یانگوم را بیشتر می‌شناسید یا بافت تاریخی یزد!

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، هرچند اقدام ناگهانی برای تخریب چند خانه ی تاریخی یزد در حدود یک ماه پیش توجه رسانه ها را به سمت این شهر خشتی و آثار تاریخی در معرض تخریب آن جلب کرده است، اما این اتفاق چیزی نیست که در مدت چند روز در این شهر به وجود آمده باشد. شهری تاریخی که اگر بخواهیم آن را با نمونه های مشابه اش در کشورهای دیگر مقایسه کنیم، از بعد وجودی نه تنها چیزی کم ندارد، که بسیار بیشتر از کشورهای دیگر، دارای هویت و تاریخ است، اما به همین نسبت به یزد توجه و از آن حفاظت نمی شود.

سیدعبدالمجید حسینی زاده - مدرس دانشگاه - در گفت وگو با خبرنگار ایسنا درباره ی اتفاق هایی که از مدت ها پیش در این شهر تاریخی در حال رخ دادن است، اظهار کرد: از آنجا که برخی مسوولان، مردم و حتا تحصیلکردگان، همواره در فضایی تاریخی و سنتی زندگی کرده اند، آن چنان که باید از اهمیت میراث تاریخی یزد آگاه نیستند و نمی دانند مردم غرب که خود از فضای معماری مدرن افسرده اند، تا چه حد با دید تحسین به فضاهای سنتی نگاه می کنند. بازدید هر ساله ی انبوهی از گردشگران اروپایی از شهر یزد، شاهد این مدعا است.

او گفت: چند سال پیش در فرصت مطالعاتی که در آلمان داشتم، روزی به عیادت یکی از دوستان در بیمارستانی در برلین می رفتم. وقتی در مترو در میدانی به نام « فربلینر پلاتس» (Fehrbelliner Platz) پیاده شدم، به تابلوی بزرگی برخوردم که توضیحات مفصلی به دو زبان انگلیسی و آلمانی درباره ی آن میدان که یکی از میادین تاریخی برلین بود، داشت. در آن تابلو علاوه بر خلاصه ی مطلبی درباره ی این میدان تاریخی ۱۰۰ ساله، شرح مفصلی درباره ی تشکیل جلسه ی شورای شهر و تصمیم به احداث این میدان آمده بود. حتی عنوان شده بود که ۸۰ سال پیش، مردم انگلستان پس از احداث این میدان یک کیوسک قرمز رنگ تلفن به آن اهدا کردند که از آثار تاریخی این میدان است. آن کیوسک هنوز هم در آنجا بود.

کیوسک تلفن در برلین، با ۸۰سال قدمت اثری تاریخی محسوب می شود
وی ادامه داد: وقتی تصور کردم چنین چیزی به عنوان یک شیء تاریخی سال ها رنگ آمیزی و محافظت شده و برای آن شناسنامه تهیه شده است، آهی از سر حسرت کشیدم که با این منطق، همه ی شهر یزد، یک اثر تاریخی است، اما متأسفانه ما از چنین چیزهایی غافل هستیم.

او با اشاره به مقاله ی دایرة المعارف « ویکی پدیا» به زبان انگلیسی درباره ی شهر یزد، توضیح داد: در این مقاله علاوه بر این که یزد « شهر عروس کویر» (Bride of Desert) نامیده شده، درباره ی آن آمده است: « به خاطر نسل های متمادی سازگارسازی با محیط کویری، یزد از نظر معماری یک شهر بی نظیر است… یزد بیشترین اهمیت را به عنوان یکی از مراکز معماری ایران دارد. به خاطر آب و هوایش، دارای یکی از بزرگ ترین شبکه های قنات جهان است. به خاطر تابستان های بسیار داغ، بسیاری از ساختمان های قدیمی در یزد دارای بادگیرهای (windcatchers) شکوهمند و زیرزمین های بزرگ هستند… یزد همچنین یکی از بزرگ ترین شهرهایی است که تقریبا به طور کامل از خشت خام ساخته شده است. »

وی با توجه دادن به این نکته که الفاظ تحسین آمیز این مقاله درباره ی بافت تاریخی یزد و وسعت آن است و نه تک بناها و ساختمان های خاص، گفت: تک بناها در میان بافت مدرن مانند گوهرهای پراکنده ای هستند که هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند؛ اما بناهای با معماری خاص در میان بافت تاریخی مانند جواهراتی هستند که در شمشیر مرصعی از طلا قرار گرفته باشند. در بسیاری از نقاط دنیا، حتی شهرهای مدرن، اهمیت این مسأله درک شده است.

