تهدید‌های اقتصاد ایران و فرصتی‌ برای صنایع دستی

صنایع دستی سال‌ها است که به دنبال یک فرصت طلایی است. فرصتی که بتواند با آن بازار را دوباره به تسخیر خود درآورد. «ممنوعیت ورود صنایع دستی خارجی» آن هم کالاهایی که مشابه با محصولات صنایع دستی داخلی هستند، همیشه یکی از خواسته‌های فعالان صنایع دستی بوده اما این آرزو زمانی به حقیقت پیوسته که کارگاه‌های صنایع دستی امروز با چالش‌های مختلفی از جمله کمبود مواد اولیه، افزایش قیمت تمام شده تولید محصولات و بی‌میلی بازار به خرید دست و پنجه نرم می‌کند. فعالان صنایع دستی همچنان در تلاشند تا چراغ این صنعت اصیل را روشن نگاه دارد، هرچند این چراغ آن‌قدرها کم سو است که روشن نگاه داشتنش کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد.

درهای باز ایران به روی محصولات صنایع دستی کشورهای خارجی از جمله چین، هند و پاکستان در سال‌های اخیر بازار محصولات صنایع دستی ایرانی را کساد کرده است. قیمت‌‌های پایین محصولات صنایع دستی چینی و هندی بازارهای سوغات اکثر شهرهای ایران را تسخیر کرده تا آنجا که بازار نقش جهان اصفهان نیز از گزند آن در امان نبوده است. گرچه چند سالی می‌شود که متولیان امر از ممنوعیت عرضه این محصولات در بازارهای ایران خبر داده‌اند و بازارسانی را مسئول نظارت و گزارش فروش و عرضه این محصولات در بازارهای صنایع دستی ایران کرده‌اند، اما تا پیش از این همچنان ورود محصولات صنایع دستی خارجی به صورت قاچاق آن هم از مبادی رسمی ممکن بوده است. اتفاقی که در آخر به فروش غیر رسمی و گاه رسمی این محصولات در فروشگاه‌ها و مغازه‌ها منجر شده است.

اما در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش گرانی ارز و بالا رفتن قیمت‌ها روبه‌رو است، مسئولان امر تصمیم به ممنوعیت واردات این محصولات به کشور گرفته‌اند. دیروز معاون صنایع‌دستی کشور این خبر را به رسانه‌ها داد و گفت که دستور این ممنوعیت به گمرک کشور ابلاغ شده است. پویا محمودیان با اعلام این خبر افزود: «یکی از دغدغه‌ها و چالش‌های همیشگی تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی کشور حضور صنایع دستی خارجی از جمله ترکیه‌ای، چینی و هندی در بازار ایران است.» محمودیان افزود: «در جلسه‌ای که با گروه‌های مختلف صادرکننده صنایع دستی کشور داشتیم، گلایه جدی داشتند که وقتی محصولات خارجی وارد بازار می شود، سبد خرید صنایع دستی وطنی ضعیف تر خواهد شد.» او ادامه داد: «در طول دو ماه مذاکره و جلسات فشرده با سازمان توسعه تجارت ایران، وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرکات کشور، سرانجام این تصمیم اتخاذ شد.» محمودیان تاکید کرد: «هم‌اکنون وزارت صنعت، کالاهای وارداتی صنایع دستی را در فهرست اقلام ممنوعه وارداتی قرار داده و این موضوع به صورت رسمی به گمرکات کشور ابلاغ شده است.»

او درباره نحوه تشخیص کالاهای قاچاق اظهار کرد: «تشخیص این موضوع با ارزیابان گمرک هست اما برای تقویت توانمندی ارزیابان گمرک تفاهم کرده‌ایم تا هرجا احساس کردند که به توان کارشناسان تخصصی ما احتیاج دارند به آنها کمک خواهیم کرد.» معاون صنایع دستی کشور افزود: «دوره‌های آموزشی ویژه‌ای نیز برای ارتقای دانش ارزیابان گمرک برنامه‌ریزی شده تا سطح اشراف آنها در این باره افزون شود.»

خبر خوب، خبر بد

این خبر اگرچه خبری خوش برای فعالان صنایع دستی به حساب می‌آید اما این اتفاق خوب در شرایطی رخ داده که بحران اقتصادی کشور صنایع دستی را با چالش‌ مواجه کرده است. چالشی که حتی چنین فرصتی طلایی‌ای نمی‌تواند ضامن بقای آن باشد.

مهران هوشیار، مدیرگروه صنایع دستی دانشگاه سوره  به بررسی این فرصت در شرایط اقتصادی کنونی ایران برای صنایع دستی پرداخته و می‌گوید: «پاسخ به این سوال بسیار مشکل است به این دلیل که جنبه‌های مختلفی را باید برای آن در نظر گرفت. امروز برای صنایع دستی فرصتی پیش آمده که سال‌ها این حوزه منتظر آن بوده است. فرصتی که البته در شرایط خوبی به دست نیامده است. تهدید‌هایی که اقتصاد ایران را با چالش مواجه کرده فرصتی را برای صنایع دستی به وجود آورده که البته معلوم نیست تا چه اندازه بتواند به این صنعت کمک کند.»

