ناگفته‌هایی از ائتلاف اصلاح‌طلبان در انتخابات

به گزارش پارس به نقل از ایسنا

چه شد که اصلاح طلبان تصمیم به حضور جدی در انتخابات گرفتند؟

چند نکته در این زمینه قابل ذکر است؛ نکته اول آنکه نتیجه انتخابات سال ۸۸ موجب گسترش شکاف اجتماعی در جامعه ایران بود. استقبال بسیار سرد از رییس دولت در سفرها و همچنین کاهش اعتماد به وعده های دولت در سال های اخیر کاملا محسوس بود. تقریبا هر بار رییس بانک مرکزی یا حتی رییس دولت مطلبی را اعلام می کرد بازار برخلاف آن از خود عکس العمل نشان می داد. گسترش ناهنجاری های اجتماعی که در قالب عدم پایبندی به قراردادهای اولیه در میان مردم بود نیز نشان از فروریزی اخلاق و سرمایه اجتماعی بود. افزایش آمار طلاق و بزه های مختلف، چک های برگشتی، افزایش تعداد دعاوی در دادگاه ها، افزایش تعداد معتادان و مسایلی از این دست نشانه های بارز گسترش شکاف های اجتماعی در درون جامعه ایران بود و هست.

چه رویکردی برای حضور در انتخابات و تعیین کاندیدای مورد اجماع دنبال شد که به خط مشی شورا تبدیل شد؟

با توجه به آنچه اشاره کردم دو رویکرد غالب در میان فعالان و کنشگران سیاسی جریان داشت: یکی تحریم انتخابات که از عدم امید به اصلاح سرچشمه می گرفت و دیگری پایبندی به اصلاح از طریق مراجعه به صندوق های رای به رغم تمام اعتراض هایی که نسبت به نحوه برپایی صندوق های رای وجود داشت. به عبارت دیگر رویکرد دوم مصر بود که حتی اعتراض به نحوه برپایی صندوق های رای را نیز باید از مجرای مراجعه به صندوق های رای برطرف کرد. رویکرد اول به دلیل ساده و صریح بودن، جذاب تر، دلنشین تر و به ظاهر روشنفکرانه تر به نظر می رسید، اما چون عمیق تر مورد کاوش قرار می گرفت مبنی بر نوعی فرار از مسوولیت بود. این رویکرد به رغم ظاهر روشنفکرانه اش به گمان من متضمن درجه ای از فرار از تعهد روشنگری است. البته این نحوه تفکر نمرده است و هنوز هم زنده است و احتمالا درکاستی هایی که در آینده با آن مواجه خواهیم بود از در سرزنش به طرفداران رویکرد دوم ظهور و بروز خواهد یافت. رویکرد دوم موضوع اصلاحات را در هدف و روش جاری می دانست. لذا معتقد بود هیچ گاه نباید از امکان اصلاح مایوس شد. مهم این بود که هدف اصلاح در این مقطع زمانی درست انتخاب شود. چون هدف های دور از دسترس شکستش از همان آغاز آشکار است. افزون بر این باید روش های رسیدن به هدف نیز اصلاح طلبانه باشد. چون به سادگی می توان از اهداف اصلاح طلبی سخن راند، اما در عمل با به بن بست کشاندن کار، راه انقلابی در پیش گرفت. در کنار این دو، این نکته بسیار مهم مورد توجه بود که در تحولات از هیچ فرصت سیاسی نباید دریغ کرد. سیاست ورزی به مفهوم حداکثر استفاده از تمام روزنه هایی است که به هر دلیل در فضای سیاسی گشوده می شود. سیاست ورز حرفه ای درها را داوطلبانه به روی خود نمی‎ بندد.

