شیرینی عقدم را آیت‌الله بهجت خرید

به گزارش پارس ، به نقل از فارس: حجت الاسلام سید سعیدرضا عاملی با ۵۲ سال سن یکی از جوان ترین « استاد تمام» های دانشگاه تهران محسوب می شود. وی که در خانواده ای مذهبی از اجدادی لبنانی به دنیا آمده است، با تشویق پدرش برای تحصیل به آمریکا رفت و خاطرات تلخ و شیرینی از حضورش در مدرسه و دانشگاه های آمریکا و ارتباطاتش با اقشار مختلف مردم دارد.

وی در دوران انقلاب اسلامی به شوق کشورش به ایران بازگشت و در فعالیت های سیاسی و جبهه های جنگ حضور یافت و خاطرات بسیاری از رفقای شهیدش در جبهه ها دارد. عاملی هم اکنون عضو وابسته گروه مطالعات آمریکای دانشکده مطالعات جهان، رییس انجمن علمی مطالعات جهان و معاون برنامه ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران است.

حجت الاسلام عاملی می گوید تحصیلات حوزوی را به تشویق مادرش که به رحمت خدا رفته شروع کرده و از اساتید تأثیرگذار حوزه اش نیز آیت الله موسوی گرگانی و آیت الله اشتهاردی بوده اند اما زندگی امام خمینی در دوران طلبگی برایش بسیار الگو بوده و در آن روزانه ۱۶ تا ۱۸ ساعت فعالیت علمی داشته است.

وی مؤسس مؤسسات مطالعات و علمی بسیار در انگلستان و ایرانی مثل مؤسسه مطالعات اسلامی لندن، مؤسسه حقوق بشر اسلامی در لندن، دانشکده مطالعات جهان و بسیاری فعالیت های مهم دیگر اجتماعی است. عاملی می گوید شش ماه پس از حضورش در قم ازدواج کرده و حاصل ازدواجش دو پسر است که هردو ازدواج کرده اند و زندگی موفقی دارند. وی می گوید که با مشورت همسرش از آیت الله بهجت خواسته تا خطبه عقدشان را جاری کند و ایشان نیز پذیرفته اند.

از این نویسنده هفده جلد کتاب به زبان انگلیسی و ۱۵ جلد به زبان فارسی منتشر شده است که نخستین کتابش « تلفن همراه – زندگی در حال حرکت» و سپس « روابط عمومی الکترونیک» بود، سپس آثار « مطالعه مقایسه ای آمادگی الکترونیک» ، « متن مجازی» ، « شبکه های علمی مجازی» ، « پژوهش مجازی» ، شهر مجازی و آخرین کتاب فارسیش که هفته گذشته منتشر شد، « روش های تحقیق در مطالعات فرهنگی و رسانه ای» بود که به تعبیر خودش ک دانشنامه روش تحقیق محسوب می شود که پروفسور آسابرگر هم مقدمه ای بر آن نوشته است.

وی یکی از نکات مهم در زندگی خانوادگی را انتخاب درست همسر و پس از آن تربیت صحیح فرزندان براساس سخنان پیامبر اسلام (ص) می داند و می گوید که سخت گیری برای تربیت فرزند بی نتیجه است.

شما را به خواندن بخش نخست گپ وگفت خبرگزاری فارس با حجت الاسلام سعیدرضا عاملی دعوت می کنیم:

*استاد هدف اصلی ما از این دست مصاحبه ها ارایه الگوهای موفق در زندگی و فعالیت های علمی برای جوانان است…

-وقتی بزرگان فکری و اندیشمندان بزرگ ایرانی را در ذهن می آورم، به هیچ وجه خود را شایسته الگو بودن نمی دانم و این نوع مصاحبه برایم خیلی سخت است، تا به حال هم یادم نمی آید که چنین مصاحبه ای را انجام داده باشم که زندگی نامه شخصی یا فعالیت های علمی ام را تشریح کرده باشم اما با امید و رجاء اثرگذاری مفید، تن به این مصاحبه دادم و البته از توجه شما بسیار سپاسگزارم.

اجداد ما اصالتاً لبنانی بوده اند

*ما هم از وقتی که در اختیارمان می گذارید سپاسگزاریم. لطفاً از خودتان بگویید، کی و کجا متولد شدید؟

-من پنجم دی ماه سال ۱۳۴۰ در شهر کرج متولد شدم اما اصالتاً اجداد ما لبنانی بوده اند که در دوران شیخ بها، جبل عاملی ها یک جمعیتی بودند که با مرحوم شیخ به اصفهان مهاجرت کردند و پدر ما هم متولد اصفهان است که بعدها به کرج مهاجرت کرد.

*چند خواهر و برادر هستید؟

- دو برادر دارم و یک خواهر، من فرزند سوم خانواده هستم، برادر بزرگم احمدرضا عاملی، دکترای راه و ساختمان دارد و برادر کوچکم، محمدصادق، مهندس کشاورزی است و خواهرم که عزیز و پشتوانه مهم معنوی زندگی ماست، خانه دار است.

خانواده مان هم فرهنگی هستند

*با این حساب بین خواهر و برادرها، شما فعالیت فرهنگی انجام دادید؟

- خیر آنها هم به نوعی کارشان فرهنگی است اتفاقاً برادر بزرگ من بسیار علاقه مند به حوزه راه و ساختمان و میراث تمدن اسلامی است لذا یک بنای بزرگی هم در مهستان کرج ایجاد کرده که میراث هزار ساله معماری ایران در این بنا منعکس شده است. این بنا نوعی آشتی و پیوند زدن بین سنت و تجدد، میراث فاخر تمدن اسلامی ایران و میراث آشتی پذیر جهان متجدد است. به طور مثال سر در مسجد حکیم که متعلق به هزار سال پیش است یا بریدگی های معماری زندیه و گنبد سلطانیه زنجان و تمام مفاهیم بازار قدیم، راسته بازار، درون گرایی باز، وجود مسجد در بازار در در این بنا طراحی و اجرا شده است. جهان غرب، مفهوم بازار را از جهان اسلام و ایران گرفته و حتی مال های بزرگ آمریکایی را هم که برگرفته از مفهموم بازار قدیم ایران است، در آن پیاده سازی کرده است. ما باید بدانیم چه اموری را می توانیم از تجربه جهان متجدد وام بگیریم و چه اموری اصول مهم و ارزشی بومی ماست.

