رفتار انتخاباتی بازار سرمایه

به گزارش پارس به نقل از دنیای اقتصاد، بازار سرمایه، کارآمدترین بستر سرمایه گذاری و تامین مالی بنگاه و خانوار در عرصه اقتصاد ملی به شمار می آید. از منظر توسعه اقتصادی نیز طراحی یک اقتصاد پیشرو نیازمند بازارسرمایه ای کارآ و موفق است.

بازار سرمایه آینه تمام نمایی از رویدادهای اقتصاد ملی است و حرکات تجمعی آن حاصل انعکاس اخبار و اطلاعات منتشرشده یا حتی محرمانه ای است که چشم اندازهای سودآوری بنگاه ها را متاثر می سازد.

این همبستگی با اخبار و واکنش به رویدادها از منظر دانش مالی و سرمایه گذاری تفسیر خود را دارد. از منظر دانش مالی بازار سرمایه بازار مبادله دارایی مالی است و در سطحی عمیق تر از تحلیل، بازار پردازش اطلاعات مالی است. در گفتمان تخصصی مالی، اطلاعات مالی تعبیری از تحلیل داده های نرم موثر بر بازده اقتصادی است و نباید به انواع رانت های اطلاعات و دیگر اصطلاحات تعبیر شود.

بازخوانی اصل بنیادی در قیمت گذاری دارایی مالی به یاد می آورد که ارزش سهام و دیگر انواع اوراق بهادار قابل معامله در بازار سرمایه به مثابه هر دارایی مالی تابع دو مولفه مقدار جریان نقدی آتی و احتمال تحقق آن است. این دو مولفه قیمت تحت تاثیر اطلاعات مالی در دسترس است و قیمت گذاری دارایی مالی از مجرای بازار این فرصت را فراهم خواهدآورد که این اطلاعات در قیمت منعکس شود.

این اطلاعات مالی تعیین کننده قیمت، تحت تاثیر عوامل متعددی مانند اقتصاد کلان، عوامل صنعت و مختص بنگاه ها است و برای تببین چارچوب اطلاعاتی قیمت ها باید اصل ارزشگذاری دارایی مالی را مرور کرد.

در این میان، پردازش اطلاعات سیاسی و مهم تر از آن رفتار بازار در واکنش به رویدادهای سیاسی از اهمیت وافری برخوردار است. این امر درکشورهای توسعه نیافته ای که هنوز کنش های اقتصادی تحت سایه سنگین رویدادهای سیاسی است، به مراتب بیشتر ضرورت می یابد. این ضرورت از آنجا تشدید می شود که بازار سرمایه پویاترین بازار اقتصادی است. چابکی اطلاعاتی این بازار و درجه بلوغ سیستم مالی ملی عوامل تعیین کننده انتقال شوک های سیاسی به بازار سرمایه است.

در میان رویدادهای سیاسی- اقتصادی موثر نیز، پدیده انتخابات سیاسی به نوبه خود بیشترین تاثیرها و کلیدی ترین تحول های سیاسی بازار را رقم زده و از این رو همواره موردعلاقه پژوهشگران بازار بوده است.

البته رفتارشناسی رویدادهای انتخاباتی تنها شاخه ای از رفتارشناسی سیاسی بازار سرمایه است. به فراخور این موضوع و شرایط حال بازار سرمایه ایران در باب این موضوع یادداشتی تنظیم شده است.

بازار سرمایه ایران امروز چشم انتظار یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری است. فعالان بازار به دنبال گمانه زنی سیاست های احتمالی دولت آینده و ارزیابی تاثیرات احتمالی آن بر بازار سرمایه هستند. در هفته های اخیر، انتخابات و ریسک های سیستماتیک حاکم بر بازار سرمایه، موجب بروز تلاطمات متوالی پس از یک رونق بهاری در بازار سرمایه شده است که در نوع خود می تواند موضوعی برای رفتارشناسی های غیر اقتصادی بازار سرمایه کشور باشد.