چطور کمیته تشکیل شد و چه مشکلاتی پیش روی این کمیته مشورتی قرار داشت؟

در چارچوب فوق، من و چند نفر دیگر از دوستان بر این اعتقاد بودیم که باید با تغییر پارادایم، با شکل دهی یک جبهه بزرگ تر از منتقدان و اصلاح طلبان، با طرح یک پارادایم جدید و چهره جدید، ابتکار صحنه انتخابات را در دست بگیریم. اما نفس دوستان سردتر از آن بود که بتوان چنین حرکتی را سازماندهی کرد. بحث همچنان بر مدار اشخاص می چرخید و تا آخرین روزها نیز هیچ اجماعی صورت نگرفت و هیچ پارادایم جدیدی نیز طرح نشد و بر حضور اشخاص رده یک انقلاب تاکید می شد. با وجود این، باید بسیاری از ناهمواری های راه کوبیده شود. اینکه حتما باید در انتخابات شرکت کرد و اینکه حتما باید حضور داشت مورد اجماع قرار گرفت. نکته سوم اجماع در مورد یک نامزد خواسته عمومی بود. این درسی بود که جامعه از انتخابات سال های ۸۴ و ۸۸ گرفته بود و به یقین اگر در سال ۸۸ نیز جبهه اصلاحات با یک نامزد در انتخابات حضور پیدا می کرد نتیجه متفاوت بود. بنابراین، رهبران اصلاحات همه جا با این خواسته عمومی روبه رو بودند. نامزدها نیز در هر مجلس عمومی که شرکت می کردند با این خواسته عمومی مواجه می شدند و نمی توانستند آن را نادیده بگیرند. این زمینه بسیار خوبی شد که رسیدن به وحدت نامزدها به عنوان یک اصل در جبهه اصلاحات و فراتر از آن منتقدان، مورد پذیرش قرار گرفت.

در چارچوبی که شما تصویر کردید عملا اصلاح طلبان و منتقدان برای پرکردن شکاف های اجتماعی دست به کار شدند. آیا منظور شما همین است؟

دقیقا. جامعه ایران بیش از هر زمانی نیاز به سیاست ورزان حرفه ای و متعهد به ایران دارد. سیاست ورزانی که درک صحیحی از منافع ملی ایران داشته باشند، شرایط تاریخی ایران را بفهمند و از فرصت ها به نفع ایران بهره بگیرند. نکته بسیار مهمی که در این تجربه اخیر به وقوع پیوست این بود که جبهه منتقدان راه تغییر را از مسیر تعمیق شکاف در حاکمیت پی نگرفت. به دلیل بی مهری هایی که به عموم منتقدان وضع موجود به ویژه در چهارسال اخیر شده بود، به ظاهر آنان می بایست از توسعه و تعمیق شکاف در درون حاکمیت که منجر به تضعیف آن می شد، استقبال می کردند. اما آنان از راهبرد مخالف آن به رغم تمام مخاطراتش استقبال کردند و به سهم خود به صورت یک طرفه در ترمیم شکاف کمک کردند. مخاطرات راهبرد اتخاذی بسیار زیاد بود. چون از یک طرف در صورت شکست با سرزنش های درونی و سایر مخالفان مواجه بود و از سوی دیگر امکان سخت گیری ها و فشارهای جدی تر از سوی حاکمیت بر آنان کاملا متصور بود. با این وجود، این راهبرد انتخاب شد. این یک آموزه سیاسی بسیار مهم و یک دستاورد بزرگ ملی است که منتقدان بپذیرند راه اصلاح جامعه، توسعه شکاف نیست، چرا که متضمن آینده ای تیره و تار و با اصل حرکت اصلاحی مغایر است. راهکار اتخاذی خالی نکردن میدان، آگاهی بخشی به شهروندان و تلاش در جهت کنشگری مثبت سیاسی تمام آحاد جامعه بود. رویکرد غلبه منافع ملی بر هر منفعت دیگر و نگاه به صحنه سیاسی از پایین؛ از منظر شهروندان فعال، خلاق و متشکل تجربه کم سابقه ای در ایران است. به گمان من در این باره باید در رسانه ها گفت وگوهای مفصلی صورت گیرد تا تبدیل به یک آموزه اجتماعی و یک سنت سیاسی شود.

مذاکرات و اقدامات عملی برای اجماع دو کاندیدا از چه زمانی آغاز شد و به چه ترتیبی پیش رفت؟

هسته های مختلفی حرکت های هم راستا در این ارتباط انجام می دادند. اما اقدامی که شخصا در آن درگیر بودم را برایتان بازگو می کنم. روز اول خرداد که عدم احراز صلاحیت آقای هاشمی اعلام شد، به ناگاه جامعه با یک شوک عمیق روبه رو شد. سستی، ناامیدی و انفعال ناشی از این اتفاق در میان سیاست ورزان کاملا مشهود بود. بسیاری از فعالان سیاسی صحنه را ترک کردند و ناامیدانه ناظر تحولات بودند. مردم عادی نیز بسیار عصبی به نظر می رسیدند. در مجامع خانوادگی و دوستان همه جا نوعی فضای یأس همراه با عصبانیت حاکم بود. روز دوشنبه ششم خرداد بود که با یکی از اعضای موثر ستاد آقای عارف صحبت می کردم، ایشان از فضای بسیار سرد انتخابات می نالید و اینکه امکان بسیج نیروها وجود ندارد. من به ایشان عرض کردم که از نظر من دلیل آن کاملا روشن است. جامعه با ردصلاحیتی مواجه شده است که اساسا تصور آن را نمی کرده است. اینک نیز راه خروج از وضعیت، همنوایی با مردم درباره همان مطلبی است که از آن لطمه خورده اند. به نظر می رسد که نامزدها به ویژه آقایان روحانی و عارف به قدر کافی و وافی با مردم در اعتراض به این ردصلاحیت همنوایی نکرده اند. ایشان از من توضیح بیشتری خواست و من گفتم که درک من از مسایل اجتماعی در چنین شرایطی این است که عدم تحرک جدی در ستادهای این دو بزرگوار در اعتراض به ردصلاحیت صورت گرفته، احیانا حمل بر فرصت طلبی می شود و مردم نسبت به حضور در انتخابات جبهه می گیرند.