این مدرس دانشگاه در مقایسه ای میان بخش های تاریخی فرانسه و آلمان در قرن ۲۱ و شهر تاریخی یزد، اظهار کرد: اگر در یکی از خیابان های تاریخی اروپا مانند خیابان « اونتر دن لیندن» برلین یا « شانزه لیزه» پاریس قدم بزنید، اگر گاهی چند اتوبوس و ماشین عبور نکنند، متوجه نمی شوید که در برلین یا پاریس قرن ۲۱ هستید، بلکه فکر می کنید به سه قرن پیش سفر کرده اید. ساختمان هایی با نمای رومی، سنگ فرش های قدیمی، پل ها، حتی چراغ های قرن ۱۹ که قبلا با فانوس نفتی روشن می شدند و حالا با برق روشن می شوند، همه و همه به دقت حفظ شده اند.

حسینی زاده بیان کرد: به یاد دارم همین چند سال پیش، وقتی در بلوار « بسیج» یزد در نزدیک میدان « مارکار» قدم می زدیم، گویی با برشی در « کیک تاریخ» مواجه می شدیم. بادگیرها، کلاه فرنگی ها، نرده ها، پله های خشتی و… به نظر می رسید در یکی از شهرهای مصر یا بابل باستان قدم می زنیم. این خیابان از افتخارات یزد بود، به گونه ای که مهمانان خود را از شهرهای دیگر، نخست به دیدن آنجا می بردیم؛ اما به مرور متوجه شدم این بلوار دیگر حال و هوای سابق را ندارد و خلوت و کم مایه شده است. پس از مدتی دیدم تخریب ها در این خیابان آغاز شده و به جای آن، سازه هایی ناهنجار و چشم آزار سبز شده اند. مشخص نیست چرا اجازه ی چنین کارهایی داده می شود و چه کسانی از آن نفع می برند؟

یکی از آثار تاریخی در بلوار « بسیج» قبل و بعد از تخریب
او در ادامه با اشاره به مطرح شدن صحبت هایی مبنی بر این که بافت تاریخی یزد به عنوان یک ثروت ملی، به مخازن نفت کشور تشبیه شده است، اظهار کرد: بعضی این عقیده را قبول ندارند، اما این حرف درستی است. برای استحمام در یک حمام سنتی در استانبول که از ۵۰۰ سال پیش تا کنون همچنان فعال است، باید ۴۰ دلار پرداخت کرد. همچنین یکی از اساتید مشهور دانشگاه، پس از اقامت در یکی از هتل های سنتی یزد، به من گفت که این هتل از نظر زیبایی و امکانات در ردیف بهترین هتل های اروپا است. این موارد نمونه هایی هستند که باید به آن ها دقت کرد.

وی با تأکید بر این که در کشور اسلامی، میراث سنتی نباید فدای مدرنیته شود، گفت: ما نباید در حفظ شهر خود، اساس را بر مادیات و درآمد بگذاریم. یزد بخشی از میراث اسلامی است. اسلام منحصر به متون دینی نیست، بلکه در معنای عام خود مانند خوشنویسی، معماری، مینیاتور، ورزش های باستانی و رسوم اجتماعی سنتی نیز قرار می گیرد. اسلام یک کلیت است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور یزد با بیان این که طرفداران میراث سنتی مخالف پیشرفت نیستند، اظهار کرد: زمین برای ساخت بناهای جدید، فراوان است. در بعضی از شهرهای اروپا مانند « کوردوبا» در اسپانیا، بخش های تاریخی و مدرن شهر به طور کامل از هم جدا هستند و به هیچ وجه اجازه ی تعرض به قسمت تاریخی شهر داده نمی شود و حتی یک ساختمان نامتناسب با بافت تاریخی شهر اجازه ی ساخت ندارد.

