روش صحیح انتقاد از دیگران چیست ؟ روش های سمی را بشناسید

شاید خیلی از شماها از انتقاد دیگران نسبت به خودتان خاطره ی خوبی نداشته باشید و این انتقاد، شما را آزرده خاطر کرده باشد. پس شما خیلی بهتر خواهید توانست خودتان را جای شخصی که مورد انتقاد قرار می گیرد قرار دهید. روش صحیح انتقاد از دیگران به شما کمک می کند تا بدون کوچکترین دلخوری بتوانید منظورتان را به دیگران برسانید. این مقاله از پارس نیوز را از دست ندهید.

انتقاد چیست ؟

اول به لغت‌نامه سری می‌زنیم که ببینیم واژه انتقاد به چه معناست. در فرهنگ معین چندین معنی برای انتقاد آمده است:

• خالص کردن
• جدا کردن خوب از بد
• خرده گرفتن

همان‌طور که می‌بینیم انتقاد در دل خود چندین معنی را جای‌داده است؛ ولی اصلی‌ترین و شاید مهم‌ترین مفهوم آن خالص کردن و جداکردن خوب از بد است. هنگامی که کسی را نقد می‌کنید در واقع به صورت موشکافانه و دقیق او را بررسی کرده‌اید، خوب و بد او را از هم تفکیک می‌کنید و سعی خواهید کرد تا با نشان‌دادن بدی‌ها و ارائه راه‌حل، در برطرف کردن آن‌ها کمک کنید.

چگونه دیگران را متوجه اشتباهشان کنیم ؟

چگونه دیگران را متوجه اشتباهشان کنیم ؟هنگامی که مردم نتوانند عواقب کار خود را درک کنند، بررسی آن ها توسط دیگران ضروری است. در اصل، دو روش برای متوجه ساختم افراد در خصوص اشتباهاتشان وجود دارد؛ یکی روش های تند و دیگری نقدهای مهربانانه!

در پاسخ به این سوال که چگونه دیگران را متوجه اشتباهشان کنیم باید بگوییم که هر گونه روش تند، شلاقی و گستاخانه در نقد کردن دیگران، سبب سقوط روابط خواهد شد. همواره این را به خاطر داشته باشید که هیچ کس از لحن های تند و تیز و گوشزدهای نامهربانانه خوشش نمی آید. همان طور که مهاتما گاندی روش دوم را انتخاب کرد و برای پیروزی در آزادی هند، از روش بدون خشونت استفاده نمود

تفاوت انتقاد مخرب و سازنده چیست؟

انتقاد کردن به معنای جدا کردن درستی‌ها و نادرستی‌ها، تحلیل یک رفتار بر اساس ملاک‌های شخصی یا علمی می‌باشد. اما بسیاری از افراد، انتقاد کردن را مساوی با شمردن ویژگی‌های منفی یک فرد می‌دانند در صورتی که انتقاد چیز دیگری است. در انتقاد با تاکید بر ویژگی‌های مثبت، ویژگی‌های منفی را یادآوری شده و برای آن راهکار و راه حلی ارائه می‌شود.

• انتقاد مخرب

انتقاد مخرب، انتقادی است که در آن فقط ویژگی‌های منفی طرف مقابل بزرگ می‌شود، هیچ راهکاری برای بهبود ارائه نمی‌شود، حس بد و حقارت در فرد ایجاد می‌کند و حتی ممکن است مسائلی که بیان می‌شود درست هم نباشد.

مثال انتقاد مخرب "تو واقعا دست و پا چلفتی هستی، هیچ کاری رو درست انجام نمیدی حتی نمیتونی یه ظرف بشوری".

