آیت الله سیدجواد خامنه‌ای که بود؟ +عکس

پانزدهم تیرماه سال ۱۳۶۵، خبری منتشر شد که پدر رییس جمهور در شامگاه روز گذشته، دار فانی را وداع گفته است. حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی خامنه ای، حالا پنج سالی را در کسوت ریاست جمهوری گذرانده بود و باید برای به خاک سپاری پدر عازم شهر مشهد، زادگاه خود می شد. پیام امام خمینی (ره) درباره رحلت پدر و استاد محبوب آقای خامنه ای، آرامش بخش قلب داغدیده رییس جمهور بود:

«بسمه تعالی. جناب حجت الاسلام آقای حاج سیدعلی خامنه ای، رئیس محترم جمهور «دامت افاضاته» رحلت والد معظم جنابعالی که عمری با علم و تعهد و تقوا به سر بردند، موجب تاسف گردید. این مصیبت را به جنابعالی و اخوان محترم و خاندان جلیل تسلیت گفته، سلامت و موفقیت آن جناب را از خدای تعالی مسئلت دارم. والسلام علیکم و رحمه اللّه. ۲۸ شوال المکرم ۱۴۰۶. روح اللّه الموسوی الخمینی.» «۱».

اما آیت الله سیدجواد خامنه ای که بود؟ نامی که با وجود آنکه پدر رییس جمهور وقت بود، کمتر شناخته شده بود و جز اهالی مشهد که او را به خوبی می شناختند، در دیگر نقاط کشور آوازه ای نداشت. حاج سیدجواد خامنه ای، اصالتی آذربایجانی داشت و از نسل عالمان مبارز آن خطه در دوران مشروطه بود. تحصیلات حوزوی را در مشهد و نجف گذراند و از علمای بزرگی، چون نائینی، اصفهانی و کمپانی اجازه اجتهاد دریافت کرد. حاج سیدجواد از روحانیون محبوب مشهد به شمار می آمد و در میان روحانیون هم با «بسیاری از معاریف علمای ایران و عراق، از جمله آیت الله میلانی، علامه طباطبایی، حاج شیخ هاشم قزوینی، امام خمینی (ره) و بیشتر علمای آذربایجان روابط نزدیک و دوستانه ای داشت.» «۲»

آیت الله سیدجواد خامنه ای، قریب به هفت سال از امام خمینی (ره) بزرگتر بود. با این حال آشنایی آن ها با یکدیگر، بنیادِ رفاقتی دیرین را گذاشته بود که حتی به سال ها پیش از آشنایی فرزندان آقای خامنه ای با استاد فرزانه شان امام در حوزه علمیه قم باز می گشت. حاج سیدجواد هنوز برای ادامه تحصیلات عالیه حوزوی به نجف اشرف نرفته بود که آیت الله خمینی (ره) را شناخت. امام، در آن سالها، سفری به دیار خراسان کرده بود و در منزل حاج شیخ علی اکبر نوغانی، عالم و مدرس بزرگ خراسانی، میهمان شده بود. در همین ایام بود که شیخ نوغانی، بانی آشنایی دو دوست نزدیک خود شد. حاج سیدجواد به همراه آیت الله سیدهاشم میردامادی، پدر زن خود که او نیز از علمای بزرگ و متقی زمان بود، به منزل شیخ رفتند و با آقای خمینی (ره) از نزدیک آشنا شدند. «۳».

اما حاج سیدجواد، قبل تر هم با نام امام آشنا شده بود. به روایت رهبرانقلاب، میرزا ابوالفضل نجم آبادی، از علمای تهران و دوستان صمیمی و نزدیک حاج سیدجواد، در یکی از نامه هایی که به او نوشته است، نامی هم از حاج آقا روح الله برده و از او تمجید می کند. رهبرانقلاب که خود، عین نامه را در اختیار دارند در این باره می گویند: «پدرم می گفت... نامه را که خواندم دیدم خیلی آقای محترم و عزیز و خوبی است.» مشخص نیست که آقای نجم آبادی چه تعریف و توصیفی از امام کرده است، اما جملات او در ذهن حاج سیدجواد باقی مانده بود تا آن هنگام که فرصتی پیش آمد و آیت الله خامنه ای، حاج آقا روح الله را به دوستی برگزید و او را به منزل محقرانه خود در مشهد دعوت کرد: «با ایشان دوست شدیم و به دیدنشان رفتم. [و]دعوت کردم از ایشان؛ منزلمان [آمدند]...» «۴»