پدرم ۹۲ سال سن دارد و خداروشکر سرحال است/ مادرم مشوق اصلی طلبگی ام بود

*خیلی جالب است. پدر و مادرتان در قید حیات هستند؟

- پدرم کشاورز است و با وجود اینکه الان ۹۲ سال دارد همچنان زنده به طبیعت است، با طبیعت حرف می زند و سخن طبیعت را درک می کند. درختان کهنسال برای او یک تاریخ بزرگ محسوب می شود و احترام خاصی برای طبیعت قایل است. مادرم متأسفانه سال گذشته در سالروز میلاد امام حسن (ع) فوت کردند. ایشان سرمایه بسیار بزرگی برای ما بودند و مشوق اصلی طلبگیم محسوب می شوند که همواره با روش های متفاوت حقیر را برای دانش طلبی تشویق می کردند. مادر یعنی گوهر ماندگاری که مظهر اسم خالق خداست و از همین منظر است که رفتن او، نوعی انقطاع برای فرزندان نیز محسوب می شود و البته اتصال ابدی او به جهان آخرت، نوعی پشتوانه وصل به جهان ابدی برای بازماندگان است.

*پس برای فعالیت در لباس روحانیت مشوق داشتید…

-البته همه توفیقات را وامدار حکمت و تدبیر خدا هستم ولی شخصاً علاقه ویژه ای به علوم الهی داشتم، در عین حال هنجار اجتماعی ما اصولاً مشوق رفتن به دانشگاه بود و بقیه رشته ها و کارها با اقبال روبه رو نبودند. ولی مادرم بسیار مرا در مسیر طلبگی تشویق و پشتیبانی کرد چراکه جایگاه مرجعیت علم الهی را عمیقاً درک می کرد.

سال ۵۵ به آمریکا رفتم

*استاد تحصیلاتتان در آمریکا بوده است؟ چطور شد از آمریکا سر در آوردید؟

-دوران پیش از انقلاب فضای اجتماعی اینطور بود افراد را به رفتن خارج از کشور تشویق می کردند و در جمع اقوام و خویشاوندان روند رفتن به آمریکا شروع شده بود. برادر بزرگتر من هم سال ۵۴ برای تحصیل به آمریکا رفتند و من هم تشویق شدم و سال بعدش به ایشان ملحق شدم.

۱۵ سالم بود به آمریکا رفتم/ در فرودگاه نیویورک دنبال نمازخانه می گشتم

*تنها سفر کردید؟

-بله نخستین سفرم بود تنها پانزده سال داشتم که به آمریکا رفتم و برایم سخت بود. یادم می آید زمانی که از ایران خارج می شدم مادرم در فرودگاه خانواده ای را پیدا کرد و از آنها خواست که مواظب من باشند و در واقع کمک کار من باشند. سوار هواپیما شدیم و آن دوران در هواپیماهای ایرانی هم متأسفانه مشروبات الکلی سرو می کردند و من اولین بار بود که در زندگی ام چنین صحنه ای می دیدم و برایم بسیار نگران کننده و تأسف بار بود و نوعی احساس ترس و تنهایی داشتم. خدا رو شکر مجموعه خویشان و خانواده ما مذهبی بودند و هستند و اساساً فرد یا افراد اینچنینی در مجموع خویشاوندان و دوستان ما نبود.

پس از آن که وارد فرودگاه نیویورک شدیم و من به پرواز بعدی ام نرسیدم، بلد هم که نبودم فکر می کردم الان در نیویورک گم می شوم آن زمان بسیار نگران نمازم بودم و دنبال جایی می گشتم که بروم و نماز بخوانم در فرودگاه به یک همسفر ایرانی گفتم که برویم یک جا نماز بخوانیم ایشان گفت دیگر آمده ایم آمریکا، اینجا دیگر کسی نماز نمی خواند! من بسیار ازاین حرف ناراحت و اذیت شدم. بعضی از مسلمانان اعم از ایرانی و غیر ایرانی در محیط های غیر اسلامی که وارد می شوند؛ هویت مقاومت اسلامی در آنها تقویت می شود و بعضی بلافاصله با شوک محیط تغییر می کنند و به مرور زمان هنجارهای محیط بر آنها غلبه می کند. از همان دوران نوجوانی عمیقاً عاشق اسلام بودم و آرزو سلمان و ابوذر بودن در وجودم شعله ور بود. فکر می کنم این عشق را مدیون امام خمینی هستیم که در قله معنویت بود و مشوق نسلم، وجود شخصیت هایی مثل دکتر شریعتی و در جلوه ای دیگر مرحوم شهید مطهری و علامه طباطبائی، نقش حکیمانه ای در چگونه بودن و چگونه راه زندگی را طی کردن در نسل ما داشتند.

ایرانیان در آمریکا بین ۶۸ قوم بالاترین متوسط سطح سواد را دارند

*استاد خیلی برایم عجیب است که با وجود اینکه خانواده سنتی و مذهبی داشتید خانواده اجازه سفر به آمریکا دادند آن هم به تنهایی!

- بله من این روحیه را مدیون پدرم هستم. ایشان بسیار مشوق تحصیلات و رشد علمی ما بود. البته این جزو فرهنگ ایرانی ها است که حتی اگر کار پدر فرهنگی نباشد و خود از تحصیلات بالا برخوردار نباشد و از مشاغل ساده و حتی کارگری برخوردار باشد، آرزوهای او در درجه اول متوجه علم و پیشرفت علمی است. به همین دلیل است که در آمریکا بین ۶۸ قوم، ایرانی ها بالاترین متوسط سطح سواد را دارند و این خصلت و سرمایه بزرگی است و یکی از علل اصلی که ما توانستیم پس از انقلاب اسلامی جهش علمی عظیم داشته باشیم همین روحیه علم گرایی تاریخی و ملی ایرانیان است.

امروز به اعتقاد من هیچ پیشرفتی برای ایران نشدنی نیست، در تمام علوم پایه، ریاضیات، فیزیک، شیمی و… رتبه های جهانی داریم، این نشان می دهد که ظرفیت تاریخی و تمدنی وجود دارد که مرجع این روحیه و این توانایی است.

البته پدر بزرگ من مرحوم سید صادق عاملی از علمای دین بوده است و ظاهراً از اجتهاد علمی برخوردار بوده، پدر من شش کلاس بیشتر سواد ندارد ولی بسیار مشوق پیشرفت علمی همه فرزندان و نوادگان بوده است. حتی بعد از انقلاب که به ایران برگشتم تا سه سال می توانستم به آمریکا برگردم چرا که ویزای چهارساله داشتم و تنها یک سالش گذشته بود و پدرم بسیار اصرار داشت که برگردم به آمریکا و درسم را تمام کنم و سپس برای خدمت کردن به ایران بیایم، ولی مادرم چون دغدغه فرهنگی داشت به من می گفت همینجا بمانم و درس بخوانم.