پیامدهای احتمالی انتقاد نامطلوب

شاید هرچه بدوزید و بشکافید، متوجه نشوید چرا دیگران در برابر انتقادات شما واکنش نامطلوب نشان می‌دهند؟ مگر هدف شما غیر از این است که راهنمایی‌شان کنید؟ مسلما هیچ‌کس دوست ندارد پس از انتقاد از کسی، با چنین واکنش‌هایی روبه‌رو شود:

• طردشدن
• خردشدن شخصیت
• تهدیدشدن به سوءقصد
• مقابله‌به‌مثل ازسوی فرد نقدشونده
• محرومیت از فعالیت، قطع حقوق، تعلیقِ تحصیل، حبس، اخراج از شغل، کیفر و…
• و…

• انتقاد سازنده

اما انتقاد سازنده علاوه بر بیان نقاط ضعف به شکلی محترمانه، راه حل‌ها و راهنمایی‌هایی از فردی که در آن زمینه متخصص‌تر است، برای بهبود عملکرد ارائه می‌شود. در این انتقاد، فرد علاوه بر اینکه اشکالات خود را می‌فهمد، انگیزه برای اصلاح و پیشرفت پیدا کرده و با اعتماد به نفس بیشتری در این مسیر حرکت می‌کند.

مثال انتقاد سازنده: "اگه موقع ظرف شستن، ظرف‌ها را با این حالت بگیری ممکنه از دستت لیز بخوره. بهتره که اینطور انجام بدی".

آداب و اصول انتقاد کردن

برای اینکه بتوانید انتقاد خود را در جهت مثبت و سازنده به کار بگیرید لازم است قبل از هر چیز با آداب و اصول انتقاد کردن آشنا باشید. مهم‌ترین آدابی که هنگام انتقاد کردن باید آن‌ها را رعایت کنید موارد زیر را در بر می‌گیرند.

آیا در جایگاهی هستید که به دیگران انتقاد کنید؟

موضوع مهمی که اغلب هیچ توجهی به آن نمیشود همین موضوع است . خوشبختانه یا متاسفانه ما در جامعه ای زندگی میکنیم که اغلب افراد یک پا منتقد هستند و در مورد مسائل مختلف شروع به نظر دادن می کنند. این گونه افراد نسبت به زمین و زمان اعتراض دارند ، از فیلم و تلویزیون گرفته تا لباس و رفتار مردم، خورد و خوراک آنها، علایق آنها ، تحصیلات دیگران و هر چیز دیگه ای که به ذهنتان خطور کند. توصیه ما به شما این هست که قبل از انتقاد کردن دقت کنید که:

* آیا در حوزه مورد نظر تخصصی دارید ؟

* اصلاً خودتان به موضوعی که مورد انتقاد قرار میدید، پایبند هستید؟

* آیا مطمئنید آنقدر سطح آگاهیتون بالاست که بتوانید فرد رو به درستی راهنمایی کنید؟

* و مهم تر از همه اینکه اصلاً به روش های صحیح اصول انتقاد، واقف هستید؟

اگر پاسخ شما به سوالات بالا مثبت هست، پس اجازه دارید که با رعایت تمام اصول، انتقاد خودتان را به زبان بیاورید.

پی بردن به ضرورت انتقاد

قبل از اینکه شروع به انتقاد از کسی بکنید از خود سؤال بپرسید که چرا می‌خواهید این کار را انجام دهید و انتقاد شما چه ضرورتی دارد؟ آیا هدفتان از این کار رشد و پیشرفت طرف مقابل است یا با این کار می‌خواهید عصبانیت و ناراحتی خود را به گونه‌ای تخلیه کنید؟ اندکی مکث پیش از انتقاد کردن، باعث می‌شود هیجان زده عمل نکنید و کنترل بیشتری روی حرف‌های خود داشته باشید.