حاج سیدجواد، روحانی گوشه گیر و عزلت جویی بود. نه در نظام تدریس حوزوی رسما وارد شده بود و تدریس می کرد، نه سخنرانی های عمومی می‎کرد و نه در مبارزات سیاسی نقشی فعال داشت. تعداد معدودی شاگرد، نزد او تلمذ می‎ کردند، گاهگاهی پس از نماز جماعتی که می خواند مردم را موعظه می کرد و البته در قبال حکومت، همان تعامل منفی علمای امامیه، یعنی بی اعتنایی به دستگاه و مشارکت نکردن در امور دولتی را در پیش گرفته بود. با این حال تا بحبوحه پیروزی انقلاب اسلامی، چند بار دیگر هم با امام خمینی ملاقات کرد. عمده این ملاقات ها به زمانی باز می گشت که در معیت فرزندان انقلابی اش که حالا دیگر از شاگردان رده اول امام محسوب می شدند راهی قم می شد. امام، گاهگاهی از فرزندان حاج سیدجواد، حال و احوال دوست خود را جویا می شد. به نقل از رهبرانقلاب، «وقتی که می رفتم منزل ایشان، دو سه جمله با ایشان احوالپرسی می کردیم؛ مثلا اجازه بفرمایید، می خواهم مسافرت بکنم، مشهد بروم، ایشان یک خرده احوال مشهد و احوال پدرم را می پرسیدند.» «۵»، اما افزون بر این احوالپرسی ها، «یکی دوباری که پدرم قم آمدند با آقای خمینی (ره) ملاقات کردند.» «۶»

یکی از این ملاقات ها برای زمانی بود که در فروردین ماه ۱۳۴۳، امام پس از آزادی از زندان رژیم پهلوی پس از حوادث سال ۴۲، به قم بازگشته بود. خبر بازگشت امام، شهر را به هیجان آورده بود و از سراسر کشور، علما، آشنایان و دلدادگان حاج آقا روح الله، راه قم را در پیش گرفته بود. سیدعلی خامنه‎ای هم دست پدر را گرفت و هر دو از مشهد راهی قم شدند. در این ایام، حاج سیدجواد در چشم خود دچار بیماری شده بود و وضعیت رنج آوری را تجربه می کرد و همین، خاطره آن دیدار را ماندگارتر کرد. رهبرانقلاب در روایت این دیدار تعریف می‎کنند که امام «با پدرم سوابق زیادی داشت. از دوران جوانی... با ایشان دوست بودند... وقتی من با پدرم وارد شدیم اتاق ایشان، احساس کردم که ایشان از وضع چشم پدرم قدری ناراحت شدند. در این دیدار [امام]... محبت خاصی. به من کردند. دست شان را وقتی بوسیدم، مدتی دست من را نگه داشته و فشاری دادند توی دست خودشان. من احساس کردم... محبت و تشویقی و اظهار لطف خاصی است.» «۷»

فرزندان حاج سیدجواد خامنه ای، همگی از جلوداران نهضت امام بودند. محمد، علی و هادی خامنه ای بار ها در جنب و جوش مبارزه علیه رژیم پهلوی دچار مخاطرات و مصائبی شدند که از چشم پدر دور نمی ماند. پدری که بار ها شاهد بود که ماموران امنیتی و گماشته های ساواک، بار ها در جستجوی سرنخی از خرابکاری های فرزندانش، پای به خانه او می گذاشتند، اندرونی اش را هتک حرمت می کردند، اتاق ها را یکی یکی تفتیش و زیر و رو می کردند و حتی با همسرش به مجادله و درگیری می پرداختند. در دهه چهل، ذیل اعلامیه هایی که علمای مشهد علیه دستگاه حکومتی امضاء می کردند، نام او نیز به چشم می خورد. پس از تبعید امام خمینی (ره) در سال ۱۳۴۳ به ترکیه، حاج سیدجواد در زمره پیش نمازانی بود که اقامه جماعت را برای مدتی تعطیل کرد و به مسجد صدیقی ها نرفت. او «در اجتماعاتی که علماء شرکت می کردند، حاضر می شد؛ و گاهی هم به فرزندش آقاسیدعلی که در بطن اجتماعات در مشهد بود می گفت و می سپرد که «تو عوض من آنجا رای بده و بگو که من هستم و موافقم.» «۸»