شش ماه به Adult school رفتم

*داشتید درباره سفرتان به آمریکا و تحصیلتان آنجا می گفتید…

-بله من روز یک شنبه وارد شهر کنکورد نزدیک سانفرانسیسکو شدم، روز دوشنبه هم با برادرم به دبیرستان رفتم و ثبت نام کردم و خب، تحصیل در یک کشور خارجی با دین و فرهنگی متفاوت برای من که زبان هم بلد نبودم یک شوک بود. فرهنگ آنجا هم بسیار با ایران فرق داشت چرا که همه می دانند آزادترین فرهنگ آمریکایی در دبیرستان هایشان نمود دارد، ساختارهایی چون فیس بوک، نوع دوست یابی ها و علاقه مندی ها از دبیرستان های آمریکا اتخاذ شده است. الان دبیرستان های ژاپن هم به نوعی متأثر از دبیرستان های آمریکاست. فضاهای بزرگ مثل دانشگاه های بزرگ و رواج مواد مخدر و روابط آزاد دختر و پسر و برگزاری جشن های متفاوت در مناسبت های مختلف و بسیاری رفتارهای دیگر که برای یک مسلمان جز احساس غربت و تنهایی نتیجه دیگری ندارد. البته برای ما که عضو انجمن اسلامی شده بودیم در فضای مبارزات قبل از انقلاب با رژیم شاه قرار گرفته بودیم، فضای زندگی؛ یک فضای اسلامی و انقلابی بود و این سرمایه بزرگی بود که هویت مقاومت در مقابل فرهنگ غرب را در ما تقویت می کرد.

خب یادم می آید که یک شش ماهی من به Adult school رفتم جایی که مدرسه بزرگسالان بود تا آنجا زبان انگلیسی یاد بگیرم، آن دوران هم که پیش از انقلاب اسلامی ایران بود و تمام گروه های سیاسی هم آنجا فعال بودند از جمله مارکسیست ها، فضای خاصی بود.

*خاطره ای هم از صحبت با آنها دارید؟

-بله یک روز یکی از همین مارکسیست ها به قول خودش خواست مرا approach کند تا جذب مارکسیسم شوم، بنابراین نزد من آمد و بدون هیچ مقدمه ای گفت « خدا وجود ندارد» ، از باب تظاهر نمی گویم اما تا چند دقیقه بدنم از ترس می لرزید. شما جامعه امروز را در نظر نگیرید در آن دوران ما در شهر کرج زندگی می کردیم که البته شهر اقوام و فرهنگ های متنوع است ولی ما ارتباطی با این نوع افکار و عقاید نداشتیم؛ این آقا یک دفعه آمد و چنین حرفی به من زد بعد که برادرم را دیدم برایش این حرف را گفتم و او هم برایم درباره مارکسیست ها توضیح داد.

نخستین مقاله ای که قرائت کردم، برایم آغاز مهمی در معرفی اسلام و انقلاب شد

*خیلی جالب است ارتباطتتان با اقشار مختلف…

-بله یادم می آید که یک کنفرانس خیلی مهمی درباره حکومت اسلامی در شهر برکلی داشتیم که دوستان زیادی مثل آقای محمود واعظی و برادرشان حسن واعظی، به همراه جواد لاریجانی و حسین شیخ الاسلام آنجا مشارکت داشتند و از برگزارکنندگان محسوب می شدند، اینها از من بزرگتر و دانشگاهی بودند من آن دوره دبیرستانی بودم اما در این فعالیت های اسلامی فعال بودم. در این کنفرانس من برای نخستین بار یک مقاله خواندم از طرف یکی از دوستانم که مریض شده بود، این خیلی برای من تجربه خوبی بود و انگیزه مشارکت علمی و شناختی من را در فعالیت های اسلامی تقویت کرد و شاید یک آغاز مهم علمی در حوزه شناخت و معرفی اسلام و انقلاب برای من محسوب می شد.

نسل جدید ما یکی از مسایلی که تجربه نمی کند همین فعالیت های سیاسی قبل از انقلاب و دوران جنگ است، چرا که دوره جنگ میراث عظیمی بود کسانی که درگیرش شدند یک تجربه مجاهدت در راه خدا را پیدا کردند، این تجربه برای نسل امروز وجود ندارد. یادم هست وقتی از کنفرانس حکومت اسلامی در برکلی بیرون آمدیم، مارکسیست ها بیرون در ایستاده بودند و با آن حالت خشن و زبان تند عامیانه شان به ما می گفتند « بدبخت ها، متحجرها، شماها هنوز در دوره قرون وسطی هستید، خدا به پایان رسیده است» و با لفاظی های معمول ماتریالیست ها سعی در تحقیر ما داشتند. اما همین فضا، حس و هویت مقاومت ما را تقویت می کرد.

در نهایت من هم دوره دبیرستان را در « دبیرستان جان اف کندی» گذراندم. آن زمان یک امکانی داشتیم می توانستیم دانشگاه را در سال آخر دبیرستان همزمان آغاز کنیم من هم همزمان رشته مکانیک دانشگاه سکرمنتو را شروع کردم. با پیروزی انقلاب اسلامی انگیزه ما برای ماندن کم شد و شوق بازگشت به ایران فراگیر بود.

سال ۵۸ درسم را رها کردم و به ایران بازگشتم/ موج انقلاب اسلامی به آمریکا هم سرایت کرده بود

*پس در رشته فنی لیسانس گرفتید؟

-از همان آغاز نوجوانی به ریاضیات و فیزیک علاقه داشتم و هنوز هم زبان ریاضی برای من زبان درک هستی و نظام واره هستی محسوب می شود. فضا برای رفتن به رشته های مهندسی و پزشکی مثل الان قوی بود و اکثر دانشجویان ایرانی هم سراغ این نوع رشته ها می رفتند. پس به رشته مکانیک رفتم اما لیسانس نگرفتم چون خرداد ۵۸ با دغدغه ای که داشتم به ایران بازگشتم خیلی ها مثل من برگشتند اما بعضی ها دوباره برای ادامه تحصیلشان یا جذب نشدن در فضای بعد از انقلاب به آمریکا بازگشتند. من خاطرات خیلی خوبی از پیروزی انقلاب اسلامی دارم شاهد تغییرات ارزشی و فرهنگی ناشی از این دوره بودیم. اساساً فضا عوض شد و حتی در آمریکا، علاقه به اسلام و مسلمانی بصورت گسترده تقویت شد. بسیاری از خانم های بی حجاب در همان آمریکا با حجاب شدند. این موج در تقویت جلسات انجمن هم نفوذ کرده بود و تعداد جلسات هفتگی انجمن افزایش پیدا کرد.

