برنامه موشکی و پهپاد های ایران اخیرا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. حمله ماه سپتامبر به تاسیسات نفتی سعودی (که حوثی ها مسئولیت آن را بر عهده گرفتند)، و پس از آن هم حمله موشکی ماه ژانویه ایران به پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق که سبب شد ۱۰۹ نیروی نظامی ایالات متحده دچار آسیب مغزی شوند، از افزایش تمایل و توانایی ایران در استفاده از موشک ها و پهپادها برای اهداف استراتژیک و تاکتیکی حکایت داشتند.

برنامه موشکی یکی از اجزای اصلی نیروهای نظامی ایران است و تهران آن را برای امنیت ملی ضروری می داند. با این حال ایالات متحده می‌ خواهد در مذاکرات احتمالی آتی درباره برنامه هسته‌ای، محدودیت قابل توجهی بر توسعه موشکی ایران اعمال کند. اما برای حصول هر گونه توافقی لازم است که ایالات متحده شرایط خود را محدودتر کند. درخواست های حداکثری رئیس جمهوری دونالد ترامپ چشم انداز توافق بین واشنگتن و تهران را محدود کرده اند.

میراث جنگ شهرها

اهمیت برنامه موشکی تقریباً از همان سال ۱۹۷۹ که ایجاد شد در ذهن جمهوری اسلامی نقش بست. یکی از جاه طلبی های محمدرضا پهلوی پیش از سرنگونی او توسط جمهوری اسلامی این بود که پیشرفته ترین و قدرتمندترین نیروی نظامی خاورمیانه را داشته باشد. اما پس از آنکه ایالات متحده حمایت نظامی خود را در آستانه انقلاب از ایران قطع کرد، این رویا فروپاشید. آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ نشان داد که گزینه‌ های نظامی ایران چقدر کم است. نیروی هوایی ایران در زمان شاه یکی از تواناترین نیروها در خاورمیانه بود، اما این کشور بدون حمایت ایالات متحده در نگهداری از هواپیماها مشکلات زیادی داشت و در نتیجه، نمی‌توانست پاسخ حملات موشکی و هوایی عراق را بدهد. از این رو، ایران درصدد توسعه برنامه موشکی خود برآمد. ایران در ابتدا موشک هایی را از اتحاد جماهیر شوروی سابق، لیبی، سوریه و کره شمالی تهیه کرد. در سال ۱۹۸۵ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واحد های نظامی مختص خود از جمله نیروی موشکی را ایجاد و در جهت ساخت موشک از طریق مهندسی معکوس اقدام کرد.

ایران در پایان جنگ با عراق در سال ۱۹۸۸ توانست تاسیسات تولید موشکی خود را افتتاح کند. اما پیش از این اتفاق ایران و عراق هر دو یکدیگر را در مناطق شهری هدف گرفتند که این دوران به جنگ شهرها معروف شد. با تشکیل تبادل آتش صدها هزار نفر از ساکنان تهران مجبور شدند این شهر را تخلیه کنند. تجربه جنگ بود که ارزش استراتژیک استفاده از موشک ها را به ایران آموخت. ایران از آن زمان به بعد توسعه برنامه موشکی خود را ادامه داده است. 

اولویت ها و توسعه برنامه موشکی ایران

در دستیابی به موشک های بالستیک تمرکز ایران عمدتا روی بازداری دشمنانش از آغاز جنگ بوده است. از دیدگاه تاکتیکی، موشک ها مزایای زیادی در میدان جنگ برای ایران ایجاد نمی کردند و در زدن اهداف خاص چندان موثر نبودند، اما ارزش استراتژیک این موشک ها در هدف گرفتن مناطق شهری است که دقت اهمیت زیادی ندارد.

افزایش استفاده ایران از موشک‌ های بالستیک و کروز و همچنین تمایل بیشتر این کشور به تجهیز متحدان به ویژه در یمن و عراق، نشان دهنده تمایل بیشتر آن در استقرار سامانه های موشکی پیشرفته در پی ارتقاء دقت و توانایی های آنهاست. همانند دیگر عملیات، تصمیم‌ به استفاده تاکتیکی از آنها اغلب در واکنش به اقدامات دیگران گرفته می شود.