به ایشان تاکید کردم که در وضعیت موجود گوش ها اساسا بسته است و شما هر چه حرف خوب بزنید کسی نمی شنود. شما قبل از آنکه بخواهید یک برنامه تبلیغی برای نامزد خود در این فرصت زمان محدود تهیه کنید باید سیاست اقناع مردم برای حضور آنان در انتخابات را فراهم آورید. به ایشان گفتم که احتمال آنکه هر یک نفر مشارکت بیشتر در انتخابات به سبد رای آقایان عارف یا روحانی ریخته شود، بسیار زیاد است، مشروط بر آنکه آنان برای حضور بر سر صندوق های رای قانع شوند. در ادامه مذاکرات، پیشنهاد من این بود که باید نظریه مشارکت اعتراضی را در جامعه طرح کنیم، به این مفهوم که برای اعتراض به ردصلاحیت صورت گرفته حتما در انتخابات شرکت می کنیم و به بهترین گزینه مان در مقایسه با آقای هاشمی رای می دهیم و راه را بر پیروزی رقیب سد می کنیم.

نظر من این بود که در این مرحله این دو ستاد به جای رقابت با هم، مشارکت داشته باشند. پس از کسب اطمینان از حضور مردم، نوبت رقابت خواهد رسید. نهایتا قرار شد ایشان موضوع را با آقای عارف طرح کنند. روز بعد ایشان با من تماس گرفتند و گفتند خوب است که شما این مطالب را مستقیما به آقای عارف بگویید. قرار شد چهارشنبه هشتم خرداد صبح زود با ایشان ملاقات کنم. در این ملاقات از فضای سرد انتخابات بسیار گله داشتند و اینکه تشکیل ستادهای استانی با مشکلات جدی مواجه است و اینکه کسانی که تمایل به فعالیت دارند از سوی عده ای دیگر مورد سرزنش قرار می گیرند، مانع جدی برای فعالیت شده است. تحلیل فوق را با ایشان در میان گذاشتم و از ایشان درخواست کردم که به ستادهایشان بگویند که در کمپین « من هنوز یک رای دارم» به طور مشترک با ستاد آقای روحانی همکاری داشته باشند.

آیا کمپین « من هنوز یک رای دارم» فعال شد؟ یا از طریق دیگری بحث اجماع را دنبال کردید؟

من به جز این کمپین بر یک راه حل کمی برای رسیدن به اجماع با ایشان صحبت کردم. و ایشان مانند همیشه تاکید کردند که نسبت به هر اجماعی بر اساس نظر آقای خاتمی احترام خواهند گذاشت. بلافاصله من به دفتر دوست بسیار عزیزم آقای مهندس زنگنه رفتم و ماحصل گفت وگوهای سه روز گذشته را با ایشان در میان گذاشتم و یک برنامه سه مرحله ای را طرح کردم. پیشنهاد من این بود که در مرحله اول که از روز ۱۱ خرداد تا روز ۱۸ خرداد خواهد بود، کمپین من هنوز یک رای دارم با تِم اعتراضی مثبت و با همکاری مشترک دو ستاد در کشور فعال شود. در مرحله دوم در روز ۱۸ خرداد که پایان سه دور مناظرات تلویزیونی نامزدهاست یک نظرسنجی مستقل درباره موقعیت نامزدها در میان مردم صورت گیرد و در مرحله سوم بزرگان کشور از روز دوشنبه ۲۰خرداد از نامزدی که موفق به جلب آرای بیشتر مردم شده است، حمایت بی دریغ کنند. البته که باید نامزد دوم به نفع نامزد اول کنار رود. مبنای این روش این بود که رای نخبگان تا مرحله معرفی نامزدها به جامعه مدخلیت دارد. اینک که در این وضعیت قرار گرفته ایم که عملا دو نامزد بیشتر در صحنه نداریم، بحث پیرامون آنها از سوی نخبگان بی معنی است بنابراین باید به آرای عمومی مراجعه کرد. هرچند نظام انتخاباتی ایران مانند تعداد دیگری از کشورها به گونه ای نیست که ما مرحله پیش انتخاباتی داشته باشیم، اما گروه ها خودشان می توانند به آرای عمومی مراجعه کنند. حسن این روش این است که کمی است و دیگر قابل چانه زنی نیست وگرنه بحث پیرامون صلاحیت و منفعت ابقای هر یک از نامزدها در کمپین خودشان همواره غیرقابل خدشه است، بنابراین هیچ گاه امکان دسترسی به اجماع وجود ندارد.

