BBC چگونه نظرسنجی‌ می‌کند؟ +تصاویر

به گزارش پارس ، به نقل ازمشرق، رسانه های غربی و به خصوص رسانه دولتی بی بی سی، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایران برنامه های ویژه ای برای اثرگذاری بر اذهان مخاطبان، از طریق تحریف واقعیت ها تدارک دیده اند. فنون کنترل ذهن و دستکاری اذهان توده از جمله روش هایی هستند که رسانه ها به کرات از آنها برای متقاعد کردن مخاطبانشان، در راستای اهدافی که دارند، استفاده می کنند.

دستکاری اذهان توده به استفاده از تکنیک هایی بر اساس اصول روان شناسی توده گفته می شود که برای درگیر کردن، کنترل یا اثرگذاری بر تمایلات عامه مردم به کار می رود تا آنها را به سمت انجام رفتارهای خاصی هدایت کند.

در این گزارش که در چند قسمت تقدیم خوانندگان گرامی می گردد، ابتدا چندین فن عملیات روانی که رسانه های غربی، به ویژه رسانه دولتی بی بی سی از آنها برای دستکاری اذهان مخاطبان استفاده می کنند را بررسی خواهیم کرد و سپس استفاده این رسانه ها از این فنون در گزارش های مربوط به انتخابات ریاست جمهوری ایران را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

در قسمت های پیشین این گزارش که بحث فنون عملیات روانی و کنترل ذهن بی بی سی فارسی را مورد بحث قرار دادیم به ترتیب فنون « حمله شخصی» ، « توسل به مرجعیت» و « توسل به هیجانات منفی» از فنون کنترل ذهن را مورد بررسی قرار دادیم. در این قسمت چهارمین فنی که رسانه ها از آن برای کنترل ذهن مخاطبانشان استفاده می کنند را بررسی می کنیم. این روش، « توسل به اکثریت» نام دارد.

چهارمین فن کنترل ذهن: توسل به اکثریت

این فن کنترل ذهن که با نامهای مختلفی مثل « توسل به توده» ، « توسل به باورها» ، « توسل به دموکراسی» « مغالطه همرأیی» شناخته شده هنگامی رخ می دهد که گزاره ای فقط به استناد آنکه اکثریت یک گروه آن را درست می دانند (نه بر اساس تجزیه و تحلیل منطقی اطلاعات زیربنایی) صحیح دانسته شود.

در تبلیغات کالاها یا محصولات، با نمونه های این دستکاری های ذهنی زیاد مواجه می شویم: وقتی می شنویم « همه پپسی می نوشند» یا اکثر مردم از فلان محصول استفاده می کنند، احساسی داریم که ما هم نباید از قافله عقب بمانیم.

در اینجا دو سوال پیش می آید: اول اینکه چرا « توسل به نظر اکثریت» نوعی مغالطه یا فن دستکاری ذهن است، وقتی اداره حکومت بر پایه خواسته اکثریت مردم روشی مناسب تر از روشهای دیگر تشخیص داده می شود؟ سوال دوم اینکه توسل به اکثریت چگونه بر نحوه رفتار و نگرش مردم اثر می گذارد و آنها را وادار یا ترغیب می کند به گونه ای خاص بیندیشند یا رفتار کنند؟

درباره سوال اول، واقعیت این است که اکثریت، می توانند معتقد به چیزی باشند که درست یا مطلوب نیست؛ بنابراین اینکه بگوییم چیزی خوب یا درست است به دلیل آنکه دیگران هم آن را خوب یا درست می دانند، نوعی مغلطه ذهنی یا انحراف از واقعیت است، همان طور که اعتقاد صاف نبودن زمین در عصر گالیله « درست» نبود و مردمسالاری های « ایتالیای فاشیستی» و « آلمان نازی» هم تبعات مطلوبی نداشتند و در نهایت به « استبداد اکثریت» ختم شدند. (البته از این واقعیاتی که گفته شد نمی توان نتیجه گرفت که اداره امور یک کشور بر مبنای نظر اکثریت مردم درست نیست یا بد است. )

با این حال، مردم غالباً به یکدیگر تأسّی می کنند: در رأی گیری های عمومی رأی دهندگان به گروه یا فردی که حدس زده می شود برنده می شود، تمایل پیدا می کنند؛ بسیار دیده شده که مردمان بسیاری ترانه ای را محبوب می دانند که دیگران هم آن را می پسندند. در واقع موضوع سوال دوم هم همین است که چرا نگرش های مردم از دیگران اثر می پذیرد و این اثرپذیری به چه شکلی صورت می گیرد؟

روان شناسان اجتماعی پاسخ هایی برای این سوال دارند. « سالومون اش» ، روان شناس برجسته آمریکایی و « مظفر شریف» ، روان شناس معروف ترکیه ای در آزمایش هایی جداگانه که درباره « همرنگی با جماعت» و تأثیر اجتماع بر شکل گیری نگرش ها و ادراکات افراد انجام دادند متوجه شدند افراد هنگامی که در گروه قرار می گیرند، باورها و ادراک های متفاوتی نسبت به حالتی دارند که به صورت تنها در معرض یک موضوع مورد قضاوت قرار گیرند.

