پیامدهای دستگیری سید مجتبی طالقانی

  به گزارش پارس به نقل از  فارس، در روزهای انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ماه سال جاری و همزمان با حضور آقای سید محمد غرضی به عنوان کاندیدا، نکاتی در باب ریشه ها و پیامدهای دستگیری سید مجتبی طالقانی فرزند آیت الله سید محمود طالقانی در فروردین ماه سال ۱۳۵۸، مطرح شد که بازتاب های آن تا هم اینک ادامه دارد. گروه تاریخ « فارس» به نیت شفافیت هرچه بیشتر موضوع، با آقای سید مهدی طالقانی فرزند دیگر آیت الله طالقانی و یکی از آگاهان این رویداد گفت و شنودی انجام داده است که نتیجه آن در پی می آید.

برای نسل جوانی که تاریخ و ماجراهای سال های نخستینِ پس از پیروزی انقلاب را به درستی نمی داند، شنیدن حرف هایی که گاهی اوقات سیاسیون ما می زنند، گنگ است، بنابراین بهتر است از ابتدا مروری بر داستانی داشته باشیم که قرار است درباره آن صحبت کنیم و هر جا از آن که محل تشکیک و تردید بود، تأمل و آن را به دقت مرور کنیم. بفرمایید داستان دستگیری برادرتان چگونه اتفاق افتاد؟ ریشه های آن به چه مقطعی بازمی گردد؟ شما از آن چگونه باخبر شدید و سیر ادامه داستان به چه شکل بود؟

- ریشه های این ماجرا به سال ۱۳۵۲ برمی گردد، زمانی که من و مجتبی در جایی بودیم و به ما خبر دادند ساواک به خانه ما ریخته است. خود من از نظر سیاسی مشکلی نداشتم. مجتبی همراه من بود. گفتم « بیا برویم خانه و ببینیم ساواک برای چه به آنجا حمله کرده است؟ » در همین حین خبر دیگری از خانه رسید که اخوی بزرگ ترمان حسین، دایی و زن دایی و هر کسی را که در خانه بوده است، غیر از آقا و والده، همه را برده بودند.

برای دستگیری آقا دستوری نداشتند؟

- نه، دیدم مجتبی از اینکه به خانه برگردد خودداری می کند و نیامد. من به خانه برگشتم و بلافاصله یک گروه از ساواکی ها مرا هم گرفتند و بردند! مادر ما به پدر گفت « آقا! جلوی اینها را بگیرید، دارند همه خانواده را می برند! » . آقا گفت « ولشان کن. بگذار اینها را ببرند. بچه ها اگر در این دوره سنی به زندان بروند، پخته می شوند و برمی گردند» . این حرفی بود که آقا جلوی ساواکی ها زد.

به هر حال ما نمی دانستیم داستان از چه قرار است. در کمیته مشترک از من و اخوی بازجویی کردند و نهایتاً دیدیم دنبال مجتبی می گردند. دست خط هایی از ما گرفتند، بردند و مقایسه کردند. من تقریبا می دانستم مجتبی کجاست، اما به آنها آدرس های غلط دادم و در یک مورد هم آنها را به جاهای پرت بردم! . زمستان و هوا بسیار سرد بود و برایم بسیار سخت که با لباس نازک زندان و دمپایی در آن یخبندان ها راه بروم، ولی به هر حال آنها را جاهای پرتی بردم و دست آخر هم دو سه تا کشیده خوردم که این جوان، ما را علاف کرده است و مرا به سلول برگرداندند. مجتبی همان جا بود که از خانواده جدا شد و رفت.

در سال ۵۲؟

- بله، اواخر ۵۲. رفت. قبل از رفتن با آقا تماس گرفته و آقا هم به او گفته بود « حالا که شرایط اینگونه است پس به منزل نیا و از ایران برو» . مجتبی از طریق زاهدان به پاکستان و بعد به عراق رفت و بعد هم در لبنان به جنبش فتح ملحق شد و با یاسر عرفات و گروه او بود. البته باید بگویم مجتبی همین جا هم که بود با سازمان مجاهدین ارتباط مختصری داشت، ولی وقتی به آنجا رفت رسماً عضو این سازمان شد. در اواخر سال ۵۳ تغییر ایدئولوژیک در سازمان صورت گرفت و مجتبی به طیف چپ سازمان ملحق شد. مرکزیت چپ سازمان در پاریس بود. اینها به درخواست رادیو ظفار به عدن رفتند و در رادیو ظفار برنامه ای را علیه رژیم ایران راه انداختند که آن دوره به یمن لشکرکشی کرده بود.

