پرسش‎های روزنامه جمهوری‎اسلامی از مصباح یزدی

به گزارش پارس به نقل از روزنامه جمهوری اسلامی، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی از جمله شخصیت های علمی به شمار می روند که حضورشان در قدرت سیاسی و در رسانه ها، مجامع مختلف و مراکز اثرگذار حوزوی و غیر حوزوی، پس از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی - رحمت خدا بر او باد- و به ویژه در سال های اخیر، گسترش یافت و در سایه آن تلاش کرده و می کنند با دیدگاه ها و برداشت های خود در مسائل اسلامی و موضوعات جاری، بر مسائل مختلف سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و مدیریتی کشور اثر بگذارند. چنان که می دانیم دامنه اظهار نظرهای ایشان محدود به مسائل کلی فکری و اسلامی نمی شود و تا داوری درباره جریان ها و اشخاص و عملکرد ها و حتی تعیین یا حمایت از نامزدهای انتخابات و یا مخالفت با برخی دیگر و ورود در جزئیات، پیش رفته است. ایشان درباره برخی مسائل نیز حساسیت ویژه ای دارند، از جمله دعوت به وحدت و همدلی که از سوی برخی جریان ها و شخصیت های دلسوز و محترم بر آن تاکید می شود و ایشان لازم می بینند در برابر آن موضع بگیرند و نسبت به آن هشدار دهند تا مبادا کسی به آن اعتناء کند!

به عنوان نمونه ایشان در آستانه انتخابات با تاکید بر اینکه اصلاح طلبان میان مردم جایی ندارند، با اطمینان خاطر خبر دادند که" سران آنان قطعا رد صلاحیت می شوند" و سپس افزودند: " متأسفانه افرادی که از همه جا شکست می خورند و هیچ جایی آنها را راه نمی دهند حتی در نماز جمعه! دم از وحدت می زنند. " و این جمله ظاهرا اشاره به رئیس محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام، جناب آیت الله هاشمی رفسنجانی است که آقای مصباح در سال های اخیر یکی از وظایف اصلی خود را مقابله با ایشان دانسته اند. چنان که برخی رسانه های حامی آقای مصباح نیز آن را اشاره به آقای هاشمی گرفته و با طرح این پرسش که" چرا کسی که به نماز جمعه راهش نمی دهند، دم از وحدت ملی می زند! ؟ " برآن تاکید کردند.

ایشان یک هفته پیش از انتخابات اخیر ریاست جمهوری به مناسبت عید مبعث، در تحلیل اینکه چرا به رغم بعثت پیامبر (ص) همه مردم هدایت نشده اند به یک نکته اساسی درباره خود اشاره کردند و آن اینکه" پس از ۸۰ سال به این رسیده ام که سرّ مسئله این است که اصلا این عالم برای این آفریده نشده که همه به زور به سعادت برسند و اصلاح شوند. "

از سوی دیگر آیت الله مصباح یک روز پس از اعلام نتیجه انتخابات ۲۴ خرداد و هویدا شدن اینکه نامزد محترم مورد حمایت صریح ایشان، تنها حدود یک دهم آرا را کسب کرده است، در ارزیابی وضع انتخابات و عملکرد خود، به جای تحلیل منطقی و پرداختن به علل واقعی عدم اقبال اکثریت قاطع جامعه به این جریان، در تاکید بر اینکه اینان تنها به وظیفه خود عمل کرده اند و نباید ناامید شد، افزوده است: " این عافیت‎ طلبان و راحت‎ طلبان هستند که نسبت افراط گری را به عده ای می دهند، اما با دادن این نسبت ها تکلیف ساقط نمی شود. " و این اشاره به شخصیت ها و جریان ها و رسانه های مختلف است که بارها به ویژه در هفته های اخیر نسبت به قدرت گرفتن" افراطیون" هشدار داده و یا ناکامی بزرگ این جریان در انتخابات اخیر را برخاسته از تندروی های آنان شمرده اند. نمونه برجسته و آشکار آن را باید آیت الله هاشمی رفسنجانی شمرد که همواره از جمله در انتخابات اخیر به نقد افراط گری و دعوت به اعتدال و پرهیز دادن از تندروی فراخوانده است.