او می‌افزاید: «ممنوعیت ورود کالاهای صنایع دستی خارجی می‌تواند فرصت اشتغال‌زایی را در حوزه صنایع دستی ارتقاء دهد. اما مسئله این است که ما از این فرصت به خوبی استفاده کنیم. از یک سو معیشت مردم به خطر افتاده و قدرت خرید مردم پایین آمده و طبیعتا خرید محصولات فرهنگی و به خصوص صنایع دستی نیز تحت الشعاع قرار می‌گیرد. مردم مجبور هستند تا در این شرایط اولویت‌های اولیه زندگی خود را تامین کنند. شاید این مهم‌ترین بخشی است که متولیان امر باید به آن رسیدگی کنند.»

هوشیار ادامه می‌دهد: «نکته دوم بحث تولیدکننده است. درست است که با کاهش یا قطع ورود کالاهای مشابه محصولات صنایع دستی داخل از کشورهای خارجی اقبال و حمایت صنایع دستی داخلی بیشتر می‌شود اما از آن تولید و هزینه‌های حامل‌های انرژی، نیروی کار، هزینه‌های کارگاهی و ... به تولیدکننده صنایع دستی فشار می‌آورد و اگر این تولیدکننده به خاطر فشارهای معیشتی که در جامعه گریبان او را گرفته، دوام بیاورد و نتواند محصولاتش را به فروش برساند، نمی‌تواند هزینه‌های تولید را تامین کند و طبیعتا زمین می‌خورد و همین اتفاقات به صورت زنجیره‌وار دست به دست هم می‌دهند و نه تنها ممنوعیت ورود صنایع دستی خارجی به ایران نمی‌تواند فرصت باشد بلکه صنایع دستی زمین گیر خواهد شد.» او می‌گوید: «این‌ها جنبه‌های ظریف و ریزی است که باید دیده شود و مانند حلقه‌های یک زنجیر به هم پیوند داشته باشد تا یک نسخه قابل قبول برای تولید داخلی و کالای ایرانی باشد.»

کاربردی شدن، بهترین شتاب‌دهنده

شاید اگر فرصت طلایی ورود صنایع دستی خارجی به ایران در شرایط اقتصادی کنونی به دست نمی‌آمد و اقتصاد حال و روز بهتری داشت، «کاربردی شدن صنایع دستی» که حالا کم‌کم توانسته در تمام رشته‌ها نفوذ و خودنمایی کند، بهترین شتاب‌دهنده به رونق بازار این صنعت بود. اما وضعیت کنونی اقتصاد مانند ترمزی برای ماشین صنایع دستی عمل می‌کند. هوشیار می‌گوید: «یکی از راه‌کارهای حمایتی و انگیزشی بود که در حوزه صنایع دستی به خصوص برای افرادی که به صورت علمی این مسیر را طی می‌کنند و فراغ‌التحصیلان صنایع دستی و حوزه‌های میان رشته‌ای است. طرح کاربردی شدن صنایع دستی انگیزه‌ تولید نمونه‌هایی از صنایع دستی شد که علاوه بر جنبه تزئینی‌شان در بتن زندگی کاربردی شد. اما متاسفانه مسئولان و برنامه‌ریزان این حوزه و کسانی که رسالت حمایت را برعهده دارند بیشتر از اینکه سواد فرهنگی یا دیدگاه علمی داشته باشند رویکردهای سیاسی دارند و همین عامل سبب می‌شود که سایر چیزها تحت‌الشعاع قرار گیرد.»

با این حال اگرچه ورود صنایع دستی خارجی به ایران ممنوع اعلام شده اما تحقق این فرمان به همین راحتی‌ها نخواهد بود. ورود صنایع دستی به صورت قاچاق همواره این صنعت را تهدید می‌کند. واقعیتی که البته معاونت صنایع دستی سازمان میراث گویا برای آن هم فکری کرده است. محمودیان در اظهارات خود اشاره کرده که «به طور طبیعی وقتی راه های واردات رسمی کالاهای خارجی به کشور محدود شود تلاش برای قاچاق کالا صورت می‌گیرد که البته ما برای آن هم تمهیداتی اندیشیده‌ایم. گشت‌های قاچاق که از سال 95 راه اندازی شده است با جدیت بیشتری فعالیت خواهند کرد و در این گشت‌ها از این پس، نیروهایی متشکل از کارشناسان سازمان حمایت از مصرف کننده، سازمان صنعت معدن تجارت و اداره کل صنایع دستی هر استان انجام وظیفه خواهند کرد و کالاهای قاچاق کشف شده را صورت جلسه کرده و به اماکن تحویل می‌دهند.» معاون صنایع دستی کشور همچنین از انعقاد تفاهمنامه‌ای با سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز خبر داده که بر اساس آن، این اجازه طبق قانون به معاونت صنایع دستی داده شده تا یگان حفاظتی سازمان قدرت لازم برای وارد عمل شدن برای مقابله با قاچاق را داشته باشد.