شما گرم مزاج هستید یا سرد مزاج؟ !

به گزارش پارس به نقل از افکارنیوز، یکی از اساسی ترین زمینه ها در طب سنتی و طب ایرانی، مبحث مزاج و مزاج شناسی می باشد. مبنای طب ایرانی (در کتب لاتین از طب ایرانی با عنوان طب یونانی نام برده شده است) بر مزاج می باشد اما در طب های دیگر کشورها نیز بحث مزاج در مراحل درمانی شان کاربرد دارد (مزاج های چهارگانه در طب ایرانی، مزاج های سه گانه در طب هندی و مزاج های پنج گانه در طب چینی) . در طب سنتی برخلاف طب نوین که بدن انسان را متشکل از ۱۰۵ تا ۱۰۶ عنصر می داند، بدن انسان و کل کائنات را از چهار ماده اصلی شامل، آب (سرد و تر) ، باد (گرم و تر) ، آتش (گرم و خشک) و خاک (سرد و خشک) تشکیل یافته می داند که اگر رابطه و تنظیم این عناصر به هم بخورد، سبب ایجاد بیماری های مختلف در افراد خواهد شد. در حال حاضر دیدگاه اشتباه در مورد مزاج، در بین عوام این است که مزاج ویژه غذا و ارتباط غذا با انسان است که این دیدگاه کاملاً اشتباه است. دیدگاه حکما در مورد مزاج یک دیدگاه کلی و بسیار عمیق بوده است. فصل ها، رنگ ها، داروهای شیمیایی (به طور مثال استامینوفن دارای ویژگی های مزاج سرد می باشد و یا رانیتیدین دارای ویژگی های مزاج گرم می باشد) ، گیاهان مختلف و هر آنچه که با طبیعت انسان در ارتباط می باشد دارای مزاج می باشد و این مزاج یک سیطره در تمام عالم هستی دارد. مزاج ها یا گرم هستند و یا سرد و از جنبه ای دیگر یا مرطوب می باشند و یا خشک. این دو جنبه مختلف با همدیگر ترکیب شده و مزاج های گرم و خشک (صفرا) ، گرم و تر (دم) ، سرد و خشک (سودا) و سرد و تر (بلغم) را معرفی می کنند.

تعریف حکما از مزاج

در کتاب های حکما یک مثال واضح برای روشن شدن هر کدام از اخلاط آمده است. در این مثال آمده است که بدن انسان را همانند یک دیگ فرض کنید که ورودی اولیه (غذا) دارد که بر روی آن فرآوری صورت می گیرد و این غذا تبدیل به ماده دیگری می گردد. در این مثال مرحله قبل از پختن قسمتی از غذا است که در این دیگ پخته نشده است. این مواد اولیه که پخته نشده اند مصداق خلط بلغم (خلط سرد و تر) می باشد. قسمتی از این غذا می باشد که به خوبی پخته شده است و آماده هضم می باشد که این قسمت مترادف خلط دم (خون و یا مزاج گرم و تر) می باشد. رسوب باقی مانده در دیگ که حالت سوخته دارد معادل سودا (سرد و خشک) است. قسمت روی دیگ که بیانگر طعم تمام غذا می باشد و حرارت بالایی دارد مترادف صفرا است که گرم و خشک می باشد. با این مثال ساده حکما سعی بر آن داشتند که فردی را که هیچ گونه اطلاعاتی نسبت به مزاج ها نداشته است را تا حدودی نسبت به وضعیت مزاج ها آگاه کنند. لازم به ذکر است که حکما از این حالت ها با اصطلاح اخلاط اربعه نام برده اند.

غذا

در طب سنتی دسته بندی غذاها، دسته بندی همین اخلاط اربعه (خلط های چهارگانه) می باشد. در ابتدا بحث دسته بندی غذاها ذکر این نکته لازم است که هر انسانی با هر مزاجی که دارد به تمام اخلاط نیاز دارد. در مبحث غذاها دیدگاه رایج اشتباه دیگری که در بین عوام است دیدگاه مقابله است. یعنی اینکه افراد فکر می کنند در صورتی که مزاج غالب آنها گرم و تر است می بایست برای مقابله با آن از مواد غذایی با مزاج سرد و خشک استفاده کنند. در این باره دیدگاه حکما این بوده است که در حالت صحت و سلامت فرد باید مماثلت کند یعنی مواد غذایی هم مزاج با مزاج خویش به میزان مناسب و متعادل میل کند. در حقیقت در انتخاب یک غذا چندین مزاج را باید در نظر بگیریم. مانند مزاج فرد، مزاج غذا، مزاج فصل، مزاج سن و… تمام این مزاج ها با یکدیگر جمع می شوند و برآورد اینها تعیین کننده نوع غذایی خواهد بود که خوردن آن برای ما مفید خواهد بود.

فصل ها

همانگونه که در ابتدای این مقاله نیز ذکر شد فصول مختلف دارای مزاج های مختلف می باشد. فصل بهار دارای مزاج گرم و تر است. فصل تابستان دارای مزاج گرم و خشک، فصل پاییز دارای مزاج سرد و خشک و فصل زمستان دارای مزاج سرد و تر می باشد. لذا افرادی که به طور مثال دارای مزاج سوداوی هستند در پاییز بیشتر دچار بیماری می شود و یا در صورت بیماری با تشدید بیماری روبرو می گردند. که این دسته افراد می بایست با تدابیر ویژه ای سعی بر متعادل نمودن مزاج بدن خود نموده تا از بروز بیماری و یا تشدید بیماری در این فصل سال پیشگیری کنند.

