خوراکی‌ها برای تهرانی‌ها چقدر آب می‌خورد؟

مواد خوراکی بخش مهمی از سبد هزینه‌ای خانوارها را تشکیل می‌دهد. به خصوص در دهک‌های پایین درآمدی، خوراکی‌ها درصد قابل توجهی از هزینه‌های خانوارها را به خود اختصاص می‌دهند. گزارش‌های بانک مرکزی یک منبع قابل استناد برای برآورد هزینه‌های تامین مواد غذایی لازم خانوار است. بانک مرکزی متوسط قیمت خرده‌فروشی برخی از مواد خوراکی در تهران در هفته منتهی به ۱۱ آبان را منتشر کرد. گزارش‌های بانک مرکزی قیمت‌ کالاهای خوراکی را در میادین شهرداری و در سطح شهر ارائه می‌دهد. از این‌رو می‌توان به تخمینی از هزینه‌های خانوار در هفته مورد بررسی در این دو حالت دست یافت.

روش تخمین

اگر به شکل تخمینی مصرف مواد غذایی در خانوار را مورد بررسی قرار دهیم، در حالت حداقلی یک خانوار ۳ نفره نیاز دارد تا هر هفته ۳ لیتر شیر، ۲ کیلوگرم ماست، ۱۴ عدد تخم مرغ، ۴۵۰ گرم پنیر، یک کیلوگرم برنج، ۱۲۵ گرم نخود، ۱۲۵ گرم عدس، ۱۲۵ گرم لوبیا، ۲۵۰ گرم گوشت قرمز، ۵/ ۰ کیلوگرم گوشت مرغ، ۲۵۰ گرم شکر، ۲۵۰ گرم روغن مایع، ۵/ ۱ کیلوگرم سیب، ۲ کیلوگرم پرتقال، یک کیلوگرم نارنگی،  ۲ کیلوگرم خیار، ۲ کیلوگرم گوجه فرنگی، ۲ کیلوگرم سیب‌زمینی، ۲ کیلوگرم پیاز، یک کیلوگرم سبزی‌های برگی و ۸۰ گرم چای مصرف کند. این تخمین بر حسب تحقیق میدانی و بر اساس حداقل نیازهای خانوار برآورد شده است. این تخمین به نوعی می‌تواند در جهت محاسبات شاخص خط فقر باشد. هر چند برای محاسبه خط فقر روش‌های متفاوتی وجود دارد، هزینه نیازهای اساسی، روش نسبت مواد غذایی و روش انرژی دریافتی برخی از این روش‌ها هستند. در روش اول بخش عمده‌ای از نیازهای اساسی را هزینه غذا تشکیل می‌دهد. معمولا برای محاسبه هزینه مواد غذایی حداقل کالری مورد نیاز برای برخورداری از سلامت در نظر گرفته می‌شود.

نتایج تخمین

در گروه لبنیات در حالت حداقلی در نظر گرفته شده که یک خانوار ۳ نفره، هفته‌ای ۳ لیتر شیر، ۲ کیلوگرم ماست و ۳۰۰ گرم پنیر مصرف کند. در هفته منتهی به ۱۱ آبان، هزینه خانوار در گروه لبنیات در حالتی که از میادین شهرداری خرید کنند، حداقل ۳۰ هزار تومان بوده است. اگر محل خرید از میادین شهرداری به سطح شهر تغییر کند، هزینه خانوار در گروه لبنیات به ۳۳ هزار تومان ارتقا می‌یابد.در گروه دوم یعنی تخم‌مرغ، برای تهیه ۱۴ عدد از این کالای خوراکی، خانوار باید ۷۱۰۰ تومان در میادین شهرداری و ۸۴۰۰ تومان در سطح شهر، هزینه کند. همچنین تهیه یک کیلوگرم برنج وارداتی در هفته مورد بررسی، ۸۰۰۰ تومان در میادین شهرداری و ۸ هزار و ۴۳۰ تومان در سطح شهر تهران برای خانوار هزینه برخواهد داشت. اگر به همین ترتیب برای گروه‌های مختلف محاسبات بر اساس گزارش بانک مرکزی انجام شود، سبد خوراکی خانوار ۳ نفره در هفته مورد بررسی حداقل ۱۴۵ هزار تومان هزینه در پی خواهد داشت. البته اگر خانوار مایحتاج خوراکی خود را تماما از میادین شهرداری تهیه کند، این هزینه می‌تواند تا ۱۱۳ هزار تومان کاهش یابد. در نتیجه خانوارهای ۳ نفر حداقل در هفته منتهی به ۱۱ آبان بین ۱۱۳ تا ۱۴۵ هزار تومان هزینه برای تهیه مواد خوراکی لازم هزینه داشته‌اند. تفاوت بین هزینه مواد خوراکی در میادین شهری و سطح شهر تهران برای برخی از گروه‌ها قابل توجه است. اختلاف قیمتی در دو گروه میوه‌ها و سبزی‌های تازه در حدی است که خانوارها را مجاب به رفتن به میادین شهرداری برای تهیه مواد مورد نیاز کند.

گروه‌های متورم

بانک مرکزی تحولات قیمتی را به‌طور متوسط برای ۱۱ گروه غذایی ارائه می‌دهد. تحولات قیمت هر گروه، معرف متوسط قیمت کالاهای هر گروه است. هر چند در برخی گروه‌ها، مانند تخم‌مرغ، تعداد کالاهای گروه بیش از یک عدد نیست. اگر گروه‌ها را با یکدیگر مقایسه کنیم، بیشترین رشد قیمتی در نگاه سالانه در «میوه‌های تازه» رخ داده است. متوسط قیمت کالاهای این گروه در هفته منتهی به ۱۱ آبان ماه نسبت به هفته مشابه سال گذشته، رشد ۵۶ درصدی را ثبت کرده است. به نظر می‌رسد موز، بیشترین اثر را در تحقق این عدد داشته است؛ چرا که متوسط قیمت یک کیلو موز در سطح شهر تهران به ۱۰ هزار و ۷۳۰ تومان رسیده است که نسبت به سال گذشته، بیش از ۲/ ۲ برابر شده است. در کنار گروه میوه‌های تازه، گروه «لبنیات» نیز رشد قیمتی بالای ۵۰ درصد را در بازه سالانه پشت سر گذاشته است. کالاهای این گروه به‌طور متوسط ۴/ ۵۳ درصد نسبت به هفته مشابه سال قبل رشد قیمتی داشته‌اند. بیشترین رشد قیمت مربوط به ماست پاستوریزه است. یک کیلو ماست پاستوریزه در سطح شهر تهران در هفته دوم آبان ماه به قیمت ۶ هزار و ۶۰ تومان به فروش رفته است که نشان از تورم نقطه به نقطه ۷۴ درصدی دارد.

اگرچه در گروه‌های دیگر غذایی، تورم نقطه‌به‌نقطه کمتر از ۵۰ درصد است، اما چندان منعکس‌کننده اعداد پایینی هم نیستند. در دو گروه روغن نباتی و تخم مرغ، نیز تورم نقطه به نقطه بالای ۴۰ درصد ثبت شده است. روغن‌نباتی و تخم‌مرغ با توجه به اینکه سهم بالایی در سبد مصرفی خانوارهای کم‌درآمد دارند، رشد قیمتی آنها دهک‌های پایین را تحت فشار قرار می‌دهد. روغن نباتی تنها در بازه ماهانه ۴/ ۱۲ درصد رشد را ثبت کرده که این با هدف تثبیت قیمت کالاهای اساسی با دلار ۴۲۰۰ تومانی در تضاد است.