« مظفر شریف» آزمایش جالبی بر روی یک پدیده ادراکی به نام « حرکت خودزاد» انجام داد. مقصود از این اثر که در واقع یک خطای ادراکی است این است که یک نقطه نورانی غیرمتحرک در اتاقی کاملاً تاریک، متحرک به نظر می آید. مردم معمولاً وقتی در اتاقی تاریک قرار می گیرند که در آن یک نقطه نورانی ثابت وجود دارد، قضاوت های متفاوتی درباره میزان و جهت حرکت نورانی مطرح می کنند.

شریف ابتدا آزمودنی ها را تنها به اتاق تاریک می برد و از آنها می خواست میزان و جهت حرکت نقطه نورانی را تعیین کنند. تفاوت های زیادی در پاسخ های افراد دیده می شد. میزان حرکت از نظر برخی در حدود چند سانتی متر و از نظر برخی دیگر ده ها سانتی متر بود.

بعد شریف چندین آزمودنی را در گروه های کوچک گرد هم آورد و از آنان خواست همان تکلیف را تکرار کنند. آزمودنی ها باید با صدای بلند نظرشان درباره میزان حرکت نقطه نورانی را اعلام می کردند. نتیجه این است که با تکرار آزمایش، در هر یک از گروه ها قضاوت افراد به هم نزدیک می شود و نظر اعضای هر گروه روی یک برآورد به هم نزدیک می شود: برخی از گروه ها روی یک برآورد بالا، برخی روی برآوردی پایین و برخی روی برآوردی بینابین همگرا می شوند (شکل زیر) .

« مظفر شریف» یک هفته بعد، یا پس از گذشت مدت زمانی بیشتر، مجدداً آزمودنی ها را به اتاق تاریک دعوت می کرد و می دید که نظر آنها باز هم همانی است که درگروه اولیه تجربه کرده بودند. این روان شناس ترکیه ای در نهایت به این نتیجه رسید که آزمودنی ها به شیوه ای مطابق آنچه در گروه آموخته بودند به جهان می نگریستند.

نتیجه اینکه استعداد تأسی به نظر دیگران در انسانها وجود دارد و آنها هنگامی که متقاعد شوند دیگران به گونه ای خاص می اندیشند یا رفتار می کنند، ترغیب می شوند به شیوه ای مشابه آنها جهان را ببینند.

نتیجه بحث اینکه، اول، استناد به نظر اکثریت برای اثبات صحت یک ایده یا بحث، نوعی انحراف و دستکاری ذهنی است؛ و دوم، در مردم نوعی استعداد یا گرایش ذاتی برای این انحراف ذهنی وجود دارد؛ و همین استعداد است که ابزار دست برخی رسانه ها برای کنترل ذهن مخاطب قرار می گیرد.

رسانه ها، به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه برنامه هایی برای سوء استفاده از این استعداد دارند. آنها معمولاً تلاش می کنند طوری وانمود کنند که آنچه می گویند همان چیزی است که بیشتر مردم به آن معتقدند و هر انسانی با عقل سلیم دیگر هم، همان طور می اندیشد.

تلاش برای القای اینکه اکثر مردم ایران با سیاستهای هسته ای این کشور مخالفند، بیشتر آنها تمایلی به شرکت در انتخابات یا مراسم های گرامی داشت انقلاب ندارند و یا حتی بیشتر آنها از یک جریان سیاسی خاص همسو با منافع آن رسانه حمایت می کنند، بخشی از پروژه عملیات روانی رسانه های غربی، به ویژه بی بی سی، در بحث های مرتبط با ایران است برای دور کردن ذهن مخاطبان از تجزیه و تحلیل منطقی اطلاعات زیربنایی و سوق دادن آنها به سمت قضاوت های غیرواقعی.

نکته دیگری که همواره باید به خاطر داشت این است که همپای استفاده از این روش، ممکن است تلاش موازی دیگری هم برای تحریف اینکه اکثریت چگونه فکر می کنند، وجود داشته باشد. به سخن دیگر، در حالی که گاه مشخص است بیشتر مردم درباره یک موضوع چه نظری دارند بی بی سی فارسی تلاش می کند اینطور القا کند که نباید به آنچه دیده یا شنیده می شود اعتماد کرد و اکثریت مردم به گونه دیگری می اندیشند که این رسانه می گوید و این همان روش درست فکر کردن است.

