار دهیم و مشکل را حل کنیم.

* باید مشکل را بفهمیم و بعد به دنبال حل آن برویم
وی در خصوص عوامل مؤثر در تحول جمعیتی افزود: در بحث جمعیت و در تمام مسائل ما دچار اشکال عمده هستیم و آن این است که به دنبال این بوده که مشکل را حل کنیم ولی باید بگویم باید مشکل را بفهمیم؛ بیش ترین موضوعی که همه را درگیر کرده حل کردن مشکل است به طور مثال در بحث حجاب ما قوانین داشته و نیروی انتظامی نیز در این زمینه ورود پیدا کرده است ولی اتفاقی نتیجه بخش نیفتاده است چرا که به دنبال حل مشکل بوده ایم و نه فهم آن.

زیبایی نژاد با بیان این که در سال ۵۹ تاکنون ما در خصوص حجاب دغدغه داشتیم، گفت: با توجه به بررسی ها تنها ۱۲ پایان نامه در خصوص حجاب، آرایش و مد داشته ایم که این نشان می دهد این موضوع دغدغه نخبگان نیست و تنها دغدغه مدیریت کشور است که این خود معضل بوده و باید حل شود. همچنین شورای عالی انقلاب فرهنگی آئین نامه دولتی در خصوص فرزندآوری نوشته که این خود یک تخلف است چرا که آن ها نباید در این موضوع دخیل باشند.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده گفت: بحث جمعیت نیاز به موضوعات میان رشته ای دارد در واقع از بعد جامعه شناسی اخلاقی سیاسی و حتی فقهی این موضوع باید مورد بررسی قرار گیرد و کارشناسان مسائل را فهرست کنند و پژوهش های صورت گرفته را به صورت جمع بندی ارائه دهند و نرخ هر مساله از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فقهی و مذهبی را مشخص کنند.

* عوامل شهرنشینی و صنعتی در کاهش جمعیت مؤثر است
زیبایی نژاد ادامه داد: در سال ۶۵ آماری ارائه شد که رشد جمعیت زیاد است و بعد از دو سال در سال ۶۸ برای کاهش جمعیت اقدام کردیم که مطالعات نشان می دهد کاهش جمعیت در دهه ۴۰ با کاهش رشد جمعیت رخ داد و در سال ۵۷ با فضای انقلاب، شاهد افزایش جهشی جمعیت بودیم و از سال ۵۷ تا ۶۳ رشد جمعیت ثابت و از سال ۶۳ روند کاهنده را شاهد بودیم. بنابراین بیش از عوامل دولتی باید بر عوامل دیگر نیز مانند بحث صنعتی و شهرنشینی تأکید کنیم.

وی افزود: در دهه ۴۰ افزایش جمعیت زیر ۳۰ درصد بوده و در سال ۹۰ بالای ۷۰ درصد بوده است؛ به دلیل اینکه فضای مدرن و محدودیت ها از سوی امکانات وجود دارد با واکنش جمعیت و با کاهش تمایل برای فرزند آوری مواجهیم.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده در خصوص تحولات اقتصادی گفت: الگوی مصرف تغییر پیدا کرده و حضور زنان در عرصه های مختلف اففزایش یافته است که این خود موجب محدودیت فرزند آوری شده است؛ ما به برخی مسائل افتخار می کنیم که خود چالشی به دنبال دارد مانند نظام آموزش و پرورش در حقیقت آموزش و پرورش باعث تغییر جایگاه آموزشی شده و بر ضد خانواده دلالت می کند. بخش کمی از زمان به سواد آموزی اختصاص دارد چرا که بیشتر آن باعث تغییر جایگاه ارزشی شده و به شکلی است که خانواده برای افراد کم ارزش قائل می شوند و دانش آموزان دختر و پسر بعد از اتمام تحصیل به دنبال مطالبات هستند.

* چگونه از خانواده هایی که در خانه ۶۰ متری زندگی می کنند انتظار فرزند آوری داریم
وی اظهار داشت: طی نظر سنجی در دوره اصلاحات دختران اولویت نخست خود را اشتغال و آزادی و در آخر به ازدواج مد نظر است. وقتی مردم رادر خانه های ۶۰ متری زندگی می کنند چگونه می توان ۴ فرزند به بالا را دارا باشند در واقع ما دچار نوعی تعارض در نظام هستیم. یکی از عوامل مهم تحول خانواده و بحث تحولات گفتمانی است چرا که در گذشته خانواده، خانواده گرا بوده و دولت و آموزش و پرورش از خانواده تبعیت می کردند ولی اکنون خانواده ها باید خود را با همه هماهنگ کنند.