خاطرات فعالیت در جهاد سازندگی

*پس بعد از اینکه به ایران آمدید چه کار کردید، به دانشگاه رفتید؟

-من یک سال و اندی به سپاه رفتم آن زمان تمام فعالیت های انقلاب در دو نهاد متمرکز بود: جهاد و سپاه. یک مدتی جهاد رفتم و با گروه های جهادی به روستاهای ایران و شهرهایی چون سیستان و بلوچستان رفتیم، بسیاری از روستاها خیلی محروم بودند و واقعاً حداقل ها را نداشتند؛ یک نفری را یادم می آید در روستای قارپوزآباد ساوجبلاغ کرج که چشمش آب مروارید داشت ما او را به بیمارستان فارابی بردیم و آنجا عملش کردند ایشان به قدری محروم بود که با بسیاری از محصولات مثل نوشابه بیگانه بود و وقتی نوشابه ای برای او خریداری کردیم، برایش خوشایند نبود. سال ۷۱ که جامعه شناسی دانشگاه تهران می خواندم یک مونوگرافی روستایی انجام دادم به روستای شیخ حسن و قارپوزآباد رفتم تا ببینم آیا تغییری کرده است یا خیر؟ آنجا آن دوران گاز، برق، آب و حتی از دوش حمام محروم بودند که جهاد وقتی به آنجا رفت ابتدا وضعیت حمام هایشان را سروسامان داد و سپس جاده و بسیاری از امکانات وارد روستا شد؛ که سال ۷۱ شاهد امکانات بسیار خوبی در این مناطق بودیم و به تبع از قشربندی روستایی، توقعات از زندگی، فرهنگ روستا و نمودهای فرهنگی تغییر کرده بود.

بعد از آن دیگر من سپاه رفتم چرا که همان شهریور سال ۵۹ درگیری های منطقه کردستان شروع شد و به جنگ در سال ۶۰ منتهی شد.

یک مدت سپاه بودم اما به حوزه خیلی علاقه داشتم

*چطور شد از سپاه پاسداران به حوزه علمیه رسیدید؟

-این موج اختصاص به من نداشت بسیاری از دوستان من حتی آنها که شاگرد اول رشته های ریاضی بودند از جمله باجناق خودم که از شاگرد ممتازهای دانشگاه بود، درس دانشگاهی را رها کردند و به قم رفتند. در آن دوران آنقدر مراجعه به حوزه زیاد بود که دیگر حوزه ها با سخت گیری خاصی طلبه می پذیرفتند.

*چه سالی به حوزه رفتید؟

-سال ۱۳۶۰ بود، تقریباً بیست سالم بود.

زندگی طلبگی آن دوره بسیار ساده بود/ دنبال حکمت صدرائی بودیم

*این تغییر فضای ناگهانی از تحصیل در آمریکا به سمت حوزه علمیه در قم برایتان مشکلی ایجاد نکرد؟

-خیر من این فضا را آرزو می کردم و جزء زیباترین و معنوی ترین دوران زندگی من هست. ما در آن دوران یک فضای ذهنی داشتیم به طور مثال اگر کتاب « ابوذر غفاری» مرحوم شریعتی را می خواندیم دلمان می خواست ابوذر باشیم، انگیزه های سلمان فارسی شدن داشتیم و به دنبال حکمت صدرائی بودیم، حالات بزرگان را که می خواندیم که چطور عبادت می کردند و چه سیر و سلوک معرفتی را پشت سر گذاشته بودند مثل مرحوم امام خمینی (ره) مخصوصاً در دوران طلبگی بسیار برای ما الگو بود و برای ما انگیزه کار علمی و معرفتی را فراهم می کرد. می توانم بگویم مشخصه زندگی دوران ما « هدفمند بودن زندگی» بود. آن هم هدف ها با ارزش و حکمت آفرین، که فقط با خستگی مفرط سراغ خواب می رفتیم و دلمان می خواست همواره بیدار باشیم و کار کنیم.

مرحوم آقای شیخ علی پناه اشتهاردی استاد فقه بنده بودند و تعریف می کردند که امام خمینی (ره) برای خدا قدم بر می داشت و بدنبال شهرت و قدرت نبود، عبایشان را برسرشان می کشیدند و به فیضیه می آمدند و اسفار درس می دادند تنها بیست یا سی شاگرد هم داشتند، آن دوره کسی باور نمی کرد که یک روز ایشان رهبر جهان اسلام شود، ایشان بسیار انگیزه های قوی داشتند. زندگی طلبگی آن دوره بسیار ساده و متفاوت بود و همین سادگی و سلامت تأثیرات معنوی زیادی بر زندگی ما می گذاشت.

*قم هم تنها زندگی کردید؟

-بله اما شش ماه نخست تنها بودم اسفند سال ۶۰ ازدواج کردم.

*جدا؟ پس زود ازدواج کردید؟

-بله به همین خاطر فاصله سنی چندانی با فرزند اول و دومم ندارم و آنها هم الان بزرگ شده و دانشگاهی هستند.

*چند فرزند دارید؟

-چهار فرزند دارم پسر اولم سیدمحمدمهدی متولد سال ۶۱ است و پزشکی خوانده و فوق تخصص رادیولوژی از دانشگاه لندن دارد.

*نوه هم دارید؟

-بله آقامهدی ما هم زود بچه دار شده است، دو فرزند دارد علیرضا که در روز تولد امام رضا (ع) متولد شد و محمد احسان که مولود میلاد پیامبر اسلام است، در واقع او احسان رسول الله (ص) بر ما بود.

*بقیه بچه ها چطور؟

-پسر دومم عباس، رشته اقتصاد دانشگاه کمبریج درس خوانده و نویسنده خوبی هم هست، از سن ۱۴ سالگی قلم می زند و تاکنون بیش از ۲۰۰ مقاله ترجمه و تالیف کرده است.

*پس بچه ها الان ایران نیستند؟

-پسر اول و دومم در ایران نیستند و بسیار مصصم مشغول تحصیلات تکمیلی هستند و ان شاءالله بعد از اتمام تحصیلات برای خدمت به جمهوری اسلامی ایران باز خواهند گشت.