تصویر بالا مربوط به تظاهرات میلیونی مردم در ۲۲ بهمن سال ۹۱ است.

« کسری ناجی» ، گزارشگر بی بی سی فارسی این واقعه را اینطور گزارش می دهد: « این تصاویر تلویزیون دولتی ایران از اجتماع طرفداران حکومت در میدان آزادی تهران در سی و چهارمین سالگرد انقلاب اسلامی است. گزارش شده است که صدها هزار نفر در شهرهای بزرگ کشور به دعوت مقام های کشور دست به راهپیمایی زدند. »

گزارشگر بی بی سی فارسی در بخش دیگری پس از پخش قسمتی از گزارش گوینده صدا و سیمای ایران گفت: « اغراق های گوینده تلویزیون دولتی ایران نمی تواند بر شرایط بحرانی کشور به خصوص اختلافات داخلی سرپوش بگذارد. »

« تصاویر تلویزیون دولتی ایران» ، « اجتماع طرفداران حکومت» ، « صدها هزار نفر» ، « در شهرهای بزرگ» ، « به دعوت مقام های کشور» و « اغراق های گوینده تلویزیون دولتی ایران» کدهایی هستند که به مخاطب این نکته را القا می کنند که اکثریت مردم ایران نظری غیر از آنچه دیده می شود دارند و جمعیت حاضر، عده قلیلی از « طرفداران حکومت» هستند که « به دعوت مقام های کشور» ، آن هم تنها در « شهرهای بزرگ» به خیابان آمده اند و تمام اینها از « تلویزیون دولت ایران» پخش شده که تازه گزارشگرش آنها را با چاشنی « اغراق» هم همراه کرده است. با این حال، تمام اینها اهمیتی ندارند و آنچه اهمیت دارد، « اختلافات داخلی ایران» است و بی بی سی فارسی هم رسانه ای بی طرف و متعهد به گردش آزاد اطلاعات است که اخبار مربوط به این رویداد را با بی طرفی محض پوشش داده است.

نمونه های توسل به نظر اکثریت برای دستکاری باورها و نگرش های مخاطبان در بی بی سی فارسی، البته کم نیستند و در غالب مواردی که بحث از نظرسنجی یا فضای افکار عمومی درباره موضوعی وجود داشته باشد (مانند انتخابات یا نظر جامعه درباره برنامه هسته ای ایران) این رسانه با مهارت خاصی از این تکنیک استفاده می کند. به نمونه دیگری از استفاده از این فن توجه کنید.

تیرماه سال ۹۱ شبکه خبر تلویزیون ایران اقدام به یک نظرسنجی کرد که در آن از مخاطبان خواسته بود بگویند « کدام شیوه را در قبال تحریم یکجانبه غرب ضد ایران، ترجیح می دهند» ؟

۶۳ درصد از شرکت کنندگان در این نظرسنجی به گزینه « توقف غنی سازی اورانیوم در برابر لغو تدریجی تحریم های بین المللی» رأی داده بودند، ۱۹ درصد خواستار « اقدام تلافی جویانه ایران در بستن تنگه هرمز» شده بودند و ۱۸ درصد نیز گزینه « مقاومت در برابر تحریم های یکجانبه برای حفظ حقوق هسته ای» را انتخاب کردند.

البته سایت شبکه خبر یک روز بعد درباره این نظرسنجی توضیحاتی ارائه و اعلام کرد علت به دست آمدن این نتیجه این بوده که در زمان نظرسنجی سایت این شبکه خبری هک شده است. توضیح درباره اینکه چه اتفاقی در این نظرسنجی افتاده یا اینکه آیا توضیحات شبکه خبر صحت دارند یا خیر، موضوع این بحث نیست، اما اینکه رسانه دولتی بی بی سی با چه تحریف هایی تلاش کرده شرکت کنندگان در این نظرسنجی را نماینده جامعه ایران نشان دهد، همان بحث کنترل ذهن با توسل به اکثریت است که تا اینجا از آن سخن گفته ایم.

در زیر ابتدا نگاهی می اندازیم به نحوه پوشش بی بی سی فارسی از این خبر و سپس اطلاعاتی را بررسی خواهیم کرد که در این گزارش ها تحریف شده اند تا به مخاطب اینگونه القاء شود که نظر اکثر مردم هم مطابق با نتیجه ای است که در همین نظرسنجی به دست آمده است.