برنامه های موشک کروز و بالستیک ایران به چند دلیل نگرانی ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی را در پی داشته است. اول اینکه ایران در چند دهه گذشته نشان داده که تمایل دارد متحدان منطقه‌ ای خود را نیز به سامانه های موشکی تجهیز کند. دوم اینکه ایالات متحده و کشورهای غربی نگران این مساله هستند که ایران نهایتا توانایی ساخت موشک های قاره پیما را به دست آورد که بتوانند به مکان هایی ورای خاورمیانه برساند؛ به همین دلیل است که آنها با برنامه فضایی ایران مخالفت می کنند چون آن را دو منظوره می دانند. و سوم اینکه این برنامه توانایی ایران را برای تحمیل آسیب و هزینه به نیروها و منافع آمریکا و متحدانش در منطقه افزایش می‌ دهد.

احتمال موافقت ایران با مذاکراتی که برنامه موشکی اش را نیز شامل شود، اندک است. در حقیقت ایران در مذاکرات با باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده، به شدت تلاش کرد تا مطمئن شود مذاکرات صرفا بر برنامه هسته‌ ای متمرکز می ماند. شورای امنیت سازمان ملل توافق هسته‌ ای ایران را طی قطعنامه‌ ای باشماره ۲۲۳۱ به تصویب رسانده و طبق آن، از ایران خواسته شده که برنامه موشک های بالستیک قادر به حمل کلاهک های هسته ای را پیگیری نکند. امضا کنندگان اروپایی برجام عمدتاً با درک ایران از مفاد قطعنامه شورای امنیت موافق بوده و گاهی اوقات گفته اند آزمایش های موشکی ایران و پرتاب فضاپیما مخالف روح برجام است، اما این کشور را به نقض قطعنامه متهم نکرده اند. با این حال، افزایش تمایل ایران به استفاده عملیاتی از موشک ها سبب شده اروپا نیز لحنش را تغییر دهد و موضعی مشابه کاخ‌ سفید اتخاذ کند.

در همین حال ادراک ایران از تحقیق در خاورمیانه تغییری نکرده است. تصمیم دولت ترامپ به  خارج کردن ایالات متحده از برجام ایران را به این درک رسانده است که حتی در صورت امضای یک توافقنامه دیگر با ایالات متحده، تضمینی بر تعهد دولت بعدی آمریکا به آن نیست. از این رو، ایران هیچ دلیلی برای کنار گذاشتن برنامه موشکی خود ندارد. به علاوه، سوریه، عراق و افغانستان همگی صحنه های خشونت آمیز هستند که هر لحظه ممکن است شاهد ظهور  گروهی شورشی مشابه داعش باشند. مساله سیاست خارجی تهاجمی امارات متحده عربی و عربستان سعودی نیز وجود دارد. در حقیقت، ابوظبی و ریاض هر دو توافق با تهران که استراتژی منطقه‌ ای آن را محدود کند، فرصتی برای گسترش نفوذ خود می‌ دانند.

به زبان ساده، ایران با توجه با درک خود از تهدیدهای منطقه‌ ای خارج از خطوط قرمزش درباره برنامه موشکی عمل نخواهد کرد و به طور مشابه، احتمالا امتیازات بیشتری در برنامه هسته‌ ای نخواهد داد. بسیاری از عوامل تاکتیکی و استراتژیکی که ایران را به سرمایه گذاری روی برنامه موشکی ترغیب کرده، همچنان به قوت خود باقی است و یک شبه از بین نخواهد رفت. این اتفاق معنای خوبی برای مذاکرات آتی احتمالی ایالات متحده و ایران ندارد؛ ایالات متحده و دیگران مجبورند درخواست‌ های خود را درباره برنامه موشکی ایران به برحذر داشتن آن از ساخت موشک های قاره پیما محدود کند. در همین حال، ایران به کار روی افزایش دقت و قابلیت های زرادخانه موشکی خود ادامه خواهد داد.

انقلاب ایالات متحده ایران عراق واشنگتن