در سراسر دنیا، انتخابات ریاست جمهوری به واسطه دوره های منظم زمانی و دامنه وسیع تاثیرگذاری نتایج آن، جذاب ترین انتخابات سیاسی برای بازار سرمایه به شمار می آید.

بازار سرمایه در ایران رو به رشد است، اما به خوبی صنایع ملی را نمایندگی می کند و درصد پوشش صنایع بنگاه های ملی آن به رقمی رسیده است که بتوان آن را مناسب ترین نمونه اقتصاد ملی نامید. نمونه ای که رفتار آن به لحاظ آماری هم به خوبی قابل تفسیر به جامعه است.

این بازار سرمایه جوان از منظر مطالعات رفتارشناسی سیاسی بکر و نیازمند مطالعات جدی در این حوزه است.

در سال های اخیر مطالعات رفتارشناسی متعددی در کشورهای گوناگون به این موضوعات پرداخته اند. در سال ۲۰۰۰، « پانتزالیس و همکاران» رفتار بازار سهام در ۳۳ کشور را در هفته های منتهی به انتخابات سراسری مورد بررسی قرار می دهند و بازده غیرطبیعی مثبت شاخص را در دوهفته منتهی به انتخابات در این کشورها تایید کردند. در این تحقیق با بالاتر رفتن درجه عدم قطعیت نتایج انتخابات، بازده بالاتری از بازار مشاهده می شود، در سال ۲۰۰۳ « بوث و همکارانش» تاثیر پیروزی احزاب بر بازار سهام در آمریکا را مورد مطالعه قرار دادند و چنین نتیجه گرفتند که پیروزی دموکرات ها نسبت به جمهوری خواهان بازده بالاتری را در بازار سهام به دنبال دارد. این موارد فقط نمونه هایی از مطالعات پایه ای در حوزه رفتارشناسی انتخاباتی بازارسرمایه است و پاسخ به این سوالات در ایران، به نوبه خود جذابیت های خاص خود را دارد.

در ادامه این نوشتار تئوری چرخه های انتخاباتی ریاست جمهوری در بازار سرمایه آمریکا معرفی خواهد شد و آمار و ارقام مرتبط با بازار سرمایه ایران مورد بررسی اجمالی قرار خواهد گرفت.

یادآور می شود، موضوع ارائه شده فقط برداشتی آزاد از روندهای مشاهده شده در کامل ترین بازار سرمایه دنیا است و نه قصد پیشگویی دارد و نه قصد تحمیل الگو. این امید می رود که مظالب ارائه شده آغازی برای مطالعات جدی رفتارشناسی سیاسی بازار سرمایه باشد.

چرخه انتخابات ریاست جمهوری و بازار سرمایه

ابتدا قبل از هرگونه بحث تئوریک، نتایج یک مطالعه رفتارشناسی در بازار سهام آمریکا را مرور می کنیم. شکل زیر بازده بازار در دوره های سیاسی مختلف طی بازه زمانی ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۰ را نمایش داده است. مجموعا ۶ دوره سیاسی متشکل از جایگشت۲× ۳حالت آرایش سیاسی است. جایگشت ۲ حالت برای رییس جمهور دموکرات یا جمهوری خواه و ۳ حالت برای کنگره شامل: کنگره اکثریت دموکرات، اکثریت جمهوری خواه و کنگره میانه که در مجموع ۶ آرایش سیاسی موجود بوده است.

همان طور که در شکل زیر مشاهده می شود، ریاست جمهوری دموکرات ها به رغم برچسب سیاست های ضد بازار، بالاترین بازده را نصیب بازار کرده است و عجیب تر این نکته که دوران حضور دموکرات ها در منصب ریاست جمهوری و کنگره جمهوری خواه بهترین سال ها در بازار سرمایه آمریکا را رقم زده است. شاید تفسیر منطقی این یافته این باشد که تعادل سیاسی با تعادل اقتصادی و بسط بازار گره خورده است.

علاوه بر این موارد، یافته های جالب تری نیز در رفتار شناسی سیاسی بازار سرمایه به چشم می خورد.

