ترک ‌۳ ساله سد کارون

به گزارش پارس به نقل از  تسنیم، سد مخزنی کارون ۴ که در استان چهارمحل و بختیاری در فاصله حدود ۱۸۰ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد و چهار کیلومتری پایین دست محل تلاقی رودخانه های ارمند و بازفت واقع شده، بالادست ترین سد در مسیر رودخانه بزرگ کارون است.

سابقه مطالعه اولیه بر روی حوضه آبریز کارون به مطالعات شرکت مشاور هارزا در دهه های چهل و پنجاه شمسی می رسد که در همین قالب، مطالعات احداث یک سد مخزنی، حد فاصل محل تلاقی رودخانه های ارمند و بازفت تا محل تلاقی رودخانه های خراسان و کارون پیشنهاد شد.

مطالعات مراحل اول (توجیهی) طرح سد و نیروگاه کارون ۴ در سال ۱۳۷۳ توسط شرکت مهندسی مهاب قدس و با بازنگری شرکت لامایر آلمان به اتمام رسید. در پایان، احداث یک سد بتنی در تنگه بالا دست محل تلاقی رودخانه های کارون و منج پیشنهاد شد.

مطالعات مرحله دوم (تفصیلی) پروژه توسط شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس در سال ۱۳۷۴ آغاز شد و با همکاری مشاور کوئینه بلیه فرنسه در قالب قرارداد خدمات مهندسی انجام گرفت.

ساخت و بهره برداری از این سد تا سال ۸۹ به طول کشید تا اینکه این سد با حضور رئیس جمهور وقت در فروردین ماه سال ۸۹ آبگیری شد و با تکمیل آبگیری مخزن سد، پانزدهم تیرماه سال ۹۰ به طور رسمی افتتاح شد.

اگرچه حدود یک ماه قبل از افتتاح رسمی این پروژه، خبرهایی در خصوص ایجاد ترک در بدنه سد کارون ۴ در برخی رسانه ها منتشر شده بود اما در آن زمان مورد تکذیب مسئولان قرار گرفت.

وجود ترک در سازه های بتنی که به گفته مسئولان امر، موضوعی عادی است، در سازه های حجیم از حساسیت بیشتری برخوردار است. از دید فنی و ادبیات آکادمیک باید به وجود آمدن وجود ترک در سازه های بتنی را امری معمول تلقی کرد نه موضوعی عادی. چرا که بروز هر ترک از وجود عاملی حکایت دارد که علی رغم تمامی تمهیدات، موفق به کنترل ثأثیر آن عامل بر سازه نشده ایم.

در سازه های حجیم همچون سدها، از آنجا که در مقایسه با دیگر سازه های بتنی، عوامل موثر بر رفتار سازه در طول زمان بهره برداری بسیار زیاد بوده و عملا بخشی از رفتارهای زمین در علوم لرزه شناسی و دینامیک خاک هنوز ناشناخته تلقی می شود، بروز ترک امری معمول است و برای شناسایی، کنترل و ترمیم ترک ها نیز، پروسه های فنی مدونی وجود دارد.

به طور واضح می توان گفت در بدنه اکثر قریب به اتفاق سازه های بتنی در جهان هم اکنون ترک به معنای عام کلمه وجود دارد اما گستردگی مفهوم ترک و تبدیل آن به شکاف و تبدیل شدن آن به عاملی برای ایجاد شکست در سازه های بتنی، بحث شناسایی و کنترل آن را الزام آور می کند.

در هفته های اخیر بار دیگر بحث وجود ترک دربدنه سد کارون ۴ در رسانه ها مطرح شد اما اینبار مورد تکذیب مسئولان قرار نگرفت بلکه در اظهار نظرهایی وجود این ترک تأیید شد.

قائم مقام وزیر نیرو، عرض ترک ایجاد شده در بنده سد را در بزرگترین فاصله ایجاد شده (در سطح) ، حدود ۲ میلیمتر عنوان کرد و معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، از راهکارهای اندیشیده شده برای کنترل و ترمیم این ترک خبر داد.

طرح مسئله وجود ترک در سازه عظیم سد کارون ۴ و انتشار اخبار بعضا مغرضانه در برخی رسانه های محلی، موجب بروز نگرانی های شدید در مردم منطقه به ویژه هموطنانمان در استان خوزستان شد.

از اینرو خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم به همراه دیگر خبرنگاران با حضور در کارگاه سد کارون ۴، با صحبت با مهندسان فنی در بخش های اجرا، نظارت و مشاوره و همچنین بررسی وضعیت سد از روی دستگاههای سنجش نصب شده بر روی بدنه سد، این موضوع را واکاوی کرد.