مجتبی در آنجا گوینده رادیو شد و با خانم محبوبه افرا آشنا شد. خانم محبوبه افرا متولد ۱۳۲۹ و از دانشگاه تهران دکترا گرفته بود و پس از فوت پدر و مادرش، خواهر بزرگ ترش رفعت افرا، سرپرستی ایشان را به عهده گرفت. خانم رفعت افرا در جهرم معلم بود. ایشان در تهران ازدواج کرد، با مذهبیون سازمان مجاهدین آشنا شد. بعد هم مدیر دبستان رفاه تهران شد و پس از مدتی تحت تعقیب قرار گرفت و از ایران خارج شد و به عدن رفت. خواهرایشان خانم رفعت افرا قبلا از کشورخارج شده بود و محبوبه خانم هم به اعتبار حضور خواهرش در خارج، ایران را ترک کرد. خانم محبوبه افرا به گفته خیلی ها، پس از فوت پدر و مادرش دچار افسردگی شدید و بیماری روانی شده بود و قرص های والیوم و ضد افسردگی مصرف می کرد. این مطلب در کتاب سازمان مجاهدین به روایت اسناد ساواک، جلد دوم صفحات ۷۶ و ۷۷ که وزارت اطلاعات چاپ کرده موجود است. در آنجا به تفصیل گزارش کرده است که چه کسانی شاهد افسردگی این خانم و قرص خوردنش بوده اند.

به هر حال ایشان هم به دنبال خواهرش رفعت به ظفار رفت و چون صدای خوبی هم داشت، برای رادیو مطلب می نوشت و با همکاری مجتبی می خواند. البته مجتبی می گوید « به دلیل همین مشکلاتی که داشت، ارتباطش با بیرون چندان وسیع نبود، به همین دلیل گهگاه مطالب بسیار تند و تیزی علیه کشورهای دیگر منطقه می نوشت و من در مواردی این نوع مطالب را تعدیل می کردم. او هم دلخور می شد، ولی نهایتاً تعدیل هایم را می پذیرفت» . بعدها شوهر خانم محبوبه افرا، یعنی آقای یزدانی یا یزدانیان به مجتبی گفته بود که همسرش یکی دو بار گله کرده است که مجتبی نمی گذارد من کارم را بکنم. به هر حال ایشان در آنجا هم همچنان این قرص ها را مصرف می کرد. نکته بعد اینکه بعدها عده ای از دوستان مدعی شده اند که ایشان چپ نبوده و مسلمان بوده است!

مدعی هستند که در جریان تغییر ایدئولوژی سازمان، خانم افرا تغییرات ایدئولوژیک را نپذیرفته، در حالی که باید گفت چگونه ممکن است سازمان کسی را که با ایدئولوژی او موافق نیست به عنوان سخنگو و مجری برنامه های رادیویی خودش بگذارد؟

اولاً مجتبی می گوید « ما هیچ وقت ندیدیم ایشان نماز بخواند. از طرف دیگر روزهای جمعه که برای آب تنی می رفتیم، ایشان هم مایو می پوشید و در دریا شنا می کرد! » . همین نشان می دهد چندان هم اهل تقید دینی و تعبد نبوده است. به هر حال بعد از مدتی شوهر خانم محبوبه افرا به پاریس و ستاد سازمان برگشت. البته تا سال ۵۶ حتی عده ای از مذهبی ها هم با اینکه هنوز اعتقادات خودشان را نگه داشته بودند، با سازمان پیکار همکاری می کردند.

به عنوان اینکه دشمن مشترک و واحد داریم و…

- بله، ولی بعد از ۵۶ کاملاً از هم جدا شدند. مدتی گذشت و خانم رفعت افراد در ظفار دچار بیماری مالاریا شد و فوت کرد، طبیعتا مشکل افسردگی خانم محبوبه افرا تشدید شد.