انتخاب زمان مناسب برای انتقاد کردن

یک اصل بسیار مهم در انتقاد کردن این است که زمان درستی را برای این کار انتخاب کنید. انتقاد کردن زمانی که فرد مقابل وضعیت روانی مناسبی ندارد، نه تنها تأثیری نمی‌گذارد بلکه حتی وقتی به بهترین شکل گفته شود نیز به سوءتفاهم می‌انجامد و به احتمال زیاد فرد مقابل آن را نوعی تهدید شخصی برداشت می‌کند. در نتیجه همیشه تلاش کنید موقعیت را به درستی بسنجید و ببینید آیا کسی که می‌خواهید از او انتقاد کنید از نظر روانی آمادگی دارد یا خیر.

مطرح کردن انتقاد در فضای خصوصی

انتقاد کردن در جمع زمانی که امکان گفت‌وگوی خصوصی وجود دارد هرگز توصیه نمی‌شود. این کار معمولاً اعتماد به نفس افراد را هدف قرار داده و منجر به تجربه احساسات ناخوشایندی نظیر شرم و خجالت زدگی می‌شود. در نتیجه تلاش کنید در فضایی خصوصی انتقادات خود را مطرح کنید. این کار به طور غیر مستقیم به فرد مقابل نشان می‌دهد که برای او احترام قائلید و قصد تخریب شخصیتش را ندارید و خواهان برقراری ارتباطی موفق و موثر هستید.

روش صحیح انتقاد از دیگران

انتقاد کردن و مورد انتقاد واقع شدن، یکی از لازمه‌های پیشرفت و موفقیت است. بنابراین، در قدم اول خود را برای پذیرش انتقاد آماده کرده و به آن احترام بگذارید تا بتوانید دیگران را نقد کنید. برای آن که بتوانید بهتر انتقاد کنید تا حرفتان اثر بخش باشد، موارد زیر را در نظر بگیرید.

مودب و خوش صحبت باشید

انتقادی که با الفاظ رکیک، صدای بلند و حالت تحقیر آمیز همراه باشد، نه تنها پذیرفته نمی‌شود، بلکه وجهه شما را نیز از بین می‌برد. حتی اگر حرفتان درست‌ترین حرف دنیا باشد. مهربان باشید و با مهربانی نظرات خود را بیان کنید.

روی کار تمرکز کنید، نه روی فرد

انتقاد مستقیم از شخصیت یک فرد، احساس بدی به او می‌دهد و هیچ تغییر مثبتی نخواهد کرد. اگر می‌خواهید رفتار اشتباهی را به کسی گوشزد کنید، فقط درباره آن رفتار صحبت کنید و تمام ابعاد شخصیت فرد را زیر سوال نبرید.

در روش صحیح انتقاد از دیگران سعی کنید غیر مستقیم انتقاد کنید

هر قدر هم ظرفیت افراد برای انتقاد کردن بالا باشد، باز هم از انتقاد مستقیم می‌رنجند. سعی کنید انتقادات خود را با اشاره‌های کوچک به موضوع شروع کرده و سپس اگر بحث ادامه یافت و طرف مقابل پذیرشش را داشت، نقد را مستقیما ارائه دهید. برای آنکه بدانید در هر موقعیتی چگونه رفتار کنید خواندن مقاله مهارت های ارتباطی به شما کمک می‌کند.

به کسی نگویید تو اشتباه می‌کنی

در برخی موارد مثل نقد ادبی یا آثار هنری، درست و غلط وجود دارد، اما در بیشتر مواقع اینطور نیست. انتقاد از مسائلی که به سلیقه یا اعتقادات فرد توهین کند، نمی‌تواند سازنده باشد. به جای واژه اشتباه، انتقادات خود را با واژه‌هایی مثل "بهتر است" بیان کنید و سپس دلایل و مستندات خود را ارائه دهید.

در روش صحیح انتقاد از دیگران دانای کل نباشید

همه از کسانی که خود را دانای عالم می‌دانند بدشان می‌آیند. مخصوصا اگر آن فرد مدام در حال انتقاد کردن از شما باشد. بنابراین سعی کنید خود را هم سطح طرف مقابل کرده و از بالا به دیگران نگاه نکنید.