چنان که در بیانیه مهم خود پس از انتخابات و برگزیده شدن حجت الاسلام و المسلمین آقای روحانی به ریاست جمهوری، در برشماری برخی از درس های این انتخاب پر معنا از جمله نوشته اند: " به بزرگان اندیشه ساز در داخل کشور، درس داد که تحجّر، دگم اندیشی، بداخلاقی ها، حذف ها، طردها و انحصارطلبی ها، متاعی بی بها و مقطعی است و جایی در طاقچه ذهن و زبان مردم این سرزمین ندارد و مهربانی، تعامل و اعتدال، بهترین زبان برای گفتگوی با مردم است و به ویژه جوان ایرانی خوب می داند که چگونه در برگه های آرای خویش به سفیران عطوفت سلام دهد. " و افزودند: " انتخابات ۲۴ خرداد فقط یک رویداد سیاسی نبود، بلکه یک اتفاق فرهنگی، یک هشدار اقتصادی و یک همراهی اجتماعی برای اعلام انزجار از کلّه شقی، قانون گریزی و فراز و فرودهای افراط و تفریط و برگشت به راه اعتدال و عقلانیت است که جانْ مایه رسالت نبوی و اساس تعالیم ائمه هداست. " و دیدیم که اکثریت جامعه نیز در انتخابات ۲۴ خرداد به این منطق درست پاسخ مثبت داد.

اظهارات پس از انتخابات آیت الله مصباح نشان می دهد جناب ایشان ارزیابی و تحلیل درستی از آنچه در جامعه گذشته و می گذرد و نتایجی چون نتیجه ۲۴ خرداد را پدید آورده و می آورد ندارند. پیداست راه شناخت اینکه این گروه یا آن جریان چقدر در میان مردم جایگاه دارند، ادعاهایی از این دست که آیت الله مصباح می کنند نیست و راه های شناخته شده دیگری دارد و نمونه آن انتخابات اخیر بود که به رغم موانع و مسائلی که پیش آمد، اندازه نفوذ اشخاص و جریان ها را اجمالا در جامعه نشان داد!

نگارنده در این یادداشت نمی خواهد به این ادعاها بپردازد. چنان که هدف اصلی، ارزیابی مخالفت مستمر ایشان با دعوت به وحدت و اعتدال از سوی بزرگانی مانند آیت الله هاشمی نیست. خواسته ای که دست کم در این انتخابات از سوی جریان ها و شخصیت هایی که قرابت فکری با ایشان دارند نیز پی گیری شد و به جایی نرسید. علت عدم حضور آیت الله هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه نیز اگر خود جناب ایشان لازم بدانند بیان خواهند کرد که ناشی از شکست و منع ایشان از آن بوده است یا نه؟ البته تا آنجا که نگارنده خبر دارد نکته اصلی این است که ایشان وضع را -دست کم تا پیش از انتخابات اخیر- مساعد بیان آنچه خود به مصلحت جامعه و کشور می دانستند و از ایشان انتظار می رود نمی دیدند و آنچه را ممکن می دانستند بیان شود راهگشا نمی دانند. البته حضور شخصیتی در سطح آقای هاشمی در مناصب و جایگاه های نظام از جمله امامت جمعه، بیش و پیش از آنکه کسب اعتبار و وجهه برای وی بوده باشد، مایه اعتبار فزون تر آن منصب و جایگاه بوده است، به ویژه اگر آن منصب به هر دلیل در جامعه دچار افت جایگاه شده باشد!