چون در واقع همه کس خود را از دست داد

- بله، به دنبال این حادثه به پاریس و نزد شوهرش رفت. مجتبی گفت من دیگر با ایشان ارتباطی نداشتم تا شنیدم والیوم خورده و خودکشی کرده است! بسیار هم متأثر شدم. این اتفاق در همان ایامی رخ داده بود که امام خمینی به پاریس رفته بودند. مجتبی می گوید من رفتم به تراب حق شناس گزارش کار بدهم که گفت قضیه از این قرار است و خیلی ناراحت شدم. جنازه خانم محبوبه افرا را پسرخاله ایشان شهید علی اکبر سلیمی جهرمی تحویل گرفت. آقای علی اکبر سلیمی جهرمی از شهدای ۷ تیر و رئیس سازمان امور استخدامی کشور و انسان بسیار متدینی بود. ایشان هم در آن دوره هیچ گونه صحبتی در باره این که خانم محبوبه افرا کشته شده بود، نکرده است. شوهر این خانم، آقای یزدانی هم وقتی به ایران آمد به منزل بهجت خانم، خواهر خانم محبوبه رفت و گفت « ایشان خودکشی کرده است» . علاوه بر این افرادی مثل تقی شهرام و رحمانی بعد از دستگیری شان در جمهوری اسلامی، حتی زیر بازجویی هم چنین اقراری نکردند.

پس انگاره کشته شدن خانم افرا و نیز اتهام برادرتان مجتبی طالقانی از کجا قوت گرفت؟

- من نمی دانم آقای بشارتی در آن دوره، چگونه به خانم بهجت افرا (خواهر دیگر خانم محبوبه افرا) تحمیل کرده است که بگو به من زنگ زده و گفته است نماز می خوانم و ثانیاً بگو خودکشی نکرده و او را کشته اند! فرض کنیم این حرف ها درست باشد و این خانم را کشته باشند. طبق کدام سند و مدرک اثبات کرده اند که مجتبی او را کشته است؟ و این در حالی است که تمام افراد مرتبط با این خانم می گویند او خودکشی کرده است و اسناد چاپ شده در کتاب « سازمان مجاهدین به روایت اسناد» ، چاپ وزارت اطلاعات در سه جلد هم نشان می دهد ایشان خودکشی کرده است. حالا آقای بشارتی این حرف را به استناد چه مدرک و سندی می زند و چرا در این میان این مسئله را به مجتبی نسبت داده است، جای سؤال دارد.

مجتبی می گوید در ایامی که امام در پاریس بودند و من هم می رفتم و در برخی ازجمعه بازارهایی که نشریات و اعلامیه های گروه های مختلف در پاریس عرضه می شد، شرکت می کردم، شخصی به نام آلادپوش با من در پارک لوکزامبورگ قرار گذاشت. رفتم و بعد از صحبت های زیاد، شروع به تهدید من کرد که تو او را کشتی و چه و چه! مجتبی می گوید به او گفتم « اینجا فشندک طالقان نیست که بتوانی بدون سند و مدرک هر تهمتی دلت خواست بزنی، اینجا پاریس است و اگر به پزشکی قانونی و دادگستری مراجعه کنی، تمام اسناد و مدارک خودکشی موجود است و تا تحقیقات مفصل نکنند و گواهی ندهند، پرونده مختومه نمی شود. چرا به دادگستری مراجعه نمی کنی؟ » که البته آلادپوش مراجعه نمی کند.

آقای غرضی می گوید ما جنازه را تحویل گرفتیم! که باید گفت شهید سلیمی جهرمی، پسرخاله متوفی و شوهر او آقای یزدانی حاضر بوده اند. به چه مناسبت باید جنازه را تحویل جنابعالی بدهند؟ تراب حق شناس درست است که بیمار است، ولی هنوز زنده است و اینها همه شاهد قضیه بوده اند. تراب حق شناس می گوید من آخرین نفری هستم که محبوبه افرا را دیدم و او وصیت نوشت و داد به من، که من هم آن را به آقای سلیمی جهرمی دادم.

