|بروز شوک‌ تورمی به‌دلیل ضعف دولت در هدایت نقدینگی

در سال جاری، گرانی و رشد سرسام‌آور قیمت‌ها مشکلات بسیار زیادی در معیشت مردم ایجاد کرد. گرانی‌ها بیش از آنکه متأثر از خارج کشور باشند، ریشه‌های درونی داشت. یکی از دلایل اصلی ایجاد تورم، نقدینگی خلق‌شده توسط سیستم بانکی کشور بود. طبق آمارها این نقدینگی طی سال‌های اخیر به‌صورت افسارگسیخته رشد 2.5برابری داشته و به مقدار 1600هزار میلیارد تومان رسیده است. نقدینگی موجود در دست مردم به‌دلیل آنکه توسط دولت‌ به‌سمت پروژه‌های مولد اقتصادی هدایت نمی‌شود، هرچند سال یک‌بار موجب شوک تورمی و تشدید گرانی‌ها می‌شود.

* نقدینگی، بلا یا نعمت؟

واقعیت این است که مردم محلی را برای سپرده‌گذاری و سرمایه‌گذاری پول خود ترجیح می‌دهند که اولاً خطر کمتری داشته باشد و ثانیاً سود بیشتری نصیبشان شود. محل‌هایی که می‌تواند سرمایه‌گذاری در آن‌ها انجام شود عبارت‌اند از:

• سپرده‌های بانکی
• طلا
•  ارز
• مسکن
• فعالیت‌های تولیدی و مولد

در اغلب کشورهای دنیا مانند ایالات‌متحده، فرانسه، هند، کره جنوبی، ژاپن و بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، دولت‌ها با رگلاتوری مناسب و وضع قوانین مالیات بر عایدی سرمایه (CGT)، سرازیر شدن سرمایه‌ها به‌سمت چهار مورد اول را کنترل می‌کنند. این کار از بروز سوداگری در این بخش‌ها جلوگیری کرده و سرمایه‌ها را به‌سمت بخش واقعی اقتصاد هدایت می‌کند، علاوه بر این با طرح‌های تشویقی متنوع، فعالیت‌های تولیدی و مولد را جذاب کرده‌اند، اما به‌خلاف سیاست اغلب کشورها، در ایران به فعالیت‌های غیرمولد، مالیاتی تعلق نمی‌گیرد؛ این در حالی است که در مقابل از عمده فعالیت‌های اقتصادی مفید و مولد که منجر به رشد اقتصادی می‌شود، انواع و اقسام مالیات‌ها اخذ می‌شود. این عامل یکی از دلایل هدایت حجم بالایی از نقدینگی موجود در کشور به‌سمت فعالیت‌های غیرمولد شده است.

به‌تعبیر مقام معظم رهبری، بلای نقدینگی وقتی به نعمت تبدیل می‌شود که آن را به‌سمت تولید هدایت کنند تا چرخ‌های زندگی مردم به‌حرکت دربیاید. وقتی نقدینگی دست مردم به‌سمت تولید و فعالیت‌های مولد و سودآور اقتصادی برود، اولاً به‌میزان بسیار کمتری موجب تورم می‌شود و ثانیاً اگر هم در این شرایط تورمی به‌وجود بیاید، نباید نگران تبعات ناچیز تورمی آن بود زیرا به‌صورت هم‌زمان موجب اشتغال‌زایی، تولید، خروج از رکود و گردش پول در تجارت و اقتصاد شده است که قدرت خرید مردم را خصوصاً در اقشار کم‌درآمد جامعه افزایش می‌دهد، بنابراین برای دستیابی به این اهداف، دو نکته باید موردتوجه مسئولین کشور قرار گیرد:

الف) تعریف پروژه‌های مولد اقتصادی و برطرف کردن موانع و بوروکراسی از سر راه آن‌ها

ب) جلوگیری از سودهای غیرمتعارف و بادآورده در فعالیت‌های غیرمولد.