اهمیت آشنایی با مزاج فصل ها

همانگونه که پیش از این نیز ذکر شد یکی از مهمترین دلایل اهمیت با مزاج فصل ها، مقابله با غالب شدن گرمی و سردی زیاد با فصل هم مزاج با بدن فرد است. اگر شخصیت افراد را بر اساس مزاج ها تنظیم کرده و زندگی با فهم مزاج ها همراه باشد، نتایج بسیار خوبی را به همراه خواهد داشت. از دلایل دیگر اهمیت مزاج فصل ها می توان به حالات روحی و روانی افراد در فصول مختلف اشاره کرد. به طور مثال افراد گرم مزاج دارای خوشنت بیشتری نسبت به افراد سرد مزاج می باشند همچنین نسبت به افراد سرد مزاج سریع تر عصبانی می شوند. دیده می شود که این دسته افراد گرم مزاج زمانی که در یک فصل با مزاج گرم (بهار و تابستان) قرار دارند بسیار پرخاشگرتر می گردد و یا با کوچکترین مسئله ای عصبانی می شوند و یا مثالی دیگر اینکه ما برای کاری نیاز به فردی با جسارت و هوش و ذکاوت بالا داریم. جسارت، هوش و ذکاوت از ویژگی های افراد گرم مزاج می باشد. ما باید آگاه باشیم که این جسارت، هوش و ذکاوت در افراد گرم مزاج در فصول با مزاج گرم به حداکثر میزان خود می رسد و این دسته افراد می توانند قابل اعتماد ترین افراد، برای انجام کار ما می باشند. از آنجایی که در ابتدای فصل پاییز می باشیم سعی بر آن داریم تا در ادامه به بررسی فصل پاییز از دیدگاه مزاج بپردازیم.

فصل خریف (پاییز) با مزاج سرد و خشک

در ابتدای امر این نکته شایان ذکر است که با اینکه در اکثر کتب طب سنتی و طب ایرانی از فصل پاییز به عنوان فصل سرد و خشک نام برده شده است اما عرض جغرافیایی هر منطقه، ارتفاع منطقه، نوع خاک منطقه، میزان بارندگی و رطوبت و… می توانند مزاج یک فصل را در منطقه ای خاص تغییر دهند اما به طور نسبی و معمول مزاج این فصل از سال سرد و خشک در نظر گرفته می شود.

فصل سرما و مزاج گرم و تر

فصل پاییز مناسب ترین فصل سال برای افراد با مزاج گرم و تر بوده (مخالف مزاج سرد و خشک) و از طرف دیگر نامناسب ترین فصل سال برای افراد با مزاج سرد و خشک می باشد که می تواند موجب بروز بیماری و تشدید علائم برخی بیماری ها، به ویژه بیماری های سرد و خشک گردد. پس با یک استدلال ساده می توان نتیجه گرفت از آنجایی که افراد زمانی که با کهولت سن مواجه می گردند بدن آنها دچار سردی غالب می شود لذتا این فصل از سال چندان مناسب حال آنها نخواهد بود و کهنسالان در فصل پاییز به مراقبت و توجه بیشتری نیاز دارند. حکما علت بروز و ظهور زیاد بیماری را در فصل پاییز وجود مواد زائد باقی مانده در بدن از فصل تابستان، ضعف قوت، کاهش تحلیل و دفع مواد زائد به علت سردی هوا و… دانسته اند. برخی بیماری های شایع در این فصل عبارتند از خارش پوست، اگزما، شوره سر، ترک پوست، دردهای مفاصل، برخی ورم ها، درد و بزرگی طحال، برخی از انواع تب ها، ادرار قطره ای، سخت ادراری، کم خونی، جنون، وسواس، افسردگی، ورم لوزه ها، دردهای سیاتیکی، انسدادهای گوارشی، سکته، بیماری های ریوی و…

توصیه شده است برای نگاهداشت تندرستی در فصل پاییز می بایست از برخی کارها پرهیز کرد که از جمله می توان به پرهیز از نوشیدن آب سرد، پرهیز از قرار دادن سر در معرض هوای مستقیم، عدم مواجهه با گرمای سر ظهر و سرمای بامداد و شبانگاه، استحمام با آب سرد، نزدیکی جنسی زیاد، مصرف مسهل های قوی، فصد و حجامت و هر کاری که خون را کم کند، کم خوری و پرهیز بی دلیل، تعریق بسیار و… را نام برد. همان گونه که در بحث غذاها نیز ذکر شد، غذاها نیز دارای مزاج خاص خود می باشند. بنابراین در فصل پاییز نیز می بایست غذاهای مناسب با این فصل را مصرف کرد و از مصرف غذاهای نامناسب پرهیز کرد. به طور مثال از خوردن غذاهایی مانند بادمجان، گوشت گاو و گوساله، کنسروها، سوسیس و کالباس، ترشی ها، ادویه های تند و تیز، سرخ کردنی ها، چیپس و پفک و… که موجبات خشکی بیشتر بدن را در این فصل مهیا می کنند می بایست اجتناب کرد. در مقابل به مصرف خوراکی هایی با مزاج گرم و تر مانند خربزه شیرین، گوشت سفید، هویج، زیتون، خرما، عسل، شیرینی های طبیعی، شربت عسل، مغز خشکبارها، آش های ساده و… بسیار توصیه گردیده است.