به اعتقاد من در آن دوره، مشکل اینها شخص مجتبی نبود، آن زمان مشکلشان شخص مرحوم آیت الله طالقانی بوده است و می دانستند آدمی به نام طالقانی هست که جلوی هر نوع سوءاستفاده و قدرت طلبی را در ایرانِ بعد از انقلاب خواهد گرفت و آنها را سر جای خود خواهد نشاند. به همین دلیل هم اینها از راههای مختلف از جمله دادن نسبت قتل به یکی از فرزندان او، سعی داشتند وجهه اش را ملکوک کنند. الحمدلله و المنّه هم بعد از فوت پدر ما، آقایان غرضی و آقای بشارتی به آنچه می خواستند رسیدند و شنیده ام که آقای آلادپوش هم در مناطق آزاد وضعیت بدی ندارد! …

نکته مهم در این باره این است که به رغم همه این اتهامات، هیچ وقت یک پرونده رسمی به صورت اقامه دعوی قضایی در این مورد مطرح نشد و…

و حال آنکه اگر این آقایان خیلی به روشن شدن سرنوشت این خانم علاقمند بودند، در چارچوب دستگاه قضایی پیگیر مسئله می شدند، پرونده را مفتوح می کردند که مجتبی طالقانی هم بیاید و در دادگاه از خودش دفاع کند.

اولاً که اخیرا مجتبی با وکالت دادن به من، می خواهد در این باره شکایت کند، چون به او تهمت زده اند و در طول سال های اخیر هم، هرازگاهی و به هر مناسبتی این موضوع را مطرح می کنند. آقای غرضی تا ۱۷ نفر قتل را به مجتبی نسبت داده است! چه اشکالی دارد که این مسئله یک بار به صورت رسمی و محکمه پسند مطرح و ماجرا روشن شود؟ ثانیا آقای غرضی می گوید پرونده اش هنوز مفتوح است! این کدام پرونده است که مفتوح است و هیچ یک از ما خبر نداریم؟ خاطرم هست بعد از اینکه آقا از مسافرت اعتراضی خود برگشت، مجتبی را نزد آقای هادوی دادستان وقت تهران فرستاد که اگر پرونده ای هست، مطرح و تفهیم اتهام و نهایتا رسیدگی شود. مجتبی رفت و یکی دو ساعت بعد برگشت و آقای هادوی به آقا زنگ زد که ما هرچه بررسی کردیم، در این مورد پرونده ای ندیدیم!

جالب تر این است که آقای بشارتی می گوید « من به غرضی حکم دادم که برو مجتبی را دستگیر کن! » . به ایشان باید گفت که شما در آن موقع چه کاره بودی که حکم دادی؟ قاضی بودی؟ دادستان بودی؟ مقام قضایی بودی؟ شاید عضوی از شورای مرکزی سپاه بودی! شورای مرکزی سپاه هم در آن روزها متشکل از الی ماشاءالله گروه های مختلف بود و جالب اینجاست که اکثر آنها هم نه در آن ماجرا دخیل بودند و یا حتی از آن اطلاع داشتند. خاطرم هست در همان روزها آقای محسن رفیق دوست پیغام داد که ما در جریان نبودیم، البته اخیرا هم در مصاحبه با نشریه « یادآور » همین نکته را به شکل دیگری تکرار کرده است.

آقای ابوشریف پیغام داد ما در جریان نبودیم. مرحوم شهید محمد منتظری هم پیغام داد که ما در جریان نبودیم. اینها بزرگان سپاه بودند. ما آن موقع ها اصلاً اسم آقای بشارتی را هم نشنیده بودیم، ولی بعداً فهمیدیم انگار اصل قضیه، فردی به نام بشارتی است. من بعدها سوابق قبل ازانقلاب ایشان راهم بررسی کردم. آقای بشارتی می گوید من در سال ۵۵ به دلیل فضای باز سیاسی که ایجاد شده بود و فشاری که بر رژیم آمد، آزاد شدم! یکی نیست به ایشان بگوید که فضای باز سیاسی در سال ۵۶ بود، نه در سال ۵۵! ایشان به دلیل تعهدی که به ساواک داد آزاد شد، نه به خاطر فضای باز سیاسی. احتمالاً اگر پرونده اش را هم بررسی کنند، مشخص است. من تعجب می کنم که در سال های بعد، مگر آدم قحطی بود که آقای هاشمی، کسانی مثل ایشان را با چنین سوابقی در پست های کلیدی وزارتی قرار بدهد؟