در روش صحیح انتقاد از دیگران نقاط مثبت را نادیده نگیرید

انتقاد سازنده، برای کمک کردن به دیگران است. بنابراین اگر لازم است که انتقاد محکمی داشته باشید، با ارائه نقاط مثبت، ضربات انتقاد را کم کرده تا فرد توان و انگیزه پذیرش را از دست ندهد. اینگونه به روابط اجتماعی شما نیز لطمه وارد نمی‌شود.

هنگام انتقاد کردن دستور ندهید، پیشنهاد بدهید

بهتر است انتقادات خود را با پیشنهاد مطرح کنید. جملاتی مثل "من فکر می‌کنم راه بهتری برای این کار است" و یا "اگر بتوانید این کار را به شیوه دیگر انجام دهی بهتر باشد".

خاص باشید در روش صحیح انتقاد از دیگران

انتقاد، یعنی نکته‌ای که دیگران و خود فرد واقعا نتوانند به آن پی ببرند. گفتن نکات کلی که همه می‌دانند نقد سازنده نیست. جزئیات رفتار را بررسی کرده و آن‌ها را مورد بحث قرار دهید.

شوخی را با انتقاد مخلوط نکنید

اگر چه شاید بامزه به نظر برسد که به هنگام انتقاد کردن از این و آن، حرف‌های‌تان را با شوخی مخلوط کنید اما بیشتر آدم‌ها آن را این طور تعبیر می‌کنند که دارید آنها را مسخره می‌کنید و در چنین شرایطی هم طبیعتا دیگر نمی‌شود به انتقادتان بگویید انتقاد سازنده.

هنگام انتقاد کردن خود را جای طرف مقابل قرار دهید

قبل از انتقاد کردن، سعی کنید ابتدا خود را در موقعیت طرف مقابل قرار دهید و از زاویه دید او به مسئله نگاه کنید. اگر با خود به این نتیجه رسیدید که شما در آن موقعیت بی نقص هستید، می‌توانید آن را مورد نقد قرار دهید.

از چیزی که نمی‌دانید انتقاد نکنید

متاسفانه آفت رفتاری در انتقاد کردن این است که افراد درباره موضوعاتی که هیچ تخصصی در مورد آن ندارند، نظر می‌دهند. بنابراین مهم است که اگر از چیزی انتقاد کردید، نباید در خودتان وجود داشته باشد. مثلا زمانی می‌توانید از شکستن ظرف توسط کسی انتقاد کنید که خودتان در این مورد آمار خیلی بهتری داشته باشید.

برای انتقاد کردن غرض شخصی نداشته باشید

از سر لجبازی، حسادت، ناراحتی یا استرس از کسی انتقاد نکنید. این انتقادات، نه تنها کمکی به فرد نمی‌کند، بلکه به خودتان نیز آسیب روحی می‌زند.

در زمان انتقاد کردن پیشنهاد جدیدی برای ارائه داشته باشید

گاهی اوقات افراد هنگام انتقاد کردن دائماً در مورد اشتباه بودن کار فرد مقابل توضیح می‌دهند اما هیچ پیشنهادی برای بهبود اوضاع ندارند. انتقاد سازنده همان طور که از نامش پیداست باید به دنبال ساختن و ترمیم کردن باشد. اگر شما هیچ راه حلی برای ارائه ندارید و نمی‌توانید فرد مقابل را راهنمایی کنید که به جای مسیر کنونی به چه مسیری برود؛ انتقادتان مؤثر و سالم نخواهد بود.

در روش صحیح انتقاد از دیگران رک باشید

شما با طفره رفتن هیچ کمکی به فرد مورد نظر نمی کنید. تلاش برای “پنهان کردن” انتقادات خود با یک اشاره ظریف، یا بدتر از آن، در قالب یک اظهار نظر تهاجمی منفعل، فقط به سردرگمی یا توهین به موضوع انتقاد شما تلقی می شود. در عوض، از اینکه یک راست بروید سر اصل مطلب نترسید.

