تمام مواد قانونی که صاحبان مشاغل سخت و زیان آور باید بدانند

جسم و روح انسانی طوری آفریده شده که در یک محدوده خاصی از شرایط توانایی کار بهینه را دارد. انسان در محیط کار با عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، مکانیکی و ارگونومیکی مواجهه دارد و اگر مقدار این عوامل بیشتر یا کمتر از حدود تحمل بدن باشند به بدن انسان تنشی بیشتر از ظرفیت‌های طبیعی چه در بعد جسمانی و چه در بعد روانی وارد می نماید. نتیجه تحمیل شرایط کار بالاتر از ظرفیت طبیعی بدن باعث بروز انواع بیماری های شغلی و عوارض ناشی آن خواهد شد.

کارهای سخت و زیان آور قانون کار و قانون تامین اجتماعی به صورت مجزا و با نتایج مختلف مورد توجه قرار گرفته است.

• کارهای سخت و زیان آور در قانون کار

کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار که با محوریت کاهش ساعات کار است که مقرر کرده در کارهای سخت و زیان آور ساعات کار نباید از ۳۶ ساعت درهفته تجاوز نماید درحالی که در کارهای عادی ساعات کار ۴۴ ساعت در هفته است. در ماده ۶۱ قانون کار ارجاع کار اضافی در کارهای سخت و زیان آور ممنوع شده است.

در ماده ۶۵ قانون کار مرخصی کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان آور ۵ هفته تعیین شده که حتی الامکان در دو نوبت و پایان هر شش ماه صورت پذیرد. درحالی که ماده ۶۴ قانون کار مرخصی کارهای عادی را ۲۶ روز کاری تعیین کرده است.

• کارهای سخت و زیان آور در قانون تامین اجتماعی

کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی حمایت هایی از کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان آور اعمال نموده که شاغلان در کارهای سخت و زیان آور پیش از موعد بازنشسته شوند.

در بند الف از تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی ضمن تعریف کارهای سخت و زیان آور کارفرما را به کاهش و حذف عوامل زیان آور نموده است و در ادامه و بند ب از همان قانون عنوان نموده چنانچه افرادی که ۲۰ سال سابقه کار متوالی و یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب در کارهای سخت و زیان آور را داشته و حق بیمه سابقه مزبور واریز شده باشد می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند. سوابق کار در کارهای سخت و زیان آور ۱ و نیم برابر محاسبه خواهد شد. این حمایت منجر به بازنشستگی پیش از موعد کارگران در کارهای سخت و زیان آور می شود.

• قوانین کارهای سخت و زیان آور

مقایسه کارهای سخت و زیان آور قانون کار و قانون تامین اجتماعی( موضوع ماده ۵۲ قانون کار و موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی)

شباهت و اشتراک ها

هدف قوانین فوق و سایر حمایت ها صیانت از نیروی انسانی و ارتقا سطح سلامت افراد جامعه است. ریشه و منشا تصویب این قوانین نیز وجود عوامل سخت و زیان آور و شرایط کاری غیر استاندارد بوده است. عنوان و عبارت سخت و زیان آور به عنوان صفت چنین مشاغلی در قوانین مشترک است.

تفاوت‌ها

با وجود اشتراک های فراوانی که در این دو قانون وجود دارد نتیجه هر دو قانون و روند اجرایی آن ها کاملا منحصر به فرد بوده و باهم متفاوت هستند.

مواد ۵۲ و ۶۱ و ۶۵ قانون کار به کاهش ساعات و افزایش مرخصی توجه داشته و هدف آن حمایت از سلامت کارگر در طول مدت اشتغال است.

ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی به بازنشستگی پیش از موعد توجه داشته و هدف آن حمایت از سلامت افراد پس از بازنشستگی است.

شرایط شمول صفت سخت و زیان آور و مراجع تشخیص کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار و موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی متفاوت است.

در قانون کار فقط کارهای با ماهیت سخت و زیان آور را مشمول این قانون نموده در حالی که در قانون تامین اجتماعی کارهای باماهیت سخت و زیان آور نوع ب شناخته شده و کارهایی که می توان عوامل زیان آور آن را تدابیر فنی و مهندسی حذف نمود را نوع الف عنوان نموده و مشمول این قانون کرده است.

