چگونه دلار در مبادلات ایران کمرنگ‌تر شود؟!

چندی پیش در جریان نشست سه جانبه رؤسای جمهور کشورهای ایران، روسیه و ترکیه علاوه بر افزایش تبادلات تجاری و مالی به افزایش مبادلات نفتی و خرید کالا تأکید داشتند.

در این نشست به اصلی‌ترین موضوع یعنی حذف دلار از سیستم معاملات تجاری تأکید شد تا در آینده‌ای نزدیک این سه کشور تمام معاملات تجاری و بانکی خود را از طریق پیمان‌های پولی چند جانبه و دوجانبه انجام دهند.

قطعا در این شرایط با وجود جنگ اقتصادی در منطقه، استفاده از پیمان پولی دو جانبه و یا چند جانبه از اهمیت  ارزهایی نظیر دلار و یورو کاسته و بازارها را در دسترسی به کالا راحت‌تر می‌کند، زیرا مبادلات تجاری بر پایه یورو شاید منجر به کاهش قیمت کالاها نشود اما قطعا از دپو و کمبود کالا در بازارها جلوگیری می‌کند.

روسیه سال‌هاست به طور جدی به حذف یا کاهش دلار از معاملات تجاری خود مصمم است و تقریبا بیش از 80 درصد فعالیت خود را از طریق ارزهای کشورهای مقصد انجام می‌دهد.

به طوری که «آنتون سیلوانوف» وزیر دارایی روسیه در این باره می‌گوید: دلار آمریکا ابزار قابل اطمینانی برای پرداخت در تجارت بین‌الملل نیست و به جای آن ممکن است که از ارزهای ملی در پرداخت‌ها استفاده شود.

در حال حاضر ایران با کشورهای هند، چین، ترکیه، روسیه، جمهوری آذربایجان و عراق پیمان پولی دوجانبه منعقد کرده است و با تعیین سقف  پرداختی‌ها و دریافتی معاملات خود را براساس پول ملی دو کشور انجام می‌دهد.

اما چه شد که دلار در تبادلات جهانی مهم شد؟

درست از زمانی که 3.1 درصد تولیدات ناخالص جهان بر مبنای دلار تولید و ذخیره شد اهمیت این ارز بالا رفت و سایر کشورها به علت قدرت قوی اقتصادی آمریکا در تصرف بازارهای جهانی، تصمیم بر آن گرفتند مبادلات خود را بر اساس این ارز جهانی به ثبت برسانند.

قرارداد 1944 برتون وودز‌ (Bretton Woods) دلار را به یک ارز جهانی تبدیل کرد. تا آن زمان کشورها تمام تبادلات تجاری خود را از طریق طلا و استانداردهای پایبند به آن انجام می‌دادند و تمام تلاش خود را می‌کردند تا ارزش پول ملی خود را به بالاتر از ارزش طلا برسانند.

اما در این برهه از زمان که آمریکا جزء بزرگترین کشورهای دارای ذخایر طلا در جهان بود با تقاضای بالای طلا از سایر کشورها مواجه شد، کشورهایی که برای مقابله با تورم جهانی به طلا احتیاج داشتند و در نظر داشتند با خرید طلا از آمریکا منابع ذخیره ارزی (دلار ) خود را خالی کنند.

این کشور در مواجهه با این درخواست، دلار را از طلا جدا کرده و با سازوکارهای بین‌المللی دلار را به عنوان یک ذخیره با ارزش هم تراز با طلا مصوب کرد. این نخستین کلید برای وارد شدن تصمیمات اقتصادی آمریکا در سایر کشورها بود که با مخالفت جدی چین و روسیه مواجه شد.

در نهایت بعد از دلار، یورو توانست راه خود را برای مبادلات جهانی باز کرده و به رتبه دوم دست پیدا کند.

حال این روزها کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در تلاش هستند تا بتوانند اثرات دلار و دخالت تصمیمات اقتصادی آمریکا برای مبادلات خود را کاهش داده و به دنبال ارزهای بین‌المللی با دسترسی بیشتر و یا پیمان‌های پولی دو جانبه و چند جانبه (ارز واحد بین چند کشور) بروند زیرا معتقدند دلار دیگر یک ارز قابل اطمینان نیست.

از بانک مرکزی نیز انتظار می‌رود در سایه جنگ اقتصادی برپا شده از سوی ایالات متحده آمریکا بتواند با عقد این قراردادها از ضربه‌های ناشی از استفاده دلار و برنامه های این کشور برای نابودی نظام اقتصادی کشورهای در حال توسعه بکاهد.

کامران ندری، کارشناس مسائل بانکی، در این باره می‌گوید: عده‌ای در بازار برای خرید کالا به صورت دلال و یا متمرکز عمل کرده‌اند و این امر موجب شده تا دلار به صورتی اسمی بسیار بارز و با اهمیت به نظر برسد اما واقعیت این چنین است که دلار با ارزهای دیگر تفاوتی نداشته و در حال تبادل است.

وی افزود: البته این را هم باید در نظر بگیریم که با محدود شدن عرضه دلار در کشور با نوعی التهاب مواجه شدیم و باید دنبال راه حل‌های مناسبی برای نادیده گرفتن دلار باشیم زیرا در آینده نزدیک تحریم‌ها خودکار دلار را با مشکل مواجه خواهند کرد.

این کارشناس بانکی با اشاره به  تضعیف ارزش پولی تمام کشورها توسط دلار، گفت: سیاست‌ها جنگجویانه ترامپ به سمت تضعیف  ارزش‌های پولی در  سراسر جهان پیش می‌رود، در واقع کاهش ارزش پول ملی تنها درباره ایران صدق نمی‌کند و این اتفاق در کشورهای دیگر رخ داده است.

وی بیان کرد: بیش از اعمال تحریم‌ها باید سازوکار کاهش دخالت دلار در اقتصاد ملی مشخص و از طبعات هرچند ناچیز آن به کشور جلوگیری کرد.

البته مطلب منتشر شده در صفحه شخصی عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی نوید بخش آغاز پیمان سپاری ارزی و همچنین اهمیت ارز کشورهای مقصد تجاری تلقی می‌شود.

شرایط ایجاب می‌کند که بانک مرکزی و تیم اقتصادی کشور به گسترش پیمان‌های پولی دوجانبه با سرعت و دقت بالایی بپردازند تا از اهمیت دلار در کشور کاسته و نگرانی‌ها برای کمبود کالاها در بازار به علت دسترسی سخت به دلار کاهش یابد؛ هرچند در ابتدا این قراردادها به مانند جراحی‌های بزرگ کمی دچار اختلالات ارتباطی خواهیم بود اما آینده اینگونه روابط تجاری روشن است زیرا کشوری نظیر چین در اجرای آن موفق بوده و توانسته است از این طریق رشد 20 درصدی اقتصاد خود را تجربه کند.

در پایان گفتنی است دولت باید در پرورش قراردادهای دو جانبه پولی چتر خود را بیش از بیش گسترده و حداکثر تلاش خود را برای کاهش استفاده از دلار انجام دهد.