به عنوان مثال اگر همکار شما برای شرکت در همایشی که هر دوی شما حضور دارید لباس مناسب نپوشیده است، خیلی معمولی رفتار نکنید؛ اغلب افراد در چنین مواقعی مایلند حرفه ای تر به نظر برسند. فقط بگویید به نظرم برای این رویداد لباس مناسب نپوشیدی و قطعا به نکات دیگر هم اشاره خواهید کرد.

عصبانی نشوید

تا وقتی خودتان نخواهید، هیچ‌کس نمی‌تواند شما را آن‌قدر عصبانی کند که کنترل‌تان را از دست بدهید. همیشه وقتی در برخورد با دیگران عصبانیت به خرج می‌دهید، پیش‌تر و بیشتر از آنکه به طرف مقابل‌تان آسیب بزنید، به خودتان آسیب می‌رسانید. عصبانیت نمی‌گذارد حرف‌هایتان منصفانه شنیده شود. وقتی انتقاد می‌کنید، اجازه ندهید احساسات شخصی‌‌تان مزاحم تاثیر حرف‌هایتان شود.

انتقاد را به صحنه جنگ تبدیل نکنید

برخی افراد انتقاد کردن را صحنه جنگی می‌پندارند که لزوماً یک برنده دارد. در نتیجه این افراد تأکید بسیاری بر درست بودن حرف خود دارند و می‌خواهند طرف مقابل حتماً در موضع تسلیم قرار بگیرد تا همه حرف‌هایشان را بپذیرد. این شرایط مسلما منجر به مقاومت در فرد مقابل شده و از تاثیر گذاری کلامتان می‌کاهد.

فراموش نکنید که انتقاد سازنده در بستر گفت و گویی سالم شکل می‌گیرد. در نتیجه لازم است که هم زمان که انتقاد می‌کنید بتوانید حرف‌های فرد مقابل را بشنوید و بگذارید در نهایت خود تصمیم بگیرد که می‌خواهد چه مسیری را طی کند. طی کردن این مسیر به شکل گیری ارتباطی موثر نیز کمک خواهد کرد.

هیچ کسی را با دیگری مقایسه نکنید

یکی از آفت‌های انتقاد مقایسه کردن با دیگران است. این کار باعث می‌شود حرف‌های شما تأثیر خود را از دست بدهند و فرد مقابل احساس کند که او را درک نمی‌کنید یا شرایط او را در نظر نمی‌گیرید. از آنجایی که هرکس موقعیت و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد هنگام انتقاد کردن عملکرد فرد را تنها در مقایسه با خودش بسنجید و پای افراد دیگر را وسط نکشید.

در روش صحیح انتقاد از دیگران با هم گفتگو کنید

در آخر، انتقاد مغرضانه نداشته باشید. از انتقاد به عنوان ابزاری برای آغاز گفتگو استفاده کنید. به موضع بحث و دلایل برآورده نشد، انتظارات گوش کنید. در صورت لزوم درباره موضوع بحث کنید و به شخص این حس را القا کنید که نظرات و احساسات وی مهم هستند.

انجام این کار انتقاد را آسان تر می کند و فرد در مقابل آن عملا مقاومت نخواهد داشت.

در حرف زدن شفاف باشید

هنگام انتقاد کردن بسیار اهمیت دارد که روراست باشید و حرف‌هایتان را به شیوه‌ای واضح و شفاف بیان کنید. در همین راستا تلاش کنید هرگونه کلام دو پهلو که باعث سوءتفاهم می‌شود را کنار بگذارید و از روش‌هایی نظیر طعنه و کنایه زدن برای انتقاد کردن استفاده نکنید. این روش‌ها تنها نشان دهنده خشم درونی شما هستند که به شیوه ناسالمی ابراز می‌شوند.