بچه ها را به ادامه تحصیل تشویق کردم

*شما آنها را تشویق به ادامه تحصیل مخصوصا خارج از کشور کردید؟

-بله من تشویقشان کردم و همیشه هم سایر دانشجویانم را تشویق می کنم و اعتقادم این است که دنیا دیدن بهتر از ندیدن است بخصوص برای کسانی که ظرفیت آن را دارند حتما باید تجربه کشورهای دیگر را داشته باشند. مهاجرت تنها معنیش این نیست که انسان از یک محیط تنگ و محدود به یک محیط باز برود خیلی مهاجرت ها علمی است و افراد برای تجربه باید بروند اگر نروند تنها دنیای غرب را از طریق رسانه تجربه کرده اند و متأسفانه تنها پلیدی های آن را می گیرند و از یافته های مثبت آنها در حوزه علم و فناوری، روش تحقیق و مدل های اندیشیدن غافل می مانند، فلذا این تجربه مفید است. البته ظرفیت های ملی دانشگاهی ما هم امروز از استاندارد خوبی برخوردار است و تحصیل در ایران هم یک ظرفیت بزرگ برای رشد و پیشرفت است. بسیار از اساتید محترمی که همه تحصیلات خود را در ایران داشته اند دارای رتبه های برتر جهانی هستند.

*استاد دختر هم دارید؟

-بله البته فرزند سومم صالح نام دارد که بسیار مهربان و باهوش است و فرزند آخر دخترم فاطمه است که با نظم، باهوش و جدی در راه هدف هایش قدم بر می دارد و هر دوی آنها عزیز و همدلی مهربان برای بنده و مادرشان هستند.

به مادرم گفتم یک همسر خوب برایم انتخاب کن که اهل تقوا باشد

*از ازدواجتان بگویید چطور تصمیم گرفتید؟

-من به مادر گفتم که یک همسر خوب برایم انتخاب کن که اهل تقوا باشد. به انتخاب مادرم اعتماد داشتم و دلم می خواست با ازدواج پدر و مادرم را هم شاد کنم. ایشان هم افرادی را پیشنهاد کردند، از جلمه دختر عمویم را که من علاقه مند به ازدواج به ایشان بودم. خانواده خوبی دارند؛ عمویم استاد قرآن کریم بود و من سخنرانی های اولیه ام را در دوران طلبگی در جلسات ایشان شروع کردم.

در ازدواج شناخت مهم است، فامیلی و غیرفامیلی ندارد

*واقعاً ازدواج فامیلی؟ ازدواج فامیلی را به جوان ها پیشنهاد می کنید؟

-بله پیشنهاد می کنم منتها قبل از آن می گویم که با کسی ازدواج کنند که خوب او را بشناسند، خیلی فرقی نمی کند که فامیل باشد یا غیرفامیل، مهم شناخت است. خیلی از این ازدواج های امروزی شناخت کافی پیرامونش نیست، افراد براساس یک احساس و هیجان ازدواج می کنند. البته جوان ها دنبال یک چیز متفاوتی هستند پس تصمیم می گیرند زندگی جدیدشان از حلقه آشنایان خارج شود، این انگیزه لزوماً تجربه مثبتی نیست چرا که خیلی از این ازدواج ها با شکست روبه رو می شود. البته مهمترین علل شکست ازدواج های جدید تفکراتی است که نسل جوان دارند و مهمترین مسأله اش هم نداشتن صبر و بردباری است، صبر میوه شیرینی دارد لذا دوره ای که انسان صبوری می کند ممکن است تلخ باشد ولی نتیجه آن بسیار شیرین است، تفاهم را تقویت می کند و مسیر را برای پیشرفت و کمال همه اعضاء خانواده و شاهدان اجتماعی فراهم می کند.

*قبول دارید که طرز فکر جوان های الان با دوره شما فرق دارد؟

-از چه جهت فرق دارد؟

دوره جوانی من با شما خیلی تفاوت نداشت من هم در غرب خیلی چیزها را تجربه کردم

*اینطور بگویم شما خودتان چطور بچه ها را تربیت کردید؟

-ببینید دوره من و شما خیلی با هم فرقی ندارد، چون منم در دوره نوجوانی و جوانی در غرب بودم و به لحاظ شرایط مدرن زندگی، خیلی فاصله ای با امروز نداشت. البته قبول می کنم که جهانی شدن که محصول ظهور صنعت همزمان ارتباطات است و همچنین ظهور فضای مجازی، دسترسی های گسترده ای به جهانی خارج از جامعه ای که در آن زندگی می کنیم فراهم کرده است. در واقع قدرت انتخاب، انتخاب های متنوع در معرض دید جامعه جوان ما قرار گرفته است ولی این حقیقت را هم باید بپذیریم که خود جهان غرب در دوره خستگی از جهان مدرن بسر می برد و پسا مدرنیزم را به عنوان یک اصول تجدد و یک بازنگری با قاعده های شکل گرفته تجدد، مورد توجه قرار می دهد. لذا من می گویم بعضی از نسل جوان ما در نقطه های شروعی قرار می گیرند که جهان غرب در پایان آن است.

تربیت فرزندانمان براساس دوره تربیتی پیامبر (ص) باشد

اما درباره تربیت بچه ها باید بگویم باید به تقسیم بندی سنی که اسلام توصیه کرده توجه کنیم. حدیث معروف نبوی است که پیامبر (ص) می فرمایند: مراحل رشد را به سه دورۀ هفت ساله تقسیم می کنند که هفت سال اول را دورۀ سیادت می نامند و هفت سال دوم را دوران تربیت و پذیرش آموزه ها و هفت سال سوم را دورۀ وزارت و مشورت می نامند. این حدیث هما ناظر بر روش های متفاوت تعامل و ارتباط با فرزندان است و هم به ظرفیت های تربیت اشاره دارد. در دوره اول که دوره همراه و همدلی با فرزندان است، اگر درست عمل شود، دلبستگی فرزندان و عضویت فرزند در محیط خانواده تعمیق پیدا می کند و اساسا پدر و مادر مرجعیت فکری پیدا می کنند. در دوره دوم که فرزندان از گیرندگی بسیار بالا برخوردار هستند، بسیاری از آموزش های اسلام و روش های تعامل اجتماعی را می توان به آنها منتقل کرد و البته دوره سوم دوره استقلال طلبی فرزندان است و باید به استقلال شخصیت آنها احترام گذاشت و آنها را مورد مشورت قرار داد. واقعاً بدون مقدمات هفت سال اول نمی توان در امر تعلیم و تربیت در دوره دوم موفق بود و در دوره سوم نمی توان مرتب فرزندان را مخاطب قرار داد و مورد امر و نهی قرار داد.