وجود ترک در بدنه سد کارون ۴ از اسفندماه ۸۹ برای مهندسان این پروژه محرز شده بود. این ترک که در ابتدا در سطح با چشم غیرمسلح قابل شناسایی نبود و شناسایی آن با دستگاههای دقیق رفتارشناسی سد با دقت میکرون انجام گرفته بود، به مرور زمان با حرکت عامل پیشبرنده مواجه شد و هرچند به آرامی اما گسترش آن برای مهندسان پروژه محرز شد.

بلافاصله با تشکیل کاروگاههای ویژه با حضور متخصصان داخلی و اروپایی، این مسئله مورد بررسی قرار گرفت.

در طول بیش از ۱۸ ماه گذشته وجود ترک در بدنه سد کارون ۴ مورد بررسی های متعدد فنی و کارشناسی قرار گرفته به طوری که برترین متخصصان ترمیم سدهای عظیم بتنی جهان بر روی موضوع اظهار نظر کرده اند.

جمع بندی تمامی نظرات تا امروز، نشان از تحت کنترل بودن ترک سد کارون ۴ دارد به طوری که اکنون دیگر بر روی خطرناک بودن یا نبودن این ترک بررسی و اظهار نظر نمی شود بلکه بررسی ها و اظهارنظرها بر روی نحوه ترمیم آن است.

کارشناسان رفتارشناسی سد کارون ۴ که به صورت ۲۴ ساعته در محل سد حضور داشته و به بررسی داده های ۸۵۰ دستگاه سنجش نصب شده بر روی بدنه سد می پردازند، معتقدند که حدود یک ماه است که حرکت ترک در بدنه سد کارون ۴ متوقف شده است.

آخرین اندازه ترک در این سازه عظیم، ۱۳ متر طول موثر، حدود ۱۰ متر نفوذپذیری و حدود ۱.۹ میلیمتر عرض موثر در بیشترین شکاف ایجاد شده در سطح است. لازم به ذکر است ضخامت بدنه سد در محل ایجاد ترک بیش از ۲۰ متر است و نقوذ پذیری این ترک (در مقیاس میکرون) در بیشترین میزان به نیمی از ضخامت سد رسیده است.

میزان دقیق عرض ترک در سطح توسط مسئول رفتارشناسی سد کارون ۴ با کولیس (ابزار اندازه گیری طولی) در عکس زیر نشان داده شده است. این مقدار حدود ۱.۹ میلی متر است.

اگرچه کارشناسان حاضر در کارگاه سد کارون ۴ معتقدند برای ارائه راهکاری موثر از نظر فنی، به منظور ترمیم بهینه ترک ایجاد شده هنوز باید بررسی های بیشتری صورت بگیرد اما رحیم میدانی، معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو از آخرین دستاوردهای تیم کارشناسی خبر داده است.

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در خصوص آخرین وضعیت سد کارون ۴ گفت: لازم بود ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب تخلیه شود و تراز آب به سطح مشخصی برسد که این کار انجام شد.

انجام این کار با فعال شدن واحدهای نیروگاه بد و تولید برق از آب رهاسازی شده انجام گرفته است.

میدانی افزود: لازم است سطح آب پشت سد به تراز ۹۹۶ رسیده ثابت بماند، پس از آن طبق بررسی های فنی صورت گرفته باید در برخی بلوک های سد، تزریق صورت بگیرد.

معاون وزیر نیرو خاطرنشان کرد: در خصوص وضعیت سد کارون۴ نگرانی نداریم و کارهای فنی لازم در حال اجرا شدن است.

در مجموع ترک ایجاد شده در بدنه سد کارون ۴ به گفته کارشناسان رفتارشناسی سد، با توقف حرکت ترک، تحت کنترل است و به زودی با اجماع نظر کارشناسان نحوه ترمیم این ترک مشخص می شود.

با ترمیم این ترک که به احتمال قریب به یقین با تزریق بتن ویژه انجام می گیرد، سد کارون ۴ بدون بروز مشکل از این ناحیه تا سالها می تواند مورد بهره برداری قرار گیرد و مسائلی چون نیاز به تخلیه پایین دست سد که در برخی رسانه های محلی مورد طرح قرار گرفته بود، به دور از هرگونه دلیل منطقی است.

اما نکته مهم که از این پس باید مورد توجه تیم کارشناسی و مدیران شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران قرار بگیرد این است که پس از ترمیم این ترک، دلایل ایجاد آن مورد بررسی دقیق قرار گرفته تا در صورتی که حرکت غیرمتعارفی در بستر زمین وجود دارد، بروز ترک های احتمالی در سالهای آتی از هم اکنون پیش بینی شود.