در روش صحیح انتقاد از دیگران مراقب چاقوی تیز انتقاد باشید!

انتقاد کردن، مثل یک چاقویی است که هم می‌توان با آن کارهای بسیار مفیدی کرد و هم کسی را کشت. ممکن است با انتقادات بی جا و مغرضانه خود، روح یک فرد را بکشید. این مورد در کودکانی که مدام توسط والدینشان مورد انتقاد قرار می‌گیرند، بسیار مشاهده می‌شود.

بنابراین هرگز پیش از آن که به همه ابعاد نقد خود فکر کرده باشید، آن را مطرح نکنید. در صورتی که با انتقادهای خود باعث آرزده خاطر شدن دیگران می‌شوید و روابطتان دچار آسیب شده است، بهتر است از یک مشاور کمک بگیرید.

برخی رفتارهای نامطلوب در انتقاد از دیگران

وقتی هدف خود از انتقاد را نشناسیم، آن وقت هیچ بعید نیست که با انجام رفتارهای ناشایست و غیرقابل‌دفاع، درعوضِ دست‌یافتن به نتیجه‌ی مثبت، خود را انگشت‌نمای این‌وآن کنیم و به آبروی شخصیِ خود چوب حراج بزنیم. چه‌بسا به‌هوای درست‌کردن ابرو، چشم طرف مقابل را نیز کور کنیم. شاید همه‌ی ما نمونه‌های ذیل را دیده، شنیده یا حتی تجربه کرده باشیم.

پرتاب انتقاد

اعلام انتقاد قبل از بررسیِ تمایل یا عدم‌تمایل فرد نقدشونده به دریافت نقد

انتقاد در حضور جمع

تمرکز بر کاستی‌ها و چشم‌پوشی مطلق از نکات مثبت

انتقاد ناپخته

نداشتن دانش، تجربه و تخصص لازم درخصوص موضوع انتقاد

اعلام انتقاد با قطعیت و کلی‌گویی

«اصلا خوب نبود»، «به هیچ دردی نمی‌خوره»، «هیچ ارزشی نداره» و…

انتقاد با لحن نامناسب

تحکم‌آمیز، طلب‌کارانه، متکبرانه، مؤاخذه‌گرانه و…

انتقاد مبتنی بر اطلاعات نامعتبر

شایعات فضای مجازی، اخبار دهان‌به‌دهان و…

انتقاد بدون شناختن سوژه‌ی نقد

نقدکردن فیلم یا کتابی که ندیده و نخوانده‌ایم

انتقاد با دید کور

انتقاد قبل از شناخت حساسیت‌ها، علاقه‌مندی‌ها، توانمندی‌ها و اولویت‌های فرد نقدشونده

انتقاد از افراد قرارگرفته در وضعیت‌های نامطلوب

انتقاد از مبتلایان به بیماری، داغ‌دیدگی، درماندگی، پشیمانی، سردرگمی و…

اعلام انتقاد پیش از بررسی شواهد کافی

شاید علت کاستیِ برنامه، مواردی ازاین‌دست باشد: کمبود بودجه، محدودیت نیروی انسانی، بدقولی دیگران، تنگنای زمان، وقوع مسائل پیش‌بینی‌نشده و… . اگر اینها را بدانیم، شاید از انتقاد منصرف شویم یا دست‌کم شکل انتقاد و لحن گفتارمان را تغییر دهیم.

انتقاد از کسی یا چیزی، درحالی‌که فرد منتقد خود وضعیت مناسبی ندارد

ناراحتی منتقد ممکن است به‌علت جروبحث با کسی، ترس، خشم، خستگی و دیگر عواملی باشد که انگیزه و تمرکز کافی برای نقد را از او سلب کرده باشد.