بی بی سی فارسی در اولین خبری که از این موضوع منتشر کرد، ضمن اشاره به نتایج این نظرسنجی نوشت: « تعداد شرکت کنندگان در این نظرسنجی مشخص نیست. سایت شبکه خبر (شبکه ۶) ، از سایت های پربیننده رسمی در ایران محسوب می شود و روزانه ده ها هزار بازدیدکننده دارد. »

پس از آنکه سایت شبکه خبر ایران درباره این نظرسنجی و هک شدن سایتش توضیحاتی منتشر کرد، بی بی سی فارسی در گزارش دیگری با عنوان « رمزگشایی از نظرسنجی هسته ای تلویزیون ایران» باز هم تلاش کرد نتایج این نظرسنجی را به باور جامعه ایران عمومیت دهد.

اولین مسئله ای که در تحلیل منطقی این نظرسنجی باید در نظر گرفت و رسانه دولتی بی بی سی، احتمالاً آگاهانه آن را مخفی کرده این است که حتی اگر سایت شبکه خبر مورد حمله هکری قرار نگرفته بود، باز هم نظرسنجی های اینترنتی به دلیل محدودیت دامنه مخاطبان و نیز امکان تقلب های فنی، از جامعیت لازم برخوردار نیستند و مبنای علمی ندارند.

اما در گزارش بی بی سی یک اشکال بزرگتر و یک تلاش آشکارتر برای کنترل ذهن با توسل به اکثریت هم هست: شبکه تلویزیونی دولت انگلیس مدعی شده « سایت شبکه خبر (شبکه ۶) از سایت های رسمی پربیننده در ایران محسوب می شود» .

واقعیتی که بی بی سی در این ادعا آن را ظاهراً به عمد پنهان کرده تفاوت قائل نشدن بین شبکه خبر تلویزیون ایران (شبکه ۶) و سایت اینترنتی این شبکه است.

این نکته درستی است که شبکه خبر تلویزیون ایران پرمخاطب و دارای مخاطب فراوانی است اما آیا سایت اینترنتی این شبکه که نظرسنجی (هک شده) مورد اشاره بی بی سی در آن انجام شده هم اینگونه است؟

یک بررسی ساده در موتورهای جستجوی اینترنتی نشان می دهد که که برخلاف ادعای بی بی سی، سایت شبکه خبر بازدید بسیار محدودی نسبت به بسیاری از سایت های خبری و غیر خبری ایرانی دارد؛ به طور کلی این سایت در میان رسانه های مکتوب چندان صاحب وزن نیست چرا که شبکه خبر بیشتر به عنوان یک رسانه تصویری شناخته می شود نه یک سایت اینترنتی.

آمارهای سایت « آلکسا» نیز همین مطلب را ثابت می کند. بر اساس آمار آلکسا، رتبه سایت شبکه خبر تلویزیون (irinn. ir) در ایران ۵۷۳ است. یعنی این سایت حتی جزو ۵۰۰ پایگاه پرمخاطب تر ایران قرار ندارد.

بر اساس رتبه بندی « الکسا» ، سایت شبکه خبر (IRNN. ۱R) حتی جزو ۵۰۰ سایت پربیننده ایران هم نیست

مقایسه نمودار مخاطبین سایت شبکه خبر تلویزیون با پربیننده ترین سایت خبری ایران - سایت ورزش ۳ که آن هم به شبکه ۳ تلویزیون ایران منسوب است- به خوبی نادرستی ادعای بی بی سی را آشکار می سازد. خط قرمز مربوط به سایت ورزش۳ و خط آبی ته نمودار (نزدیکی های صفر! ) مربوط به مخاطبین سایت شبکه خبر است.

مقایسه نموداری مخاطبان سایت شبکه خبر با یک سایت پر بیننده ایرانی (ورزش۳)

بنابراین، چنانکه می بینیم رسانه بی بی سی تلاش کرده با تحریف واقعیت ها به مخاطبانش اینطور القا کند که اکثر مردم به گونه ای فکر می کنند که این رسانه می گوید.

بر اساس آنچه گفتیم در انسانها آمادگی روانی خاصی وجود دارد برای آنکه در نگرش ها و باورهایش تحت تأثیر اکثریت قرار گیرد. برخی رسانه ها، از جمله بی بی سی فارسی از این آمادگی روانی فرد برای کنترل ذهن وی استفاده می کنند.

آگاهی از نحوه استفاده رسانه ها از توسل به اکثریت برای دستکاری ذهن مخاطب را باید اولین گام برای اجتناب از تأثیرپذیری از این روش کنترل ذهن دانست. ضمن اینکه باید همواره بدانیم در ما استعداد خاصی هم برای تأسی به نظرات دیگران در مواقع تصمیم گیری یا در مواردی که در مورد موضوعی مردد هستیم، وجود دارد. تلاش برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس شواهد و مدارک قانع کننده، فارغ از آنکه دیگران چه می گویند، راه غلبه بر این گرایش ذهنی است.