پایه ای ترین تئوری در این حوزه چرخه های انتخاباتی ریاست جمهوری است. این تئوری رفتارشناسی بازار برای اولین بار توسط یل هیرسک، مؤسس سازمان مشاوره مالی هیرسک، صاحب نظر بازار سهام آمریکا و دارای چندین کتاب در حوزه مالی شخصی – رفتاری مطرح شد. اگرچه پایه تئوریک قوی برای این تئوری وجود ندارد، اما چارچوب های این تئوری با منطق اقتصادی سرمایه گذاران چندان بیگانگی ندارد.

چرخه انتخابات ریاست جمهوری اولین بار برپایه اطلاعات تاریخی مشاهده شده بازار سهام و بر اساس متوسط دوره های چهار ساله انتخابات ریاست جمهوری ارائه شد. این تئوری بیان می کند که رفتار بازار سهام در این دوره چهارساله از یک الگوی تکراری تبعیت می کند.

هسته اصلی این تئوری، نگاشت « یک به یک» عملکرد بازار به سال های ریاست جمهوری به ترتیب ذیل است.

سال اول: سال پس از انتخابات

در تئوری چرخه انتخابات ریاست جمهوری، بازده ضعیف برای سال اول پس از انتخابات مورد انتظار است، این دوره به عنوان دوره با کمترین بازدهی متوسط در چرخه چهار ساله شناخته می شود. به نظر می رسد این سال را بتوان دوره ارزیابی سیاست های اقتصادی دولت آینده و دوره احتیاط بازار نام برد. دوره ای که گاوهای بازار آرام می نشینند تا دولت را ارزیابی کنند.

سال دوم: سال میانی دوره

اگرچه سال دوم پس از انتخابات ریاست جمهوری بازده بهتری را نسبت به سال اول نشان می دهد، اما بازدهی زیر متوسط را دارا است. ظهور بازار افتان در این سال عموما بیش از بقیه سال ها دیده می شود.

سال سوم: سال ماقبل انتخابات

بیشترین بازده بازار سهام در دوره چهارساله در سال سوم قابل مشاهده است. این دوره سررسید اثرگذاری سیاست های اقتصادی میان مدت دولتی بوده و اغلب با آرامش سیاسی حداقلی همراه است.

احزاب هنوز آرایش انتخاباتی دوره بعد را اتخاذ نکرده اند و بازار فضای شفافی پیش رو دارد. شکل زیر نیز موید این امر است که بازار سرمایه در سال های ما قبل انتخابات، طی دوره مورد مطالعه ۱۱۰ ساله به طور متوسط بالاترین بازده را در چرخه های چهارساله داشته است.

سال چهارم: سال انتخابات

در سال چهارم یعنی سال انتخابات بازده بازار سهام حدی بالاتر از میانگین را از خود نشان می دهد. سال پایانی سال تقابل انتخاباتی احزاب و اطلاع رسانی برنامه های اقتصادی دولت های احتمالی است. دولت ها از برنامه های اقتصادی خود سخن می گویند و عملکرد بازار انعکاس تفسیر این برنامه هاست.

نگاهی به بازارسرمایه ایران

بازار سرمایه ایران بازار جوانی است که پس از تصویب قانون بازار اوراق بهادار (مصوب ۱۳۸۴) وارد دوره نوینی از توسعه شده است. توسعه ابزارها، نهادها و حوزه نظارتی این بازار در مقایسه با سایر بازارهای دارایی، خارق العاده بوده است. کافی است این بازار پویای مستعد کوچک را با بازار بزرگ، غیر شفاف و ناکارآی زمین و مسکن مقایسه کنید.

این بازار همواره به سهم خود تحت تاثیر متغیرهای کلان اقتصاد بوده است و برخی اوقات به واسطه ذات دارایی های مالی، تاثیرپذیری شگرفی نسبت به دیگر طبقات دارایی از خود نشان داده است. در ادامه بازار سرمایه ایران را از برخی منظرهای انتخاباتی بررسی خواهیم کرد.