شما قبلا گفته بودید که رد پای آقای هاشمی در جریان دستگیری مجتبی و سایر آیت الله طالقانی دیده می شود، چراکه بعد از دستگیری مجتبی و پیگیری شما و دستگیری غرضی، بلافاصله آقای هاشمی هم ظاهر می شود و نقش آفرینی میکند! داستان از چه قرار بود؟

- بهتر است ماجرا را با تفصیل آن نقل کنم. وقتی بچه ها دستگیر شدند، ما که اطلاع نداشتیم. من در خیابان مزین الدوله، بهار روبروی بیمارستان ایرانشهر یک گروه امداد را سرپرستی می کردم. ساعت حدود ۵/۲،۳ بعد از ظهر بود که شخصی آمد دم در امداد و گفت « آقا! من نانوا هستم. امروز جلوی نانوائی من در خیابان بهار شیراز عده ای آمدند و دو سه نفر را دستگیر کردند. موقعی که داشتند آنها را می بردند، داد زدند که مردم! بدانید ما بچه های طالقانی هستیم و دارند ما را می برند! حالا هم آمده ام این را به شما اطلاع بدهم» . من زنگ زدم به آقا و پرسیدم « بچه ها جایی رفته اند؟ شما خبر دارید؟ » گفت: « بله، ولی دیر کرده اند. » گفتم « دستگیرشان کرده اند. » گفت « کی؟ » گفتم « نمی دانم» . آقا به دلیل مسائلی که در کردستان و ترکمن صحرا و جاهای دیگر به وجود آمده و تلاش هایی که برای ایجاد آرامش در آنجا انجام داده بود، نگران شد…

شاید تصور کرده بود که دستگیرکنندگان عوامل کومله ها و حزب دموکرات هستند که می خواهند از او انتقام بگیرند

- دقیقاً! علاوه بر این فکر می کرد شاید هم ته مانده های ساواک هستند که اینها را گرفته و برده اند، به همین دلیل ما اطلاعیه ای به رادیو تلویزیون دادیم که ده دقیقه به ده دقیقه پخش می شد. مفاد آن این بود که هر جا این شماره ماشین را دیدید، بدون درگیری متوقف کنید. این اطلاعیه چندین بار پخش شد و من به اتفاق حسین آقا رفتیم و به کمیته ها سر زدیم، خبری نبود. نهایتاً برادرم محمدرضا را به همراه تیمی فرستادیم که برود و از سپاه هم پیگیری کند. وقتی محمدرضا و تیم همراهش به سلطنت آباد رفتند، در حیاط ماشین ابوالحسن را پیدا می کنند و به ما خبر می دهند که شخصی به نام غرضی مسئول اینجاست و از ماجرا اظهار بی اطلاعی می کند! به او می گوییم ماشینش اینجاست، می گوید از این ماشین ها زیادند! می پرسیم « با یک شماره؟ » دیدیم دارد بی ربط می گوید، گفتیم او را بردارید و به منزل بیاورید که بعد او را به خانه آوردند. آقا اصلا حاضر نشد او را ببیند، اما آقای غرضی اخیرا مدعی شده وقتی مرا به آنجا بردند، آقای طالقانی به من گفت « این مجتبای ما نماز می خواند! » . سؤال این است که آقا اصلاً کی با شما وارد صحبت شد؟

شما آنجا بودید؟

- بله، آقا جز اخم و تخم کار دیگری با او نکرد و تنها به او گفت « خجالت نمی کشید؟ کارهای ساواک را تکرار می کنید؟ » ایشان هم گریه و زاری اعتراف کرد و گفت « بله، ما این کار را کرده ایم» .