در این فرصت تنها به طرح چند پرسش می پردازیم که پاسخ شفاف به آنها از سوی جناب آیت الله مصباح می تواند دست کم برخی افراد به ویژه عناصر جوان را که از برخی حقایق فکری یا تاریخی آگاهی لازم ندارند، در ارزیابی بهتر و میزان اثرگذاری رهنمودهای جناب ایشان کمک کند؛ به ویژه وقتی آقای مصباح این گونه وارد مصادیق و جزئیات مسائل جاری کشور و جامعه می شوند و از جمله درباره اشخاص داوری می کنند و به جای تحلیل واقعی عدم اقبال جامعه، دیگران و حتی برخی نزدیکان فکری و سیاسی به خود را به" عافیت طلبی" و" راحت طلبی" متهم می کنند، معلوم شود این سخنان چه جایگاهی دارد و خاستگاه آن چیست؟ و طبعا وقتی شخصی هرچند در سطح آیت الله مصباح احساس مسئولیت کرده و این گونه وارد مسائل می شود و درباره افراد و جریان ها اظهار نظر کرده و صرف نظر از میزان درستی و نادرستی آن رای صادر می کند و خود را در معرض پرسش قرار می دهد، باید به دیگران نیز حق داد دست کم برخی پرسش ها و ابهام هایی را که دارند مطرح کنند و توقع پاسخ شفاف داشته باشند و بتوانند به ارزیابی پاسخ های ایشان نیز بپردازند؛ به همان شفافیتی که ایشان درباره دیگران نظر می دهند. شاید طرح این پرسش ها به جناب آیت الله مصباح که پس از هشتاد سال به حقیقت یادشده پی برده اند، کمک کند به برخی واقعیات دیگر نیز پی ببرند؛ از جمله این نکته که در سال های پس از رحلت امام (قده) بیش از حد" نیاز" یا" توان" درگیر مسائل اجتماعی و سیاسی شده اند و برای علاقه مندان به خود توقع پدید آورده اند.

ممکن است همه یا برخی از پرسش های مورد نظر تکراری باشد یا چندان مهم نباشد اما در مجموع می تواند ملاک روشن تری در ارزیابی مواضع و دیدگاه ها و اظهارات این استاد محترم به دست دهد. در این فرصت ۵ پرسش را مطرح می کنیم با این آرزو که مایه رنجش و خرده گیری نشویم که چرا این گونه از جناب استاد پرسش شده است بلکه به رسم طلبگی فرصتی برای رفع برخی از ابهام ها شمرده شود.

پرسش اول:

پیام تاریخی و پر نکته حضرت امام خمینی به روحانیت در سوم اسفند ۱۳۶۷ به حق نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی به ویژه در میان حوزه هاست. نکوهش و شکوه ای که امام خمینی در این پیام از رفتار جریان متحجر و مقدس نمای واپسگرا کرده و سرفصل هایی که در این باره داده اند به راستی مایه شگفتی است. پیامی که بارها باید خواند و در آن اندیشه کرد؛ از جمله با ذکر برخی موانع و دشواری های مبارزه از سوی این جریان ها نوشته اند: " هر کس صد در صد معتقد به مبارزه نبود زیر فشارها و تهدیدهای مقدس نماها از میدان به در می رفت. " و در ادامه آورده اند: " بگذارم و بگذرم و ذائقه ها را بیش از این تلخ نکنم. ولی طلاب جوان باید بدانند که پرونده تفکر این گروه همچنان باز است و شیوه مقدس مآبی و دین فروشی عوض شده است. " و در ادامه در اشاره به مقایسه نقش آفرینی های این جماعت پس و پیش از انقلاب نوشته اند: " دیروز" حجتیه ای ها" مبارزه را حرام کرده بودند و در بحبوحه مبارزات تمام تلاش خود را نمودند تا اعتصاب چراغانی نیمه شعبان را به نفع شاه بشکنند، امروز انقلابی تر از انقلابیون شده اند! " پرسش این است که اگر دیگران در نگاه آیت الله مصباح عناصری شکست خورده اند که حتی آنان را به نماز جمعه نیز راه نمی دهند، و امروز عافیت طلبان ایشان را به افراط گری متهم می سازند، اما ایشان که با همت والا و تلاش درخور تقدیر خود و به برکت انقلاب اسلامی از فرصت ها و امکانات گسترده ای برای بیان و ترویج دیدگاه ها و مطالب خود برخوردار هستند و نام مرکز آموزشی ایشان نیز مزین به نام" امام خمینی" است، تا کنون درباره تفسیر و تحلیل این پیام تاریخی چه اقداماتی کرده اند و آیا تلاشی برای شناساندن جریانات مورد اشاره امام به" طلاب جوان" کرده اند و مثلا کسانی را که تلاش کردند به نفع شاه تحریم چراغانی نیمه شعبان از سوی امام خمینی و عالمان مبارز را بشکنند، به نسل جوان حوزه معرفی کرده اند تا جوانان گرفتار کژ راهه آنان نشوند؟ آیا در میان منابع و مواد آموزشی و یا برنامه های جنبی مرکز آموزشی ایشان، بخشی هر چند محدود به شناخت ویژگی های جریان حجتیه و مبانی فکری و تاریخ عملکرد آن اختصاص یافته است؟ پیداست برای کسی یا کسانی که در برابر جریان های فکری دیگر آن گونه که در گذشته و حال سراغ داریم، احساس خطر کرده و می کنند، نسبت به این جریان که امام خمینی در برابر آن چنین موضع گرفته و هشدار داده اند، باید احساس وظیفه کرده و روشنگری کنند. شایسته است در این باره گزارشی داده شود. تردیدی نیست این پیام مهم امام خمینی سند مهم و معتبری در تمایز خطوط و صفوف عافیت طلبان و مردان جهاد و مبارزه است و تفسیر و تحلیل درست و مستند آن کمک بزرگی به این امر می کند.