در گزارش ساواک در معرفی سیدجواد خامنه ای، ذیل پرونده فرزندنش سیدعلی نیز آمده است که «نامبرده بالا از طلاب طرفدار روحانیون مخالف دولت می باشد. پدرش آیت الله خامنه ای نیز با روحانیون مخالف مانند میلانی تماس و همکاری دارد.» «۹» ساواک، به شدت نسبت به مشی منفی حاج سیدجواد نسبت به رژیم و آنچه «مراسم و جشن های ملی» خوانده می شد حساسیت داشت. تا آنجا که ارتشبد نصیری، رئیس ساواک کشور، در نامه ای با طبقه بندی «خیلی محرمانه» خطاب به سازمان اوقاف می نویسد که «۱۹ تن حتی از شرکت برخی از روحانیون مشهد با وجود استفاده از امکانات اوقاف در مراسم ملی شرکت نمی کنند؛ حتی از شرکت برخی از روحانیون دیگر نیز جلوگیری می نمایند و در محافل و مجامع خصوصی از دولت و مملکت انتقاد می کنند.» «۱۰» نام حاج سیدجواد خامنه ای، در فهرست این روحانیون گزارش شده است.

در هنگامه پیروزی انقلاب، حاج سیدجواد خامنه ‎ای یک روحانی ۸۵ ساله بود. حالا دیگر آوازه خاندان خامنه ای همه گیر شده بود و فرزندان او در صدر مجامع و مناصب انقلابی قرار داشتند. به ویژه آنکه پس از چند سال، حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی خامنه ای به ریاست جمهوری برگزیده شد و به عنوان یکی از محبوبترین شخصیت های نظام اسلامی شناخته می شد. حاج سیدجواد خامنه ای، سال های پایانی عمر خود را نیز در زهد و گوشه گیری گذراند. انقلاب خمینی (ره) و صدرنشینی فرزندانش، تغییری در شیوه زندگی ساده و محقرانه او ایجاد نکرد تا اینکه در تیرماه ۱۳۶۵، دعوت حق را لبیک گفت. مردم به تسلیت گویی به رییس جمهورشان مجالس عزا و یادبود آن عالم دینی را برپا کردند و در همین ایام هم، مجلس تعظیم و تعزیتی در مدرسه عالی شهید مطهری به دعوت و میزبانی بیت امام خمینی (ره) برگزار شد: «به مناسبت رحلت تاسف بار مرحوم حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج سید جواد خامنه ای قدس سره، والد ارجمند حضرت حجت الاسلام آقای حاج سید علی خامنه ای ریاست محترم جمهور دامت افاضاته که عمری را با فضیلت و علم و تقوی در کنار مرقد مطهر حضرت ثامن الائمه صلوه الله علیه به سر بردند، عصر روز سه شنبه، سی شوال المکرم برابر با ۶۵/۴/۱۷ مجلس ختمی از طرف حضرت امام خمینی (ره) از ساعت ۴ الی ۶ بعدازظهر در مدرسۀ عالی شهید مطهری برگزار می شود. ان شاءالله تعالی. دفتر امام خمینی(ره).» «۱۱»

پی نوشت:

1-پیام امام در ۱۵/۰۴/۱۳۶۵

2-خاطرات سیدمحمد خامنه ای، مرکز اسناد، صص ۴۳ و ۴۴

3-شرح اسم، موسسه پژوهش های سیاسی

4-همان

5-عبد صالح خدا، موسسه جهادی، ص. ۲۷

6-شرح اسم

7-همان

8-همان

9-همان

10-همان

11-روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۵ تیر ۱۳۶۵

منبع: سایت جامع امام خمینی

انتهای پیام/