زیبایی نژاد با بیان اینکه در گذشته غذا خوردن در جمع خانواده برای افراد مهم بود، افزود: در ۴۰ سال اخیر به گفتمان فردگرایانه نزدیک می شویم که افراد زندگی لذت بخش در حال را نسبت به آینده ترجیح می دهند و تعهدشان به اجتماع کم می شود. الگوی سبک زنده در این صورت تغییر می کند. وقتی یک زن به فکر تناسب اندام خود است، چگونه می توانند به فکر فرزندآوری باشند؛ در دهه ۶۰ اگر کسی فرزند نمی آورد مطرح می کردند که آن فرد مشکلات جسمی دارد ولی در حال حاضر اگر زنی قبل از سه سال نخست زندگی خود دارای فرزند شود تحقیر می شود در واقع عزت اجتماعی خود را از دست می دهد.

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده ادامه داد: از دهه ۶۰ تا حدود ۲۰ سال بعد، میزان کاهش رشد جمعیت در مقیاس جهانی، ۳۲ درصد بوده است که در برخی کشورها از جمله آلمان، روسیه و بوسنی هرز گوین شاهد رشد منفی هستیم. که در ایران ۷۰ درصد شاهد کاهش رشد هستیم.

* نقش مادری را پررنگ و پدر در حاشیه قرار گرفت
زیبایی نژاد تصریح کرد: از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ سرعت کاهش جمعیت ایران نسبت به اروپا شدت داشته است گه در سال ۱۴۲۰ افزایش جمعیت داشته و بعد از آن جمعیت کم و در ۱۴۸۰ به ۵۰ میلیون جمعیت می رسیم. از اکنون با بحث پیری جمعیت مواجه هستیم؛ کشور ژاپن در دهه ۱۹۶۰ یک به ۹ جمعیت و اکنون یک به ۳ جمعیت دارد که در سال ۲۰۱۲ بودجه ژاپن یک تریلیون و صد میلیارد بوده که ۳۰ درصد بودجه تأمین اجتماعی را در بردارد.

وی با تأکید بر اینکه تمام دنیا کاهش رشد جمعیت را تجربه می کنند؛ گفت: عوامل بی ثباتی اقتصادی یکی از عوامل کاهش جمعیت است که نمی توان از آن چشم پوشید؛ در خانواده پرجمعیت شاهد نظام مندی بوده و در خانواده کم جمعیت این معنا وجود ندارد. از اول انقلاب تاکنون ما بر نقش مادری تأکید داشتیم که این خود باعث مشکلات بسیاری شده چرا که پدر به حاشیه رفته است و بیشتر به پدیده فرزند سالاری دامن زده است.

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده بیان کرد: ما سیستم خانواده را با شعار مادری بر هم زدیم و فضای احساسی در خانواده پررنگ کرده و پدر را حاشیه نشین کردیم طوری که قدرتی نداشته باشد. ما با آموزه های اسلامی این کار را انجام دادیم. مسئولیت تربیت فرزند بر عهده مادر که نماینده ا زسوی پدر است بوده و عملیات تربیت با خود پدر است که نباید این موضوع را فراموش کنیم. متأسفانه امروزه جایگاه ها عوض شده و ما دچار مشکل شده ایم. زن و شوهر باید ابتدا رابطه خود را اصلاح کرده و بعد به دنبال تربیت فرزند باشند؛ تا حدی تغییر تحولات جمعیتی مقدور است ولی نه تنها از طریق حکومت؛ بلکه مردم نیز در آن نقش به سزایی دارند.