با ترسیم بازده های سالانه بورس اوراق بهادار در خلال دوره های چهارساله ریاست جمهوری گوناگون، مشاهده می شود که بین سال های ۱۳۷۲ تا پایان ۱۳۸۳، یعنی سه دوره از ریاست جمهوری، کلیات تئوری چرخه انتخابات ریاست جمهوری برقرار است. به بیان دقیق تر سومین سال چرخه همچنان سال پربازده بورس و سررسید سیاست های اقتصادی است.

البته باید در نظر داشت که در محاسبه سال های انتخابات اندکی تفاوت با تئوری بیان شده توسط « هیرسک» وجود دارد، ولی با در نظر گرفتن سالی که انتخابات در آن برگزار می شود به عنوان سال اول مشاهده می شود که در سه دوره یادشده روند مورد نظر برقرار است و سال سوم سال با بیشترین بازدهی است.

از طرف دیگر در سه دوره (دوره های ششم، هفتم و هشتم ریاست جمهوری) سال اول دارای بازدهی منفی و حداقل بازدهی است، در یک دوره (دوره هشتم ریاست جمهوری) نیز سال اول در رده سوم بازدهی قرار دارد. برای سال های دوم و چهارم نیز روند خاصی دیده نمی شود و همانگونه که درشکل مشاهده می شود تبعیت از روند به حداقل خود رسیده است.

در دوره های نهم و دهم ریاست جمهوری به واسطه تغییرات ساختاری مکرری که در بدنه اقتصاد ملی روی داد، فرصت شکل گیری چنین الگویی فراهم نشد. به عبارت دیگر تکثر رویدادهای غیرمعمولی اقتصادی در این دو دوره، تمیز دادن آثار آنها را دشوار کرده است و چه بسا اگر ارقام نسبت به این اعداد تعدیل شود، این الگو در این دوره ها نیز خودنمایی کند.

متاسفانه تفکیک حزبی نهادهای سیاسی تاثیرگذار، پدید ه ای معمول در مطالعات اقتصاد ایران نیست، اما اگر تفکیک احزاب به صورتی که مقبول همگان باشد انجام پذیرد، می توان نسبت به تأثیر مرکب بازار سرمایه از تیم دولت و مجلس مطالعه جدی آغاز کرد.

با بررسی ضریب تغییرات شاخص در بازه های هفتگی، ماهانه و فصلی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دوره های نهم و دهم، همان طور که انتظار می رود پراکندگی شاخص در هفته، ماه و فصل انتخاباتی از متوسط سال انتخاباتی بالاتر

است.

از طرف دیگر این پراکندگی شاخص برای تمامی بازه های زمانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ به صورت معناداری از پراکندگی شاخص در انتخابات ۱۳۸۴ بیشتر است که می تواند به عنوان عمق تاثیرگذاری وقایع سیاسی و غیرسیاسی آن دوره تلقی شود.

در ادامه سهم و جهت روزهای معاملاتی را بررسی می کنیم. سهم تعداد روزهای معاملاتی مثبت و منفی از کل در هفته، ماه و فصل پایانی نیز به نوبه خود می تواند نشانگر اقبال عمومی بازار نسبت به رویدادهای آتی باشد. همانطور که مشاهده می شود تعداد روزهای مثبت در تمامی دوره های انتخاباتی با نزدیک شدن به روز برگزاری انتخابات از روزهای منفی سبقت گرفته است. این تغییرات، خوش بینی بازار سرمایه به تحولات آتی در آن برهه بوده است. این سوال که این خوش بینی چقدر به وقوع پیوسته دراین جا موضوعیت ندارد، اما پرداختن به آن و نحوه خود اصلاحی نظرات بازار موضوع پژوهش پایه ای دیگری است.

کلام آخر اینکه، بازار سرمایه ایران در این دو دهه شاهد تحولات متعدد ساختاری و سیاست های دولتمردان بوده است، امید می رود که مطالعات رفتارشناسان سیاسی بازار سرمایه با بلوغ صنعت سرمایه گذاری سهمی درخور خود یابد.