تا آن زمان قبول نکرده بود که این کار را انجام داده است؟

- نخیر، البته ایشان از زمان دقیق انجام این برنامه خبر نداشت. البته تصمیم داشتند که این کار را انجام دهند اما زمان دقیق آن را به آقای غرضی اطلاع نداده بودند. تازه آن موقع بود که از منزل ما به مقرشان تلفن زد و گفت: « مجتبی را بیاورید» . قبل از این داستان تمام مقامات و مسئولین مهم کشور به خانه ما آمدند و رفتند، از جمله آقای دکتر بهشتی و دیگران که چه اتفاقی افتاده است؟ بعد از این داستان ها آقای هاشمی آمد که آقا! چه شده است؟ من بروم و ببینم داستان از چه قرار است و بررسی کنم! ایشان موقع رفتن به آقای علی بابایی می گوید هوای این محمد آقای ما را داشته باشید! شام به او داده اید؟ ! واقعیت این است که نوع رفتار ایشان با دیگر مسئولانی که آن شب به خانه ما آمدند متفاوت بود. ایشان به شکل متفاوت و البته آشکاری هوای آقای غرضی را داشت.

من در سال های اخیر وقتی خاطرات سال ۵۸ آقای هاشمی را خواندم، حقیقتا از ایشان دلگیر شدم. در آنجا نوشته وقتی آقای طالقانی از مسافرت برگشت من در شورای انقلاب به ایشان تذکر دادم! من در جواب ایشان تنها به یک جمله بسنده می کنم که « آقای هاشمی شما در آن روزها در جایگاهی نبودید که بخواهید در شورای انقلاب به آیت الله طالقانی تذکر بدهید! » من وقتی اسم آقای هاشمی را می آورم، دلایلی دارم و واقعاً مایلم روزی فرصتی بشود و با آقای هاشمی راجع به این قضیه صحبت کنم که آقای هاشمی! افراد چرا برای شما اینقدر مهم بودند که این همه پی جوی حال و آینده آنها بودید و هنوز هم آنها را در کنار خود دارید؟ آقای بشارتی همین حالا هم می گوید من مشاور ایشان در مجمع تشخیص مصلحت هستم. پس بنابراین حدسی که من زده بودم زیاد غلط نیست، مگر این که آقای هاشمی توضیحی بدهد و بگوید من روی اینها شناختی نداشتم و مرا توجیه کند، آنگاه من هم قبول و از ایشان عذرخواهی می کنم!

نکته دیگر در این ماجرا، میزان نقش سپاه است. اینها کاری کردند که در آن دوره، ماجرا به نام سپاه تمام شد، اما بعدها مشخص شد که پشت این کار، سازمان مجاهدین انقلاب است.

ابداً ربطی به سپاه نداشت. در آن دوره در سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی آدم های مثبتی هم بودند، ولی نمی دانم چرا در آن زمان این حرکت را انجام دادند.

آقای بهزاد نبوی بعدها به نقش خود در این ماجرا، به ویژه در به راه انداختن راهپیمایی در آن روزها اشاره کرد.

درباره آقای بهزاد نبوی حرف و سخن فراوان است. منتها من عادت ندارم وقتی کسی در زندان است و توان دفاع از خود را ندارد، درباره او اتهاماتی را مطرح کنم. امیدوارم ایشان هرچه زودتر از زندان آزاد شود و به این پرسش بدیهی پاسخ دهد که چرا در لحظاتی که آیت الله طالقانی به اتفاق مرحوم حاج سید احمد خمینی عازم تهران بودند و به مسافرت خود پایان داده بودند، به ناگاه ایشان و دوستانشان برعلیه آقا اعلام راهپیمایی کردند؟ خاطرم هست که آقا از شنیدن این خبر ناراحت شد و از مرحوم احمد آقا خواست که جلوی آن را بگیرد.

از اینها گذشته سوالات دیگری هم مطرح است. آیا آقای غرضی وابسته به این سازمان بوده است؟ آقای بشارتی وابسته به این سازمان بوده است؟ چون قبلا گفتیم که کلیت سپاه در این ماجرا دخالتی نداشت. مهم تر از آن مشکلشان با مرحوم طالقانی چه بوده است؟ چون الان که اظهار علاقه می کنند! آن زمان مشکل اینها با مرحوم طالقانی چه بود؟