سخت گیری در تربیت فرزند نتیجه بخش نیست/ ماهواره در خانه نداریم

*در تربیت بچه ها سخت گیری هم می کردید؟ مثلاً برای استفاده از اینترنت، ماهواره یا سایر رسانه ها؟

-نه سخت گیری ها خیلی نتیجه بخش نیست؛ بیشتر باید فضای سالم و صالح ایجاد کرد و سطح دانش و معرفت بچه را تقویت کرد. ما خودمان ماهواره نداریم و در خانواده های درجه یک هم هیچکس از تلویزیون ها ماهواره ای استفاده نمی کند. پدر و مادرها گاهی خودشان یک لذت های موقتی را تجربه می کنند که همراه با گناه است اما می خواهند که فرزندانشان تجربه نکنند. خب بچه ها هم از پدر و مادرشان تبعیت می کنند بنابراین پدر و مادری که پای برنامه های ماهواره می نشینند با آن وضعیت حجاب و روش های زندگی این خود یک روش تربیت می شود برای بچه های آنها.

*هیچ وقت برای تماشای برنامه ای با بچه ها دچار مشکل نشدید؟

-خیر تجربه اینطور نداشتم که بچه ها چیزی بخواهند که من نخواهم، من زمانی که سال ۸۰ از لندن برگشتم همان سال پسر بزرگم وارد دانشگاه شد. دو راه داشتم یا باید می ماندم تا درسش را بخواند یا برمی گشتم ایران که دومی را با توکل به خدا انتخاب کردم. الان که دقت می کنم می بینم که بچه های من به لحاظ معنوی اگر از من پرانگیزه تر نباشند از من کم انگیزه تر نیستند.

زنان مؤمن و با تقوا مرجعیت اصلی برای زندگی سالم هستند

*فکر می کنید علت این رضایت چیست خیلی خانواده ها تلاش می کنند فرزندانشان آنطور که می خواهند تربیت شوند اما اینطور نمی شود…

-این لطف خداست دعای پدر و مادر است، ضمن اینکه عمل ما هم خیلی مهم است. رأی ما یک چیز است و عمل ما چیز دیگر، اگر یک رفتاری بکنیم اما از بچه ها چیز دیگری بخواهیم عملی نمی شود. من هم که الحمدالله یک همسر مؤمن، متدین و فداکار داشتم که خود شاهد عملی بود برای فرزندانم. پدر همسرم هم همانطور که عرض کردم استاد و معلم قرآن و برادرشان شهید شده است و از یک فضای تقوایی خوبی برخوردار بوده اند. تربیت مادر خیلی مهم است پدر هر چقدر هم محبت کند باز هم نقش مادر نمی شود و من فکر می کنم، زنان مؤمن و با تقوا مرجعیت اصلی و محوری برای زندگی سالم و صالح دارند.

مهدی پسرم یک روز تعریف می کرد که در خوابگاهی که در سال اول دانشگاه مستقر شده بود؛ آنجا خوابگاه ها تک نفره است همان هفته اول هم خوابگاهی هایش از او خواستند که در یک مجلسی برای تفریح شرکت کند اما او امتناع کرده بود و گفته بود که ما مسلمان هستیم و نمی توانیم در چنین تفریح هایی مشارکت کنیم. این خود یک آغاز است. علاوه بر این ازدواج زود هم خیلی خوب است. پسران من هر دو زود ازدواج کرده اند و خانواده تشکیل داده اند.

یک عروسمان میراث خوب دانشگاه تهران و دیگری از شیعیان پاکستان است

*در ایران ازدواج کردند؟

-مهدی در ایران با یکی از دانشجویان من در دانشگاه تهران ازدواج کرد که اتفاقاً پیشنهادش را هم من دادم همیشه می گویم اگر یک میراث خوب از دانشگاه تهران گرفته باشم همین عروسمان است که بسیار دختر خوبی است هر دو پدربزرگشان شهید شدند، همسر پسر دومم هم از شیعیان و سادات طباطبایی پاکستانی است.

به عنوان یک سالک کوچک، از تقدیرم راضی هستم

*با عروس دومتان کجا آشنا شدید؟

-لندن، ایشان هم دختر پاک، مؤمن و متدینی است. من با انتخاب های بچه ها مخالفت نمی کنم و به هیچ وجه مانع نمی شوم البته همیشه تشویق و راهنمایشان می کنم به انتخابی که فکر می کنم مورد رضای خداست و کمک می کنم تا بهترین تصمیم را بگیرند و برای انتخاب هایشان وقت گذاشتم و حتی سفر رفتم. از نتیجه زندگیم خیلی راضی هستم، البته راه رشد و کمال همواره باز است و حسرت عقب ماندن از اولیاء خدا و بزرگان علم و دانش امری تمام نشدنی است ولی بعنوان یک سالک کوچک از آنچه تقدیر شده است راضی هستم.

-الان هم لندن هستند؟

-بله ولی مشغول ادامه تحصیلات هستند که ان شاءالله بعد از اتمام تحصیل به ایران باز خواهند گشت.

* استاد به حوزه بیاییم از کی تحصیل در حوزه را آغاز کردید؟

-من ۱۲ سال حوزه درس خواندم تا سال ۷۲ و تا سال ۷۱ هم قم بودم.

در عملیات های کربلای ۴ و ۵ در تیپ امام صادق جزو طلاب رزمی تبلیغی بودم

*بدون انقطاع تحصیل کردید؟

-خیر من یک دوره در جنگ تحمیلی توفیق خدمتگزاری داشتم. همزمان که قم زندگی می کردم یک دوره توفیق خدمت در جنگ پیدا کردم در لشکر سیدالشهداء با سردار فضلی در عملیات های کربلای ۴ و ۵ و در تیپ امام صادق (ع) که تیپ طلاب رزمی تبلیغی بود من آن زمان قائم مقام تیپ بودم و در واقع از پایه گذاران محسوب می شوم.

*پس یعنی کار تبلیغی می کردید؟

- خیر تیپ امام صادق (ع) ، طلاب رزمی اعزام می کرد در یگان ها آفندی و پدافندی و طلبه های جوانی که علاقه مند بودند را در عملیات ها شرکت می داد، البته تبلیغ هم می کردند. سه تن از دوستان من که سال اول حوزه با هم بودیم و تقریباً با هم به حوزه علمیه قم رفتیم، به فیض شهادت رسیدند، شهید ناصر خوش رفتار، شهید محمد… (فامیل ایشان را به دلیل خاطره ای که می خواهم نقل کنم نمی گویم) و شهید حسین اویسی. البته شهید حسین اویسی چند سال قبل از ما در قم مشغول تحصیل بود.