پرسش دوم:

یکی از نقاط عطف مهم در تاریخ پس از پیروزی انقلاب، تصویب قانون اساسی و نظرخواهی عمومی از مردم در ۱۲ آذر ۱۳۵۸ می باشد. پیداست پذیرش قانون اساسی پس از تصویب آن و تایید از سوی امام خمینی و دیگر بزرگان دین و رای مثبت دادن به آن، شاخصه ای مهم در ساختار جمهوری اسلامی و راهیابی به مناصب عالی آن بوده و هست. چنان که دلیل روشنی که در همان دوره نخست انتخابات ریاست جمهوری برای رد صلاحیت یکی از سران گروه های مخالف مطرح شد، عدم رای این فرد به قانون اساسی بود. پرسش این است که آیا آیت الله مصباح در آن سال به قانون اساسی رای مثبت داده اند یا نه؟ منشأ این پرسش این است که ایشان در اردیبهشت سال۸۹ در مدرسه فیضیه در نقد موضوع" رهبری شورایی" گفته اند: " در طول تاریخ حکومت پیامبران و یک هزار و چهارصد سال شیعه، مسئله حکومت شورایی مطرح نبود و هیچ پیامبری را نداشتیم که با مجموعه ای از پیامبران حکومت کرده باشد. چنین موردی را حتی در زمان ائمه اطهار (ع) و فقهاء سنتی نیز نداشتیم و در هیچ آثاری نیز چنین چیزی نیامده است. " ایشان افزوده اند: " ممکن است امروز برخی افکار غربزده چیزهایی بنویسند ولی سراغ نداریم که کسی از فقهای ما احتمال این کار را داده باشد. " این در حالی است که موضوع" شورای رهبری" در هفت اصل و یک عنوان قانون اساسی در کنار عنوان" رهبر" ، آمده بود و در بازنگری سال ۶۸ نیز کاملا حذف نشده است. با وجود مبنا و اصولی که در نگاه ایشان این گونه با اسلام و فقه اسلامی و حتی تاریخ ادیان توحیدی مخالفت دارد و کسی از فقهاء احتمال درستی آن را نیز نداده است، ایشان چگونه این امر را نادیده گرفته و به قانون اساسی رای مثبت داده اند؟ (پیداست اینک شورای رهبری موضوع بحث نیست و نیازی به بحث ندارد و ذکر آن برای بیان منشأ پرسش است. )

پرسش سوم:

