سخنان دو امام اهل سنت درباره امام صادق (ع)

به گزارش پارس ، به نقل ازفارس، یکی از ابعاد شخصیت امام صادق علیه السلام، بعد علمی است. علما و دانشمندان در این زمینه مطالب فراوانی گفته اند و در برابر عظمت علمى آن حضرت سر تعظیم فرود آورد ه اند و برترى علمى ایشان را ‏ ستوده اند.

۱. « ابو حنیفه» ، پیشواى مشهور فرقه حنفى، مى ‏ گفت: من دانشمندتر از جعفر بن محمد ندیده ‏ ام. (۱)

نیز مى‏ گفت: زمانى که « منصور» (دوانیقى) « جعفر بن محمد» را احضار کرده بود، مرا خواست و گفت: مردم شیفته جعفر بن محمد شده‏ اند، براى محکوم ساختن او یک سرى مسائل مشکل را در نظر بگیر. من چهل مسئله مشکل آماده کردم. روزى منصور که در « حیره» بود، مرا احضار کرد. وقتى وارد مجلس وى شدم دیدم جعفر بن محمد در سمت راست او نشسته است وقتى چشمم به او افتاد آنچنان تحت تأثیر ابهت و عظمت او قرار گرفتم که چنین حالى از دیدن منصور به من دست نداد.

سلام کردم و با اشاره منصور نشستم. منصور رو به وى کرد و گفت: این ابو حنیفه است. او پاسخ داد: بلى مى ‏ شناسمش.

سپس منصور رو به من کرده گفت: اى ابو حنیفه! مسائل خود را با ابو عبدالله (جعفر بن محمد) در میان بگذار.

در این هنگام شروع به طرح مسائل کردم. هر مسئله‏ اى مى ‏ پرسیدم، پاسخ مى‏ داد: عقیده شما در این باره چنین و عقیده اهل مدینه چنان و عقیده ما چنین است.

در برخى از مسائل با نظر ما موافق، و در برخى دیگر با اهل مدینه موافق و گاهى، با هر دو مخالف بود.

بدین ترتیب چهل مسئله را مطرح کردم و همه را پاسخ گفت: ابو حنیفه به اینجا که رسید با اشاره به امام صادق (ع) گفت: دانشمندترین مردم، آگاهترین آنها به اختلاف مردم در فتاوا و مسائل فقهى است. (۲)

۲. « مالک بن انس» ، یکی از پیشوایان چهارگانه اهل سنت و امام فرقه مالکى مى ‏ گفت: مدتى نزد جعفر بن محمد رفت و آمد مى ‏ کردم، او را همواره در یکى از سه حالت دیدم: یا نماز مى ‏ خواند یا روزه بود و یا قرآن تلاوت مى‏ کرد، و هرگز او را ندیدم که بدون وضو حدیث نقل کند (۳) در علم و عبادت و پرهیزگارى، برتر از جعفر بن محمد هیچ چشمى ندیده و هیچ گوشى نشنیده و به قلب هیچ بشرى خطور نکرده است. (۴)

عبارت شهید استاد مطهری درباره اظهارات مالک نسبت به امام صادق (ع)

استاد شهید مرتضی مطهری درباره اظهارات مالک درباره امام صادق (ع) می گوید: مالک بن انس… مى‏ گوید: من مى ‏ رفتم نزد جعفربن محمد « وَ کانَ کثیرَالتبسُّمِ» و خیلى زیاد تبسم داشت، یعنى به اصطلاح خوشرو بود و عبوس نبود و بیشتر متبسم بود؛ و از آدابش این بود که وقتى اسم پیغمبر را در حضورش مى‏ بردیم رنگش تغییر مى ‏ کرد (یعنى آنچنان نام پیغمبر به هیجانش مى ‏ آورد که رنگش تغییر مى ‏ کرد) .

من زمانى با او آمد و شد داشتم. بعد، از عبادت امام صادق نقل مى ‏ کند که چقدر این مرد عبادت مى ‏ کرد و عابد و متقى بود.

آن داستان معروف را همین مالک نقل کرده که مى ‏ گوید در یک سفر با امام با هم به مکه مشرف مى‏ شدیم، از مدینه خارج شدیم و به مسجد الشجره رسیدیم، لباس احرام پوشیده بودیم و مى ‏ خواستیم لبّیک بگوییم و رسماً مُحرم شویم. همان ‏ طور سواره داشتیم محرم مى ‏ شدیم، ما همه لبّیک گفتیم، من نگاه کردم دیدم امام مى ‏ خواهد لبّیک بگوید امّا چنان رنگش متغیر شده و آنچنان مى‏ لرزد که نزدیک است از روى مرکبش‏ به روى زمین بیفتد، از خوف خدا. من نزدیک شدم و عرض کردم: یا ابْنَ رسولِ اللَّه! بالاخره بفرمایید، چاره‏ اى نیست، باید گفت. به من گفت: من چه بگویم؟ ! به کى بگویم لبّیک؟ ! اگر در جواب من گفته شود: « لالبّیک» آن وقت من چه کنم؟ !

این روایتى است که مرحوم آقا شیخ عباس قمى و دیگران در کتابهایشان نقل مى ‏ کنند، و همه نقل کرده ‏ اند. راوى این روایت چنانکه گفتیم مالک بن انس امام اهل تسنن است.