او در ادامه به جمله هایی از کتاب « در جست وجوی امر قدسی» نوشته ی « دکتر سیدحسین نصر» به عنوان یک چهره ی علمی بین المللی درباره ی حفظ آثار تاریخی اسلامی اشاره کرد که در آن آمده است: « خوشبختانه نسبت به سی چهل سال پیش، اوضاع در جهان اسلام تا اندازه ای بهتر شده است. در جاهایی همچون شهر صنعا در یمن، شهر فاس در مراکش و در برخی از شهرهای خودمان مانند یزد و کاشان، کوشش های بسیاری برای نوسازی منازل، خیابان ها و محله های قدیمی صورت گرفته، اما هنوز بولدوزر یکی از بزرگ ترین دشمنان روح آدمی است. »

حسینی زاده افزود: ا کنون در یزد ایجاد هتل ها، رستوران ها و موزه های سنتی، غنای خاصی به این شهر داده است؛ اما در برخی موارد، دیده می شود که اهمیت معماری سنتی مورد بی توجهی قرار می گیرد.

او شاهد این مدعایش را مسجدالنبی در نزدیکی خانه ی پدری خود در یزد دانست که با گنبدی مشابه گنبد مرقد پیامبر (ص) در مدینه ساخته شده بود و ادامه داد: قرار بود این گنبد با کاشی های سبز مزین و عینا مانند مسجد مدینه آراسته شود؛ اما به دلیل شکایت چند نفر به این دلیل که خانه ی آن ها در سایه قرار می گیرد، گنبد ویران شد و به جای آن، گنبدی کوتاه و بدشکل ساخته شد؛ ولی مدتی بعد، مجتمع آپارتمانی مرتفعی در مجاورت مسجد ساخته شد که اکنون به خاطر آن، همین گنبد از فاصله ی ۱۰ متری هم دیده نمی شود. آیا مجتمع آپارتمانی یادشده سایه ندارد و مزاحم همسایگان نمی شود؟ آیا در یزد به عنوان یک شهر اسلامی نباید نمای گنبد مساجد در خیابان ها و محله ها مشهود باشد؟

بافت تاریخی یزد در محدوده امامزاده جعفر
وی در مقایسه ای میان یزد با استانبول که در زمان اذان، صدای « لا اله الا الله، محمد رسول الله» از گنبدها و مناره های مشهود ده ها مسجد، شهر را به لرزه می اندازد، اظهار کرد: نمونه دیگر، ساخت پاساژ مرتفعی در نزدیکی میدان اطلسی است که دیدن دخمه ی واقع در آنجا را از فاصله ی ۵۰۰ متری نیز غیرممکن می کند.

او ادامه داد: چند سال پیش، درختان کاج سر به فلک کشیده ی میدان امیرچخماق یزد را که ده ها سال قدمت داشتند، قتل عام کردند. ظاهرا به این دلیل که مناره ها بهتر دیده شوند، اما آیا این عمل در جهت مقابل با ساخت آن ساختمان های مرتفع در حریم آثار سنتی نیست؟ آیا در دنیا، درختان و فضای سبز بخشی از محیط دیدنی آثار تاریخی محسوب نمی شود؟ چرا باید در شهری مانند یزد که آب دادن به درختان با خون جگر همراه است، حاصل ده ها سال زحمت در یک ساعت نابود شود؟

وی اظهار کرد: چه اتفاقی برای ما رخ داده است که وقتی می گویند « دو سوم بافت تاریخی یزد باید تخریب شود» حساسیتی در ما ایجاد نمی شود؟ کسانی که با جهانگردی آشنا هستند، می دانند کشورهایی که تمدنی کهن در حد ایران ندارند، از هر چیزی به عنوان دست مایه برای تقویت صنعت توریسم استفاده می کنند، در نقاط زیادی از خیابان های کشورهای غربی، تابلوهایی از این دست وجود دارند که مثلا « در اینجا در سال ۱۹۵۷ یک پدر فداکار قربانی نجات فرزندش شد و به اسطوره ی مطبوعات تبدیل گشت… » و چند سال بعد می بینیم همان جا، بلیتی می فروشند و بساطی برپا می کنند و بستنی فروش و آب میوه فروش و عکاس به برکت این تابلوی موهوم به نوایی می رسند. در حالی که ما با داشتن این همه شخصیت های حقیقی و نام و نشان دار، توجهی به احیای میراث آن ها نمی کنیم.