انتقاد بدون توجه به میزان تجربه‌ی فرد

انتظاراتِ بیش‌ازاندازه از افراد مبتدی نامنصفانه است. معمولا چنین کسانی بیش از هرچیز دیگر، به تشویق و دریافت انگیزه نیاز دارند. به‌احتمال بسیار زیاد، پس از تلاش بیشتر و دست‌یافتن به مهارت لازم، خود به اشتباهات طبیعی قبلی‌اش پی می‌برد.

انتقاد در قالب طعنه‌زدن و کنایه‌گفتن

درعوضِ طرح صریح و صحیح انتقاد، با زخم‌زبان به طرف مقابل نیش می‌زنیم و درشت‌گویی و اُشتُلُم می‌کنیم.

بازکردن دایره‌ی انتقاد

آوردن شاهد، میانجی و حَکَم، پای افراد بیشتری را به ماجرا باز می‌کند. در این حالت، هریک از طرفینِ انتقاد، برای تأیید دیدگاه خود، یارکشی می‌کند. این کار احتمالا منجر به کینه‌توزی خواهد شد.

انتقاد شتاب‌زده

اگر فوریت و ضرورتی در انتقاد وجود ندارد، بهتر است کمی‌ خویشتن‌دار باشیم. با سردشدن احساسات و فرونشستن طوفان هیجانات، خودِ فرد، به‌احتمال‌زیاد به اشتباهات خود پی می‌برد. اصلا شاید خودمان متوجه شویم درباره‌ی موضوع انتقاد، دیدگاه درستی نداشته‌ایم.

اگر این‌طور نشود، انتقادِ همراه با تأخیر ما، آسیب احتمالی کمتری به او وارد می‌کند. مثلا اگر دوست‌مان در کلاس، اسلاید‌هایی ارائه کرد، بلافاصله به او بازخورد ندهیم. به‌نظر می‌رسد اغلبِ افراد در چنین شرایطی، پس از تلاش و تحقیق، بیش از هر چیز به آرامش نیاز داشته باشند.

شاید دوست ما آمادگی لازم برای بحث درباره‌ی نحوه‌ی ارائه‌ی خود را نداشته باشد. حتی ممکن است برای اینکه نخواهد روی ما را زمین بزند، در رودربایستی قرار بگیرد و با ما مخالفت نکند. شاید یکی‌دو روز که بگذرد، بهتر و اثرگذارتر بتوان دراین‌باره با او صحبت کرد.

انتقاد از کسی در غیاب او

این کار ضمن کوتاه‌کردن دست منتقد از یافتن شواهد بیشتر، فرصت دفاع را از فرد نقدشونده خواهد گرفت. در ضمن، با مطلع‌شدن دیگران، و یک‌کلاغ چهل‌کلاغ‌کردن، ممکن است آبروی او و اعتبار خودتان در معرض خطر قرار بگیرد. یکی از نمونه‌های بسیار ویرانگری که در این زمینه مشاهده کرده‌ام، انتقاد از کسی است که یا نمی‌خواهیم یا نمی‌توانیم با او روبه‌رو شویم؛ درعوض، عملکرد نامطلوب او را به همسر، فرزند یا دیگر آشنایان او منتقل می‌کنیم.

انتقاد با نگاهِ «مشت، نمونه‌ی خروار»

در چنین شرایطی، شعار ما این است: «سالی که نکوست، از بهارش پیداست.» انیشتین دیرتر از حد معمول زبان باز کرد؛ نیوتن ازبس ضعیف و لاغر بود، کسی تصور نمی‌کرد او زنده بماند. اما گذشت زمان، شرایط را به‌شکل دیگری رقم زد. بی‌گمان، هرکس درمورد انیشتین و نیوتن براساس وضع کودکی‌شان قضاوت کرده بود، بعدها از پیش‌گویی خود شرمنده و مجبور به پذیرش اشتباهش شده بود.