جنگ هشت ساله ای که از سوی دشمنان تبه کار و سرسخت اسلام بر کشور و مردم مظلوم و نظام نوپای اسلامی ما تحمیل شد، آوردگاه اسلام و کفر و میدان بزرگ جهاد با سران کفر و نفاق و استکبار بود و خون صدها هزار زن و مرد و کودک و جوان و سالمند که مظلومانه در جای جای این سرزمین بر زمین ریخته شد یا به جانبازی و اسارت آنان انجامید، شاهد گویای این جهاد مقدس و دفاع مظلومانه بود. جهاد و دفاعی که میلیون ها نفر مرد و زن، هر کدام به گونه ای در عرصه آن حضور عملی یافتند و ادای وظیفه کردند و زبان از شرح فداکاری ها و تلاش های طاقت فرسا و جانفشانی های آنان قاصر است. روحانیون و عالمان معظم حوزوی در سطوح مختلف علمی و اجتماعی نیز مشارکت گسترده رزمی و تبلیغی داشتند و هزاران نفر شهید و جانباز تقدیم کردند و بسیاری از آنان علاوه، فرزندان و نزدیکان خود را راهی نبرد کردند و قربانی دادند که کم و بیش در گزارش ها آمده است. پرسش این است که آیت الله مصباح که کم و بیش شاهد بودیم برای پیروزی یک نامزد آن گونه وارد میدان شدند و برخی نشریات مربوطه و نیز برخی شاگردان از تقدیم طلاهای یکی از نزدیکان ایشان به ستاد انتخاباتی آن نامزد خبر دادند و اینک این گونه فرمانده سال های دفاع مقدس و منصوب از طرف امام خمینی را به جرم دعوت به وحدت، عنصری شکست خورده می شمارند که حتی به نماز جمعه نیز راه داده نمی شود، چرا حتی یک روز خودشان و فرزندانشان در جبهه حضور نیافتند و در حد یک سخنرانی نیز برای تقویت روحیه رزمندگانی که در جبهه حضور داشتند شرکت نجستند؟ آیا در طول نزدیک به سه هزار روز جنگ حتی توفیق یک یا چند روز حضور تبلیغی یا حتی حضور" نمادین" نیز نمی شد حاصل گردد؟ چنان که می دانیم بسیاری از رزمندگان عزیز در سطوح مختلف به رغم دشواری هایی که برای آنان و نزدیکانشان وجود داشت، ماه ها و بسیاری از افراد در مجموع سال ها دور از خانه و خانواده در جبهه حضور یافتند. آیا سزای کسانی که آن گونه فشارها و آن همه دشواری های همه جانبه جنگ و مدیریت کشور و نظام را بر دوش کشیدند و به این نیز بسنده نکرده و فرزندان خود را نیز بارها راهی جبهه کردند، این است که امروز کسانی که حتی خاطره یک روز حضور در جبهه در نامه اعمالشان نیست، آنان را عناصر شکست خورده ای بشمارند که به هیچ کجا راه ندارند و عناصری عافیت طلب شمرده شوند؟ اگر قرار باشد مشارکت در هشت سال دفاع و جهاد مقدس میزانی برای شناخت عافیت طلبی باشد و بی تردید چنین است، امروز چه کسانی به این عنوان نزدیک ترند؟

پرسش چهارم:

یکی از موضوعات مورد بحث در سال های پس از انقلاب به ویژه در بازنگری قانون اساسی و پس از آن قلمرو اختیارات ولی فقیه و نسبت آن با قانون اساسی و قوانین عادی بوده است و آیت الله مصباح در این سال ها سخت بر مطلق بودن اختیارات ولی فقیه و ما فوق قانون بودن وی تاکید کرده و مشروعیت قوانین را نیز برخواسته از تایید ولی فقیه شمرده اند و به مخالفان آن تاخته اند. این در حالی است که ایشان در مباحث خود در زمان حضرت امام خمینی، در سال های ۶۵-۶۶ که در قالب کتاب نیز منتشر شده از جمله در استدلال بر لزوم" نظارت دقیق" بر" اعمال رهبری" و حتی تشکیل" دادگاه خبرگان" برای رسیدگی به کارهایی که به تعبیر ایشان به" زعم فقهای مجلس خبرگان صحیح و مطابق موازین شرعی و معیارهای عقلی نبود" و عزل وی در صورت اثبات عدم شایستگی، می‎ نویسند: " زیرا در اسلام، غیر از معصومین علیهم السلام هیچ کس فوق قانون نیست، بلکه همه باید تابع قانون باشند" . و نیز افزوده اند: " چنین نیست که رهبر جامعه اسلامی قدرت مطلق و بی‎ چون و چرا داشته باشد و کسی نتواند وی را مورد پرسش و بازخواست قرار دهد" . (حقوق و سیاست در قرآن، ص ۲۶۲-۲۶۳) پیداست به قرینه استثنا کردن معصومان (ع) مقصود از قانون علی القاعده نمی تواند صرف احکام شرع باشد. پرسش این است که خاستگاه تحول و مبنای تبدل نظر ایشان از آن دیدگاه به نگاه کنونی چیست؟ آیا به دلیل شرعی تازه برخورده اند یا برداشت تازه ای از دلیل قبل پیدا کرده اند؟ و آیا اگر به فرض، کسی اینک بر اساس مبانی و ادله مورد نظر خود همان نظر گذشته ایشان را داشته باشد، اشتباه غیر قابل گذشتی مرتکب شده و سزاوار نکوهش است؛ آن گونه که ایشان گاه به نقد و نکوهش این افراد می پردازند؟