*سیاست تشویقی دولت ها همیشه نقش تعیین کننده ای نداشته است
وی در پاسخ به سوال خبرنگار زنان خبرگزاری تسنیم، در خصوص این که سیاست های تشویقی از سوی دولت نقشی دارد که یا خیر و باید چگونه باشد، اظهار داشت: سیاست تشویقی دولت ها همیشه نقش تعیین کننده ای نداشته است و با این که شاهد سیاست تشویقی دولت ها بوده ایم ولی نقش به سزایی نداشته است به طور کلی موضوع افزایش مرخصی زایمان و تحصیل و پرستاری رایگان از فرزندان وجود داشته ولی نتوانسته سیاست تشویقی خوبی باشد ضرروتاً سیاست های تشویقی دولت در بحث افزایش جمعیت جواب نمی دهد در واقع سیاست های تشویقی دولت در افزایش جمعیت مؤثر نیست.

زیبایی نژاد ادامه داد: باید در خصوص بحران تنهایی بحث کنیم و به زنان بگوییم مادران در سن ۶۰ سالگی در گذشته تنها می شدند ولی اکنون در سن ۴۰ سالگی با تنهایی مواجه هستند بنابراین سیستم تشویقی اقتصادی چیزی را حل نمی کند. بلکه باید کار کارشناسی صورت گیرد. در کشور فرانسه سیاست تشویقی دولت؛ بسیار قوت دارد. به همین دلیل بسیاری از ایرانیان برای این که از امکانات فرزند آوری در کشور فرانسه استفاده کنند زمان اقدام به این امر به کشور فرانسه می روند چرا که تحصیل پرستاری و دیگر امکانات به صورت رایگان است.

* کمیسیون بهداشت می گوید قبل از ۲۰ و بعد از ۳۵ سالگی باردار نشوید
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده اظهار داشت: در جامعه سنتی، ترس از آینده موجب فرزندآوری می شد ولی اکنون این ترس وجود ندارد. در حقیقت گفتمان و تغییر الگو باید صورت گیرد تا ما شاهد افزایش جمعیت باشیم؛ هرجا که مردم در عرصه وارد شده اند موفق بوده ایم؛ جامعه ای متحول شده که دولت ابزار جامعه باشد و کار را پیش ببرد. به طور کلی نظام اسلامی سیاست های کلی خوبی دارد ولی از آن استفاده نمی کند؛ آن قدر که در زمان شاه والدین به موضوع آموزش و پرورش حساس بودند اکنون به این شکل نیست.

وی در خصوص همایش تحولات جمعیتی گفت: در این همایش بحث جمعیت مطرح شد و نخبگان در این زمینه اختلاف نظر داشتند و مقام معظم رهبری نیز تأکید بر آن داشته که بحث افزایش جمعیت صورت گیرد تا به سمت پیری نسل پیش نرویم و نخبگان به اتحاد برسند که شورای انقلاب فرهنگی در این زمینه مصوبه ای ارائه داد.

زیبایی نژاد ادامه داد: در کمیسیون بهداشت نیز این موضوع مطرح شد که بحث جمعیت با سلامت افراد در ارتباط است. در واقع حرفشان این است که قبل از ۲۰ سالگی و بعد از ۳۵ سالگی افراد فرزندار نشوند چرا که سلامتشان به خطر می افتد. همچنین فاصله سنی فرزندان ۳ تا ۵ سال باشد تا سلامت آن ها و والدین دچار مشکل نشود؛ اگر از استاندار سلامت دور شویم فرزند کم تر نارس شده و سقط جدید صورت می گیرد که این موضوعاتی بود که کمیسیون بهداشت مطرح کرد.

* ایرانی که در خارج از کشور زندگی می کند بعد از ۳ نسل می گوید ایرانی نیست
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده افزود: ما شاهد تغییر سبک زندگی، اوقات فراغت و حتی غذاخوردن نیز هستیم، که این موضوعات در فرزندآوری نیز نقش بسزایی دارد؛ جامعه ایرانی وقتی به خارج از کشور می رود بعد از ۳ نسل مطرح می کند که دیگر ایرانی نیست و جامعه افغانی این موضوع را بعد از ۸ سال و جامعه ژاپنی بعد از ۱۵ سال مطرح می کند.

زیبایی نژاد بیان کرد: تمام عوامل در زمینه جمعیت مؤثر است ولی باید سهم هر کدام مشخص شود تا زمانی که جامعه نخبگان ادبیات درست را ارائه ندهند، اتفاق خاصی در افزایش جمعیت نمی افتد؛ این که قانونی در نظر بگیریم کارها پیش نمی رود بلکه باید تحولات در اندیشه رخ دهد.