ذوق کسی را کور کردن

فرض کنید دوست شما پس از سال‌ها مستأجری، با هزارویک قرض و قسط، توانسته از اجاره‌نشینی خلاص شود. حالِ دوست شما شاید مثل دونده‌ی دوِ ماراتن باشد. به این فکر کنید که در مراسم چشم‌روشنی، درعوض عرض تبریک، این بیت را برای او بخوانید: هرکه آمد عمارت نو ساخت / رفت و منزل به دیگری پرداخت!

بلعیدن انتقاد

فرض کنید رفتار کسی شما را آزرده است. تلاش برای انکار یا توجیه واکنش او شاید به‌قیمت ارسال ناموفق پیام شما تمام شود. شاید انتظار داشته باشید طرف مقابل، با مشاهده‌ی واکنش غیرصریح شما، خود متوجه رفتار ناپسندیده‌اش بشود و از شما عذرخواهی و دلجویی کند.

آن وقت، پس از گذشت چند وقت ممکن است فکر کنید طرف مقابل، خودش را به نفهمی و پررویی زده است، و بار گناه او را سنگین‌تر کنید. درنهایت نیز، به او واکنش درشت‌تری نشان دهید، درصورتی‌که بعدها ممکن است متوجه شوید حق با شما نبوده است.

انگیزه‌های پنهان از انتقاد چیست؟

گاهی اوقات اگر دقیق‌تر بررسی کنیم، متوجه می‌شویم انتقادات ما، میوه‌های درخت آفت‌زده‌ای هستند که در کمبودها و کج‌اندیشی‌های‌مان ریشه دوانده است. در این گونه موارد، اظهارنظر ما لباس خیرخواهی و انتقاد می‌پوشد، اما واقعیت چیز دیگری است.

• فرافکنی

نسبت‌دادن عیب خود به کسی

• محک‌زدن

آزمودن کسی و مشاهده‌ی واکنش او

• مرکز کنترل درونی

انتقاد از وضع موجود برای تبرئه‌ی خود

• برتری‌جویی و انحصارطلبی

برای ماندن در اوج، درعوضِ تلاش بیشتر، تصمیم می‌گیریم دیگران را از عرش به فرش بیاوریم.

• ترس از ناقص و ناکافی‌بودن

معمولا کسی که خود را به‌اندازه‌ی ‌ازم کامل نمی‌بیند، شروع به برشماری نقائص دیگران می‌کند تا وجدان خود را تسلی دهد که دیگران هم کامل نیستند.

• انتقام‌جویی و شماتت

گاهی اوقات می‌خواهیم حال کسی را بگیریم، اما دستاویزی نداریم. شاید ناگاه فرازونشیب زندگی فرصتی به ما بدهد تا ناتوانی و بی‌کفایتی او را به‌رُخش بکشیم. حتی شاید بعدها گذشته‌ی نامطلوبش را مثل چماقی بر سرش بکوبیم.

• جلب‌توجه دیگران

این انگیزه بیش از تصور ما در انتقادات‌مان متداول است. معمولا دیگران به شخص معترض و منتقد به‌چشم فردی کاربلد و تیزبین نگاه می‌کنند. یافتن عیب یک چیز است و شهامت فاش‌کردن آن چیز دیگری. این‌طور نیست که هرکسی جسارت نقدکردن داشته باشد. بااین‌اوصاف، چه چیزی بهتر از نق‌زدن می‌تواند به‌سرعت و به‌سادگی، نیاز ما به دیده‌شدن را برطرف کند؟

امروزه شبکه‌های اجتماعی چنین فرصتی را برای ما فراهم کرده‌اند. چون هویت ما لزوما مشخص نیست، پس دیگر برای حرف خود نیاز به جسارت نداریم. حال با خیال راحت، تا می‌توانیم فقط دنبال عیوب این‌وآن می‌گردیم. اما آیا واقعا دیده‌شدن ما، به‌قیمت تخریب دیگران و ایجاد تشنج و برهم‌زدن نظم عمومی، موجه و مقبول است؟