پرسش پنجم:

وضعی که عملکرد دولت کنونی به رغم حمایت گسترده و آشکار آیت الله مصباح از رئیس آن، برای بانیان و حامیان پیش آورده و موجب نقد و فاصله گرفتن آنان از جریان حاکم بر دولت و حتی اعلام بیزاری برخی حامیان پر و پا قرص شده، برای تیز بینان کم و بیش قابل پیش بینی بود و اینکه جناب آقای مصباح نتوانستند ماهیت این جریان و برخی صحنه گردانان اصلی آن را بشناسند و این گونه شریک در خسارات وارده بر کشور و موجب زحمت برای خود و علاقه مندان به خود شوند را می توان در کنار دیگر اشتباهات و مواضع قابل نقد ایشان یا دیگران تحلیل و ارزیابی کرد. اما یک پرسش را از نظر دینی نمی توان نادیده گرفت و آن اینکه چگونه از سوی برخی حامیان از جمله جناب ایشان، به نفع یک شخص، آن همه کرامات غیبی و فضائل معنوی به عنوان پشتوانه مطرح می شود، آن وقت در فاصله ای اندک این گونه مایه اعلام برائت آشکار و پنهان حامیان دیروز می شود؛ در حالی که می دانیم اینها تنها بروز و ظهور بخش کمی از نارضایتی و حتی بغضی است که حامیان نسبت به بخشی از عملکرد روسای اصلی دولت دارند؟ ! چگونه می شود آیت الله مصباح خبر دهند: وجود مقدس ولی عصر (عج) مشغول دعا برای این فرد بوده است. و نیز تاکید کنند: آیندگان به این نتیجه خواهند رسید که انتخاب وی مشحون کرامات و معجزات بوده است. و آن را نفخه الهی در این زمان و ناشی از یاری عنایات امام زمان (عج) بشمارند، اما اینک این گونه مبغوض گردد؟ پرسش معرفتی و ناسازگاری آن ادعا و این واقعیت را چگونه باید پاسخ گفت؟ علاقه مندیم توضیح ایشان در این باره را نیز بدانیم. البته پرسش های مورد نظر محدود به اینها نیست اما پاسخ به همین مقدار نیز ملاک خوبی برای اهتمام و ارزیابی دیگر رهنمودها و دیدگاه های این استاد محترم در مسائل کشور و داوری ایشان در باره شخصیت ها و جریانات می باشد. و" انّ فی ذلک لذکری لِمن کان له قلبٌ او القی السمعَ و هو شهیدٌ" ، صدق الله العلی العظیم.

پاورق? :

۱- نگارنده اینک نمونه ای برای حضور نمادین در جبهه های حق در خاطر ندارد اما در جبهه باطل می توان به حضور شاه حسین اردنی در کنار صدام حسین معدوم مثال زد که آن شاه مفلوک خواست به این وسیله همراهی خود با صدام و رژیم بعث را نشان دهد!

۲ - نگارنده سال پیش در مقاله ای مبسوط در دو قسمت با عنوان" نسبت قانون اساسی و ولایت فقیه" به ارزیابی دیدگاه و سخن ایشان پرداخت