این پروسه چقدر طول کشید و آیا بزرگان اصلاح طلب هم در شکل گیری این کمیته اجماع نقشی داشتند؟

بله. پس از چکش کاری بحث، فوری با دفتر آقای خاتمی تماس گرفتیم قرار شد ظهر همان روز هشتم خرداد در دفتر ایشان حضور یابیم و طرح را به اطلاع ایشان برسانیم. در این میان دو ساعت وقت داشتیم و من فورا به ستاد آقای روحانی رفتم و موضوع را با آقای یونسی در میان گذاشتم. ایشان نظریه را پسندید و گفت همان روز عصر با آقای روحانی درباره آن گفت وگو خواهد کرد و نتیجه را به اطلاع ما خواهد رساند. حدود ساعت دو بعدازظهر بود که با آقای خاتمی به اتفاق آقای زنگنه گفت وگو کردیم.

حدود یک ساعت به طول انجامید و جزییات طرح را به ایشان گزارش کردیم. ایشان از ایده مراجعه به آرای عمومی بسیار استقبال کردند. چون هم احترام به مردم بود، هم احتمال موفقیت را افزایش می داد و هم سنگینی بار حکمیت بین این دو بزرگوار را از دوش ایشان برمی داشت و به مرجع اصلی خودش که انتخابگران باشد می سپرد. ایشان رو کردند و گفتند آیا برگزاری یک نظرسنجی مستقل ممکن است؟ من با قاطعیت گفتم بله. ایشان گفتند شما مسوولیت آن را می پذیرید و ما بدون هیچ تردیدی گفتیم آری.

ایشان گفتند که هم رسیدن به نامزد واحد و هم روش مراجعه به آرای عمومی نشان از یک عقلانیت جدی در جبهه اصلاحات دارد و سنت حسنه ای است که در صورت موفقیت در صحنه سیاسی ایران گذاشته خواهد شد. نهایتا قرار شد که رایزنی های لازم را انجام دهند و نتیجه را به ما اطلاع دهند. قرار شد موضوع را با آقای ناطق نوری نیز در میان بگذاریم. همان شب با ایشان جلسه ای داشتم و ایشان نیز حمایت خودشان را از این روش اعلام کردند. روز جمعه ۱۰ خرداد طی دو جلسه تفصیلی که با ستادهای آقایان روحانی و عارف داشتم بحث کمپین « من هنوز یک رای دارم» را به تفصیل توضیح دادم و خواستم که فعال شوند. شخصا نیز تحت همین عنوان روز شنبه ۱۱ خرداد یادداشتی را در روزنامه « شرق» و سپس سایت خبرآنلاین انتشار دادم. البته اداره کردن یک کمپین بدون کاندیدا کار بسیار سختی بود و موفقیت آن نیز بسیار محدود بود. اما به هر روی نشان از صداقت جبهه اصلاحات داشت.

چطور به موضوع نظرسنجی ها رسیدید و چه کسانی در تایید این ایده و عملی کردن آن نقش داشتند؟

روز یکشنبه ۱۲ خرداد از دفتر آقای خاتمی از ما خواستند که خدمت ایشان برسیم. آقایان زنگنه، مسجدجامعی، خانیکی، مبلغ و من حضور داشتیم. ایشان گفتند که موضوع را روز قبل در شورای مشاوران طرح کرده اند و مورد قبول همگان قرار گرفته است. جمع مذکور در فوق مامور شده اند که نظرسنجی را برگزار کنند و یک جمع هفت نفره نیز جهت انتقال خبر این تصمیم به سایر بزرگان و از جمله آقایان روحانی و عارف ماموریت یافته اند. در همان جلسه راجع به نحوه برگزاری نظرسنجی قدری صحبت شد. بلافاصله جلسه ای را روز دوشنبه در دفتر آقای مسجدجامعی تدارک دیدیم. از موسسه ای که برای انجام نظرسنجی در نظر گرفته بودیم درخواست کردیم که پرسش نامه پیشنهادی خود را ارایه کند. نماینده فنی موسسه در جلسه حاضر شد و متن پیش نویس سوال ها را در اختیار جمع قرار داد. دوستان نظرات خودشان را اعلام کردند. نهایتا مقرر شد نظر تخصصی و فنی آقای دکتر سعید معیدفر را نیز درباره پرسشنامه دریافت کنیم. با ایشان تماس گرفتم. ایشان خوشبختانه قبول کردند که بلافاصله خودشان را به جمع برسانند. آقای معیدفر برخی تغییرات را پیشنهاد کردند که به موسسه ذی ربط ابلاغ شد و قرار شد، نظرسنجی در ۱۰ مرکز استان از شرق و غرب و شمال و جنوب و مرکز ایران در روز شنبه ۱۸ خرداد برگزار شود و نتیجه برای روز یکشنبه ۱۹خرداد در اختیار ما قرار گیرد.