همین مالک مى ‏ گوید: « ما رَأَتْ عَیْنٌ وَلا سَمِعَتْ اذُنٌ وَ لا خَطَرَ عَلى‏ قَلْبِ بَشَرٍ افْضَلُ مِنْ جَعْفَرِبْنِ مُحَمَّدٍ» چشمى ندیده و گوشى نشنیده و به قلب بشر خطور نکرده مردى بافضیلت ‏ تر از جعفربن محمد. (۵)

۳. شیخ مفید مى ‏ نویسد: به قدرى علوم از آن حضرت نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن همه جا پخش شده است و از هیچ یک از افراد خاندان او، به اندازه او علم و دانش نقل نشده است. (۶)

۴. « ابن حجر هیتمى» مى‏ نویسد: به قدرى علوم از او نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن، همه جا پخش شده است و بزرگترین پیشوایان (فقه و حدیث) مانند: یحیى بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان ثورى، سفیان بن عیینه، ابو حنیفه، شعبه و ایوب سجستانى از او نقل روایت کرده‏ اند. (۷)

۵. « ابو بحر جاحظ» ، یکى از دانشمندان مشهور قرن سوم، مى ‏ گوید: جعفر بن محمد کسى است که علم و دانش او جهان را پر کرده است و گفته مى ‏ شود که ابوحنیفه و همچنین سفیان ثورى از شاگردان اوست، و شاگردى این دو تن در اثبات عظمت علمى او کافى است. (۸)

۶. « سید امیر على» با اشاره به فرقه‏ هاى مذهبى و مکاتب فلسفى در دوران خلافت بنى‏ امیه مى ‏ نویسد: فتاوا و آراى دینى تنها نزد سادات و شخصیت هاى فاطمى رنگ فلسفى به خود گرفته بود.

گسترش علم در آن زمان، روح بحث و جستجو را برانگیخته بود و بحثها و گفتگوهاى فلسفى در همه اجتماعات رواج یافته بود.

شایسته ذکر است که رهبرى این حرکت فکرى را حوزه علمى ‏ اى که در مدینه شکوفا شده بود، به عهده داشت. این حوزه را نبیره على بن ابى طالب بنام امام جعفر که « صادق» لقب داشت، تاسیس کرده بود. او پژوهشگرى فعال و متفکرى بزرگ بود، و با علوم آن عصر بخوبى آشنایى داشت و نخستین کسى بود که مدارس فلسفى اصلى را در اسلام تاسیس کرد.

در مجالس درس او، تنها، کسانى که بعدها مذاهب فقهى را تاسیس کردند، شرکت نمى‏ کردند، بلکه فلاسفه و طلاب فلسفه از مناطق دور دست در آن حاضر مى‏ شدند. « حسن بصرى» ، موسس مکتب فلسفى « بصره» و « واصل بن عطأ» موسس مذهب معتزله، از شاگردان او بودند که از زلال چشمه دانش او سیراب مى‏ شدند. (۹)

۷. « ابن خلکان» ، مورخ مشهور، مى ‏ نویسد: او یکى از امامان دوازده گانه در مذهب امامیه، و از بزرگان خاندان پیامبر است که به علت راستى و درستى گفتار، وى را صادق مى‏ خواندند.

فضل و بزرگوارى او مشهورتر از آن است که نیاز به توضیح داشته باشد. ابوموسى جابر بن حیان طرطوسى شاگرد او بود. جابر کتابى شامل هزار ورق تالیف کرد که تعلیمات جعفر صادق را در برداشت و حاوى پانصد رساله بود. (۱۰) (۱۱)

منابع:

۱- ذهبى، شمس الدین محمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیا، التراث العربى، ج ۱، ص ۱۶۶

۲- مجلسى، بحارالانوار، ط۲، تهران، المکتبة الاسلامیه، ۱۳۹۵ ه۳۹; . ق ج ۴۷، ص ۲۱۷- حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعة، ط ۲، بیروت، دارالکتاب العربى، ۱۳۹۰ ه۳۹; . ق، ج ۴، ص ۳۳۵

۳- ابن حجر العسقلانى، تهذیب التهذیب، ط ۱، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۴ ه۳۹; . ق ج ۱، ص ۸۸

۴- حیدر، اسد، همان کتاب، ج ۱، ص ۵۳

۵- مطهری، مرتضی، مجموعه ‏ آثاراستادشهیدمطهرى، انتشارات صدرا، ج‏ ۱۸، ص ۷۳

۶- الارشاد، قم، منشورات مکتبة بصیرتى، ص ۲۷۰

۷- الصواعق المحرقه، ط ۲، قاهره، مکتبة القاهره، ۱۳۸۵ ه۳۹; . ق، ص ۲۰۱

۸- حیدر، اسد، همان کتاب، ج ۱، ص ۵۵ (به نقل از رسائل جاحظ)

۹- مختصر تاریخ العرب، تعریب: عفیف البعلبکى، ط ۲، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۶۷ م، ص ۱۹۳

۱۰- وفیات الاعیان، تحقیق: دکتر احسان عباس، ط ۲، قم، منشورات الشریف الرضى، ۱۳۶۴ ه۳۹; . ش، ج ۱، ص ۳۲۷

۱۱. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، قم، انشارات موسسه امام صادق.