خاطراتی از جبهه های جنگ

*خاطره ای هم از آنها دارید؟

-شهید محمد… در سال ۶۰ مارکسیست بود ما از لندن که آمدیم جلساتی در کرج برای انجمن اسلامی در گاراژ منزلمان برگزار می کردیم و پس از آن تصمیم گرفتیم به قم برویم شهید یاسائی گاهی در جلسات ما شرکت می کرد، او مارکسیست واقعی نبود، چون خانواده اش متدین بودند و از مشاهیر تقوایی شهر کرج محسوب می شوند ولی محمد طی فضاسازی مارکسیست ها جذب شده بود. زمانیکه ما تصمیم گرفتیم به قم برویم ایشان هم گفت من به شما ملحق می شوم و ظاهراً تغییر کرده بود و از مارکسیست ها جدا شده بود ولی بچه ها برای پذیرفتن او شک داشتند. اما من می ترسیدم که داستان شیر و گوساله مولانا شود که همیشه در گوشم زنگ می زد. آدم ها را نباید گوساله فرض کرد چه بسا شیر خدا باشند و انسان با یک نگاه تحقیرآمیز به بزرگی باطنشان پی نبرد. لذا باور کرده بودم که شهید محمد مجدداً به اسلام بازگشته است. البته انسان ماهیتاً ارزشمند است و از یک ظرفیت خلیفةاللهی برخوردار است و ما باید به همه انسان ها احترام بگذاریم.

بگذریم ما رفتیم در جوب شور قم یک خانه ای گرفتیم و من زیباترین معنویت زندگیم در این دوران و پس از آن دوره جنگ بود. جالب است که بعد از شش ماه در قم بودن؛ شهید محمد یک روز نزد من آمد و گفت من از دینم می ترسم، می ترسم آن را از دست بدهم فکر می کنم باید به جبهه بروم. در واقع سیر معرفتی او خیلی سریع به مراتب بالا رسید و ایشان به جبهه رفت و بعد از دو هفته به مقام رفیع شهادت نائل شد.

شهید اویسی هم بسیار شوخ طبع بود. وقتی شوخی می کرد هیچکس باور نداشت که او اصلاً با معنویت سروکاری داشته باشد. ایشان هم شهید شد، روضه جانسوزی می خواند، روضه حضرت علی اصغر (ع) را خیلی علاقه داشت، تیر شهادت هم به گلویش خورد و شهید شد. من تا یک یا دو ماه بعد از پذیرفتن قطعنامه توسط ایران در تیپ امام صادق (ع) ادامه فعالیت دادم و بعد دیگر فعالیتی در این حوزه نداشتم و بصورت مستمر مشغول تحصیل، تدریس و فعالیت پژوهشی شدم.

خدمت آیت الله بهجت معمم شدم/ خطبه عقدم را آیت الله بهجت خواندند

*پس شما چه سالی معمم شدید؟

-سال ۶۴ معمم شدم. در خدمت حضرت آیت الله بهجت بودیم و از محضر معنوی ایشان بهره مند می شدیم و ایشان به طلبه های جوان محبت خاص داشتند.

*خاطره ای از ایشان دارید؟

-بله خطبه عقد ما را ایشان خواندند. ما هم جوان و جسور بودیم اصلاً نمی دانستیم که ایشان چه شخصیتی هستند ولی می دانستیم ایشان خیلی اهل تکلف و توجه به سلسله مراتب و تشریفات معمول نیستند. ایشان خیلی به طلبه های جوان احترام می گذاشتند و از یک روحیه متواضعی برخوردار بودند. منزل ایشان برای تلمذ زیاد می رفتم.

یک دوره هم می گفتند که ایشان با انقلاب اسلامی رابطه خوبی ندارد و این حدث و گمان را بر اساس بعضی از اطرافیان مطرح می کردند. ما هم این امر برایمان سؤال شده بود که نظرشان را درباره انقلاب بپرسیم. بنابراین با یک جمع پنج شش نفره از جمله سه شهیدی که اسمشان را بردم به منزلشان رفتیم، ایشان هم با روی گشاده پذیرایمان شدند. دوستان طلبه جمع ما، همه می ترسیدند که طرح سئوال کنند و این مسئولیت سنگین را بر عهده من گذاشتند. ابهت ایشان واقعاً انسان را می گرفت. در کش و قوس طرح سئوال بودم که ایشان بدون اینکه سؤال ما را بشنوند، شروع به پاسخ دادن سئوال طرح نشده کردند. با این مقدمه که آنچه به شما می رسد از صافی عقل مرور دهید و با عقل به شنیده ها بنگرید. در این فضا ایشان راجع به خرد و عقل صحبت کردند، ما هم پاسخمان را از خلال فرمایشات ایشان گرفتیم. در واقع جمع بندی ما این بود که کسی که به اسلام و جامعیت اسلام معتقد باشد و اهل خرد و اندیشه باشد طبیعتاً انقلاب اسلامی را باور دارد و آن را تنها نمی گذارد.

*خیلی جالب بود استاد، دوست داریم درباره خطبه عقدتان و اینکه چطور شد آیت الله بهجت خطبه را جاری کردند، بدانیم …

-بله من با مشورت همسرم از ایشان تقاضا کردم که خطبه عقد ما را بخوانند و همانطور که عرض کردم ایشان از یک سادگی خاصی برخوردار بودند و به راحتی قبول کردند. آنروز اقوام ما از کرج و اصفهان جمع شدند و با یک جمع ۲۰ تا ۳۰ نفر خدمت ایشان رسیدم و آنقدر از عرف معمول غافل بودیم که حتی شیرینی برای آن مجلس تهیه نکرده بودیم ولی خود ایشان تدارک دیده بودند. شاید لطف خاص ایشان به سادات هم در این مهم دخالت داشت. هم بنده و هم همسرم از سادات هستیم و این امر احتمالا مزید بر علت شد. آیت الله بهجت -رحمة الله علیه- هم خطبه عقد با مهر سنگین را نمی خواندند.

« مهر السنه» مهریه همسرم بود به علاوه یک کتاب « ناسخ التواریخ»

*استاد مهر همسر شما چه بود؟

-واقعیت این بود که پدر من یک منزلی داشتند در اصفهان تصمیم داشتن، د دو دنگ آن را به عنوان مهریه به نام همسر من بکنند که همسر من نپذیرفت و تقاضا داشت که مهر حضرت زهرا (س) یا « مهر السنه» مهریه ایشان باشد. بنابراین مهر همسر من مهرالزهرا یا مهرالسنه شد که به قیمت آن زمان ۱۱ هزار تومان می شد آیت الله بهجت هم یک کتاب « ناسخ التواریخ» مرحوم سپهر به آن اضافه کردند که درباره تاریخ زندگانی ائمه (ع) است و یک تاریخ تفصیلی ارزشمند محسوب می شود. من هم یک حج خانه خدا به مهریه ایشان اضافه کردم.