این مدرس دانشگاه افزود: کره یی ها با خرج مبالغ هنگفت، سریال « جواهری در قصر» را ساختند و مدعی شدند که یانگوم، آشپز دربار، نخستین عمل سزارین را در دنیا انجام داده است و حالا پارک وسیعی به نام « یانگوم» ساخته اند و احتمالا تا چند سال آینده نیز موزه ی یانگوم، خانه ی پدری یانگوم، خانه ی پسر عموی یانگوم و… نیز به آثار توریستی کره اضافه می شوند و ما… ؟ ! او گفت: صرف نظر از تردید در اصالت تاریخی داستان یادشده، تا قبل از ساخته شدن این سریال، کدام یک از ما نام شخصیتی به نام « یانگوم» را شنیده بودیم؟ حالا با یانگوم آشنایی بیشتری داریم یا بافت تاریخی یزد؟

تابلوی یکی از آثار تاریخی با قدمت کم در خارج از کشور
وی با اشاره به اظهارات برخی از اعضای شورای شهر که می گویند حرمت مومن بیشتر از خانه ی کعبه است، اظهار کرد: نتیجه ی این حرف آن است که « رفاه مردم و تعریض جاده ها مهم تر از بناهای تاریخی است» . اگر بخواهیم همین استدلال را دنبال کنیم، باید خانه ی کعبه را با بولدوزر ویران کنیم!

وی همچنین با اشاره به اظهار نظرهایی مبنی بر این که گفته می شود بافت تاریخی یزد در مقابل زلزله مقاوم نیست و باید تخریب شود، بیان کرد: این اظهار نظر شبیه آن است که گفته شود، پدر پیرمان بیماری قلبی دارد و هر لحظه ممکن است سکته کند، خوب است او را بکشیم که در موقعیت نامناسبی سکته نکند! این در حالی است که قرن ها است زلزله ی مهمی در یزد رخ نداده و باقی ماندن آثار تاریخی از صدها سال پیش تا کنون شاهد این مدعا است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور یزد در ادامه گفت: شنیده ام قرار است خانه های تاریخی یزد به حریم امامزاده جعفر اضافه شوند و آنجا به قبرستان تبدیل شود و قبرها متری چند میلیون تومان به فروش برسند. معتقدم تا تقاضا نباشد، عرضه هم نیست. این گونه اقدامات ناشی از ناآگاهی بخشی از مردم است. در حالی که به این نکته توجه نمی شود که دفن شدن در کنار یک قدیس، هیچ مزیت اخروی به بار نمی آورد. قبر صندوق عمل است و آنچه به کار آخرت می آید، عمل است.

وی که در علوم دینی در دانشگاه و حوزه تحصیل کرده و به تدریس قرآن و حدیث در دانشگاه ها نیز پرداخته است، معتقد است: اگر قرار بود مجاورت با بزرگان دین باعث آمرزش شود، بیش از همه هارون الرشید، قاتل امام کاظم (ع) مستحق آمرزش بود که دقیقا در کنار امام رضا (ع) دفن شده است. حتی اگر دفن شدن در مجاورت اماکن مقدس باعث آمرزش شود، در صورتی این امر صادق است که زمین آن غصبی نباشد؛ اما اگر کسی در زمینی دفن شود که با تحت فشار قرار دادن مردم محلی و مصادره ی خانه ی آن ها به دست آمده باشد، این باعث آمرزش نمی شود. خوب است آن ها که سرمایه ای دارند، سرمایه ی خود را خرج امور سودمندی مانند کفالت یتیمان، شهریه ی دانشجویان بی بضاعت و جهیزیه ی دختران نیازمند کنند، نه خرید قبر.

او در پایان اضافه کرد: از همه ی همکاران و دانشجویان می خواهم از هیچ کوششی در راه توجه دادن مردم و مسوولان به این حوزه خودداری نکنند.