• مراجع صالح تشخیص صفت «سخت و زیان آور»

در قوانین و مقررات مربوط به کارهای سخت و زیان آور شرایطی تعریف شده است. وجود و یا عدم وجود شرایط مقرر باعث شمول صفت سخت و زیان آور به کارها است.

در تبصره ۱ آیین نامه اجرایی کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار مصوب ۲۹/۹/۱۳۷۱ تشخیص سخت و زیان آور بودن کارها بر عهده کمیته ای گذاشته شده است که ترکیب آن در ماده ۱۸ همان آیین نامه مشخص شده است.

در ماده ۲ آیین نامه کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی تشخیص شمول سخت و زیان آور بودن کار را به کمیته های بدوی و تجدید نظر موضوع مواد ۸ و ۹ همین آیین نامه محول نموده است.

• نحوه بهره مندی از حمایت های قانون کار و قانون تامین اجتماعی

حمایت های ماده ۵۲ قانون کار

حمایت های مطروحه در ماده ۵۲ قانون کار و سایر مواد تبعی آن زیاد مورد توجه قرار نمی گیرد. علت اول این امر در ابتدا محدود بودن دایره شمول کارهای تعریف شده در آیین نامه این قانون است. علت بعدی مساله‌ای حاشیه ای بوده و به نظر می رسد تاثیر بیشتری نسبت به علت اولی دارد. ماده ۶۱ قانون کار ارجاع کار اضافی در کارهای سخت و زیان ممنوع شده است. در اغلب کارگاه ها اضافه کاری و فوق العاده اضافه کاری بخش مهمی از حق السعی کارگران را تشکیل می دهد و کارگران با به جان خریدن عواقب تهدید سلامتی برای افزایش دریافتی خود تمایل به اضافه کاری دارند. چنانچه مواد ۵۲ و ۶۱ قانون کار اعمال شود اضافه کاری کارگران حذف شده و دریافتی آنان کاهش می یابد. بنابراین کارگران تمایلی به اعمال این مواد قانونی ندارند.

در هر حال تشخیص شمول ماده ۵۲ قانون کار بر عهده کمیته موضوع ماده ۱۸ آیین نامه مربوطه است.

حمایت های ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی

بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور بسیار رایج و مورد توجه کارگران و کارفرمایان و سایر مشمولان قانون تامین اجتماعی است. برای بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور بیمه شده باید شرایط زیر را دارا باشد.

• شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور

- داشتن ۲۰ سال سابقه متوالی و یا ۲۳ سال و ۴ ماه سابقه کار متناوب در کارهای سخت و زیان آور بدون شرط سنی.

- محاسبه سابقه بیمه و تطبیق دادن با شرایط زیر

- سابقه کار کل = (سابقه کار در کارهای سخت و زیان آور ضرب در ۱ و نیم ) + (سابقه کار عادی)

الف) شرایط بازنشستگی برای مردان :

۱- داشتن ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه.

۲-داشتن ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه.

۳-داشتن ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی.

ب) شرایط بازنشستگی برای زنان :

۱-داشتن ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه.

۲-داشتن ۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه.

۳-داشتن ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی.

۴- داشتن۲۰ سال سابقه کار و ۴۲ سال سن، با ۲۰ روز حقوق بازنشسته می شوند.

افراد چنانچه یکی از شرایط فوق را داشته باشند می توانند با تکمیل فرم الف تقاضای بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور خود را به اداره کار محل تسلیم نمایند.

درخواست افراد در کمیته بدوی بررسی و نتیجه به صورت تایید یا رد به کارگر و کارفرما اعلام می شود. کارگر یا کارفرما می تواند به رای کمیته بدوی کارهای سخت و زیان آور اعتراض داشته باشند. برای اعتراض باید فرم شماره ۴ تکمیل و به دبیرخانه کمیته بدوی ارائه شود تا موضوع جهت بررسی به کمیته تجدید نظر ارجاع شود. اعتراض به رای کمیته تجدید نظر سخت و زیان آور نیز از طریق شکایت به دیوان قابل پیگیری است.