۱۶ تا ۱۸ ساعت فعالیت علمی داشتم

*بگذریم استاد. آن زمان که حوزه بودید روزی چند ساعت درس می خواندید؟

-آن زمان ما خیلی سخت کوش بودیم، میراثی که اکنون از تلاش و کوشش علمی هم دارم از حوزه بدست آورده ام همین الان هم اکثر روزها ساعت ۵ صبح از منزل خارج می شوم و معمولاً ساعت پنج و نیم صبح در دفتر کارم هستم. یادم می آید، قم که بودیم قبل از نماز صبح حرم می رفتیم نماز را می خواندیم و به مباحثه می پرداختیم این یکی از روش های خوب طلبه ها است که هم پیش مطالعه می کنند و از قبل درس را می خوانند و هم مباحثه. در مورد مرحوم علامه طباطبائی می گویند آنقدر قوی متن را مطالعه می کردند و مسلط می شدند که سر کلاس فقط اشکالاتشان را رفع می کردند. ما حتی گاهاً بحث را پیش مباحثه هم می کردیم یعنی قبل از درس با دوستانمان درباره درس جدید مباحثه می کردیم. یکی از هم مباحثه های های من « مسعود عالی» منبری و حوزوی قوی و با تسلط معروف است که دروس سطح را با هم مباحثه می کردیم. بنابراین این گونه بود که هشت صبح ما بعد از چند مباحثه و درس به منزل برمی گشتیم و صبحانه می خوردیم و آماده ادامه کار در طول روز می شدیم. اینطور می توانم بگویم که بین ۱۶ تا ۱۸ ساعت فعالیت علمی در آن دوران داشتیم یا کلاس می رفتیم یا مباحثه و مطالعه می کردیم.

*در طول دوران تحصیلاتان در دانشگاه یا حوزه چه اساتیدی بر شما تأثیر زیادی گذاشتند؟

-من آمریکا که بودم در دوره دانشگاه یک استاد سرخپوست اهل آمریکای لاتین داشتم که در ذهن من همیشه ماندگار است روحیه خاصی داشتند و جزء بازماندگان نسل بومیان آمریکا محسوب می شدند. در دانشگاه دوبلین هم دو استاد برجسته یکی پروفسور پتریک کلنسی Patrick Clancy بود که در آن زمان رئیس دپارتمان جامعه شناسی بود و استاد راهنمای رساله کارشناسی ارشد من بود و از یک شخصیت علمی بسیار برجسته برخوردار بود که هم در کلاس های درس و هم در راهنمائی رساله نکات ارزشمندی را از ایشان آموختم. دیگری پروفسور تام انگلس Tom Inglis بود که از اندیشه تحلیلی خیلی قوی برخوردار بود و معمولا کلاس های ایشان با طرح سئوال و طرح بعضی نکات مفهومی و روشی کلیدی آغاز می شد و ایشان سعی می کرد با مشارکت دانشجویان مفاهیم را باز کند. در دوره دکتری هم پروفسور همایون انصاریHumayun Ansari و پروفسور ونسا مارتین Vanessa Martin نقش کلیدی در هدایت کار علمی من داشتند که هر دو از اساتید برجسته دانشگاه رویال هالووی دانشگاه لندن محسوب می شوند. البته باید به اساتید برجسته خود در دانشگاه تهران در دوره کارشناسی پژوهشگری علوم اجتماعی هم اشاره کنم که لیست بلند بالائی است ولی جهت یادآوری از مرحوم دکتر منصوری که استاد آمار و ریاضیات ما بود و همچنین مرحوم استاد جلالی و مرحوم استاد صدیق سروستانی باید یاد کنم. به همه اساتید حوزه های جمعیت شناسی، جامعه شناسی، ارتباطات، روانشناسی اجتماعی و حتی اساتید مردم شناسی مثل مرحوم طبیبی و روح الامینی و جناب استاد عسگری خانقاه که استاد انسان شناسی زیستی ما بودند احترام می گذارم و نقش آنها را در مسیر علمی و معنوی زندگی خود بسیار پر رنگ می دانم.

آیت الله موسوی گرگانی از اساتید تأثیرگذارم در حوزه بودند

*در حوزه چطور؟

-در حوزه نیز از اساتید تأثیرگذار بر کار علمی و پژوهشی همچنین امور معنوی می توانم به آیت الله موسوی گرگانی اشاره کنم. ایشان خودشان برای ما تعریف می کردند که در نوزده سال سابقه طلبگی ایشان تنها دو شب درس نخوانده بودند که این دو شب مربوط به زمان فوت مادر و شب ازدواج ایشان بوده است، باقی عمرشان را بدون استثنا روزانه بین ۱۸ تا ۱۹ ساعت مشغله علمی داشته اند. یادم هست ایشان یک بار سرمای بسیار شدیدی خورده بودند و سرم به ایشان وصل کرده بودند و تحت آنتیبیوتیک و تزریقات سنگینی بودند ولی کلاس درس را تعطیل نکردند. بگذریم من نزد آیت الله گرگانی ادبیات، منطق و یک مقدار اصول خواندم.

آیت الله اشتهاردی شخصیتی الهی داشتند

*فکر می کنم با شیخ علی پناه اشتهاردی هم درس داشتید؟

-بله استاد دیگری که بسیار به ایشان علاقه داشتم و به تعبیری ایشان شخصیتی الهی و پیامبر گونه داشت و عطر الهی داشتند، مرحوم آیت الله اشتهاردی بود، ایشان استاد پاک سیرت، مؤمن و با سوادی بودند و چندین جلد شرح بر عروة الوثقی نوشته اند و علی رغم سطح بالای علمی ولی دروس سطح را در زمان ما تدریس می کردند. من نزد ایشان لمعه و مقداری مکاسب خواندم. علاوه بر ایشان نزد مرحوم وجدانی مکاسب خواندم و خدمت آقای اعتمادی اصول و نزد حضرت آیت الله وحید خراسانی هم درس خارج بیشتر اصول و کمی فقه خواندم. منطق و فلسفه را هم با آقای خسروشاهی گذراندم. پس از اینکه چند سالی درس خارج خواندم، کار علمی من به سمت دانشگاه رفت و تقریباً همه فعالیت های آموزشی، پژوهشی و اجرائی من در دانشگاه متمرکز شد.

ادامه دارد…