شنبه شب من به محل نظرسنجی رفتم و نتایج مقدماتی تهران را جویا شدم. نتایج، حاکی از پیش بودن آقای روحانی بود. روز یکشنبه به تدریج نتایج بقیه شهرستان ها استخراج می شد و ما مطلع می شدیم. به اتفاق هیات خدمت آقای خاتمی رسیدیم و نتیجه را به اطلاع ایشان رساندیم. ایشان نظرشان این بود که باید بر اساس نتایج نظرسنجی عمل شود، بنابراین درباره نحوه اطلاع رسانی بحث شد. نتیجه این شد که موضوع به اطلاع آقای عارف برسد تا ایشان شخصا بر اساس نتایج اقدام کنند. به همین نحو عمل شد و مابقی داستان که مردم در جریان هستند.

برخی دغدغه ها درخصوص فشارهایی که بر آقای روحانی برای انتخاب کابینه وارد می شود وجود دارد. آیا اعضای شورا با توجه به کارکردشان در نتیجه انتخابات دنبال ایفای نقش در بدنه دولت هستند؟

مواضع رسمی همان است که آقای خاتمی اعلام کرده اند مبنی بر اینکه گفتمان اصلاحی بر درگیری اجرایی افراد در دولت تقدم دارد. بنابراین، این شورا هیچ فشاری برای حضور در دولت ندارد. البته روند امور با دقت رصد می شود و چنانچه مواردی باشد به اطلاع آقای روحانی رسانده خواهد شد. در هر صورت، مساله اصلی این است که باید ارتباطی بین خواسته های مردم، اندیشه های اصلاحی و ترکیب کابینه باشد.

در عین حال مساله کارآمدی و خدمت رسانی به مردم نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. چون در پایان باید مردم از عملکرد دولت اظهار خشنودی کنند. در حال حاضر عملکرد دولت در حوزه های مختلف به شدت مورد نقد مردم بوده است به نحوی که در جریان انتخابات هیچ یک از نامزدها، حاضر به دفاع بی پرده و صریح از دولت نشد. مسایل اقتصادی و معیشتی مردم، مساله حقوق ملت و همچنین حوزه فرهنگ از موارد مورد تاکید حرکت اصلاحی است که باید در چیدمان کابینه انعکاس داشته باشد. البته نظر شخص من این است که آقای روحانی باید یک ارتباط ساختاریافته و منظم برای طول دوره چهارساله ریاست جمهوری خودشان با جبهه اصلاحات و سایر پشتیبانان شان داشته باشند تا این رایزنی ها از حالت تصادفی و مقطعی خارج شود و حالت مستمر و سازمان یافته پیدا کند. افزون بر این، نکته بسیار مهم در اینجا این است که ضرورتی ندارد که تمامی فعالان سیاسی و اجرایی در دولت مشغول به کار شوند. حتما باید تعدادی در بیرون دولت باقی بمانند و نقش نقد و نظارت اجتماعی را ایفا کنند. این نقطه ضعفی است که هم در دوره آقای هاشمی و هم در دوره آقای خاتمی با آن مواجه بودیم. بنابراین میدان به تندروان سپرده شد و شد آنچه نباید می شد. قطعا چنانچه چنین تدبیری در دوره آقای خاتمی اتخاذ شده بود، انتخابات شوراها در سال ۱۳۸۱ با آن عدم اقبال روبه رو نمی شد و نتیجه آن نیز نبود که شد. به هر رو، در این دوره بسیاری از دوستان تمایل به حضور در دولت را ندارند و بیشتر ترجیح می دهند که در حوزه اجتماعی و در ارتباط با نهادهای اجتماعی داوطلبانه و حرفه ای در فعالیت های اجتماعی مشارکت داشته باشند.