* طرح‌های پالایش نفت خام با دو هدف هدایت نقدینگی و کاهش خام‌فروشی

پروژه‌های مولد زیربنایی و کلان زیادی در حوزه‌های کشاورزی، انرژی، نفت، فولاد، ساخت نیروگاه و غیره می‌توان تعریف کرد که امکان هدایت نقدینگی به‌سمت آن‌ها وجود دارد. تحریم‌های نفتی برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران به‌عنوان یک رکن بودجه کشور، زیان‌دهی اغلب پالایشگاه‌های فعلی و نبود ظرفیت پالایش نفت بیشتر، مشکلات متعددی برای کشور ایجاد کرده است، درحالی‌که دیگر کشورهای دنیا مثل کره جنوبی و ژاپن حتی با نفت وارداتی هم صنعت پالایش پرسودی دارند. راهکار اصولی و بلندمدت رهایی از وابستگی نفت خام و پالایشگاه‌های زیان‌ده، افزایش ظرفیت پالایشی کشور با ساخت پالایشگاه‌های جدید است.

تجربه توسعه و ساخت پالایشگاه‌هایی ازجمله ستاره خلیج فارس و شازند اراک در زمان تحریم‌ها که با منابع دولتی اجرا شدند و در مقابل، توقف طرح‌‌هایی مثل پالایشگاه آناهیتای کرمانشاه، سیراف، پارس پتروفیلد و جاسک که هنوز در انتظار تأمین مالی قرار دارند نشان می‌دهد که در تکمیل این پروژه‌ها مانع تجهیزات و لایسنس وجود ندارد، بلکه مشکل اصلی وابستگی شدید اجرا به تأمین مالی است.

تأمین مالی از طریق صندوق توسعه ملی و تأمین مالی از طریق جذب فاینانس خارجی دو راهکار مطرح‌شده برای تأمین مالی این پروژه‌ها است. اما صف طولانی درخواست‌کنندگان وام صندوق توسعه ملی و همچنین عدم پرداخت تمامی نیاز مالی پروژه از سوی این صندوق، موجب شده است که استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی مسیر مناسبی برای پروژه‌های مذکور نباشد. راهکار دوم یعنی فاینانس یا تسهیلات خارجی نیز در سال‌های اخیر با موفقیتی همراه نبوده و صرفاً در حد رایزنی و تفاهم‌نامه باقی مانده است.

* یک تیر و  دو نشان  هدایت نقدینگی به‌سمت طرح‌های پالایشگاهی

با توجه به پاسخگو نبودن دو روش اخیر، به‌نظر می‌رسد هدایت نقدینگی مردمی به‌سمت پروژه‌های پالایشی در صورت جذابیت سرمایه‌گذاری، می‌تواند روش مناسبی برای تأمین مالی پروژه‌های مذکور باشد که دو هدف هدایت نقدینگی به‌سمت صنایع مولد و کاهش خام‌فروشی را به‌صورت هم‌زمان تأمین کند؛ اما مسئله اینجاست که این هدایت نقدینگی به‌چه‌روشی باید اجرا شود.

درواقع نقدینگی موجود در جامعه یکی از عوامل تشدید گرانی‌ها در ماه‌های اخیر ‌است. هدایت نقدینگی به‌سمت پروژه‌های مولد مانند ساخت پالایشگاه‌های جدید با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی نه‌تنها موتور محرکی برای  توسعه صنعت پالایش کشور است،  بلکه می‌تواند باعث بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی نیز شود.

اخیراً کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی طرحی را برای جذاب‌تر کردن پروژه‌های پالایشی و هدایت نقدینگی به این سمت آماده کرده است که هنوز جزئیات دقیقی از آن اعلام نشده است. با توجه به مشکلات زیاد دست‌وپاگیر صنعت پالایش نفت در ایران و با توجه به زیان‌ده بودن اکثر پالایشگاه‌های نفت موجود در کشور، باید دید این طرح‌ها چگونه می‌توانند توجیه اقتصادی خوبی برای استقبال مردم و برای رقابت‌پذیر کردن آن‌ها با سود بدون ریسک بانکی ایجاد کنند؟