وقتی مسجد سلیمان، پاریس کوچک ایران شد

به گزارش پارس به نقل از مجله مهر، همه چیز از وقتی شروع شد که ویلیام دارسی، میلیونر استرالیایی به ایران آمد تا امتیاز نفت را از مظفرالدین شاه بخرد. سال ۱۲۸۰ بود و کمتر کسی فکر می کرد بتوان با امکانات موجود از زمین های ایران نفت استخراج کرد. دارسی با دستگاه های مدرن و روش های جدیدش آمد و شروع به حفاری در جنوب کشور کرد و سه سال بعد از شروع به کار، اولین چاه نفت ایران را در مسجد سلیمان حفر کرد. نتیجه این حفاری در چند جمله تلگرافی که جرج رینولدز، فرمانده عملیات به لندن فرستاد خلاصه شد: « مفتخرم گزارش کنم که امروز صبح در ساعت چهار به وقت ایرات، نفت در عمق ۱۸۰ پایی از چاه شماره یک فوران کرد. جزئیات دیگر شامل غلظت و مقدار نفت متعاقبا اعلام خواهد شد. »

رگ های سیاه زمین

اولین قطره های نفت ایران از عمق ۳۶۰متری خاک مسجد سلیمان بیرون آمد اما ۱۰ روز بعد، وقتی مته حفاری در عمق ۳۰۷متری دومین چاه، به نفت رسید برای دارسی و تیم فنی همراهش ثابت شد که ایران کشور نفت خیزی است. به همین دلیل، در سال ۱۹۰۱ دارسی دوباره نماینده ای به ایران فرستاد تا امتیاز اکتشاف و استخراج نفت را در تمام ایران، به جز مناطق شمالی یعنی خراسان، مازندران، گرگان و آذربایجان از مظفرالدین شاه بگیرد و از رگ های پر نفتش تغذیه کند.

مدت این امتیاز ۶۰سال بود و دارسی در ازای آن تعهد کرده بود که دو سال بعد از گرفتن امتیاز، شرکتی برای بهره برداری از این امتیاز در جنوب ایران تاسیس کند و بعد از آن بیست هزار لیره نقد و معادل بیست هزار لیره سهام شرکت را به دولت ایران تسلیم کند. در قرارداد « دارسی » ، در تمام مدت صاحب امتیاز از پرداخت مالیات، عوارض و حقوق گمرکی برای زمین ها، ماشین آلات، وسایل و مواد لازمی که وارد می کرد و حتی تمام محمولات نفتی که صادر می کرد، معاف بود.

نفت ما مال خودمان

بهره برداری از نفت ایران بعدها با قراردادهای دیگری که بین ایران و انگلستان منعقد شد ادامه پیدا کرد تا زمانی که در سال ۱۳۲۹، طرح قرارداد الحاقی نفت در مجلس شانزدهم مطرح شد و این بار کم کم زمزمه لغو تمام قراردادهای نفتی بین تهران و لندن مطرح شد. در این زمان بود که بعضی از نمایندگان خواستار ملی شدن صنعت نفت شدند. دکتر مصدق که پیشرو این عده از نمایندگان بود، در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که قرارداد « دارسی » ، قرارداد ۱۳۱۲ و همچنین قرارداد الحاقی را به رسمیت نمی شناسد و این قراردادها از درجه اعتبار ساقط هستند و نباید وسیله ای برای غصب حقوق مردم ایران شوند.
چند روز بعد، نمایندگان به رهبری مصدق دولت را استیضاح کردند. دولت اما از مواضعش کوتاه نیامد تا نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران اوج بگیرد و کمتر از ۵ماه بعد، به پیروزی برسد. به این ترتیب در اسفندماه ۱۳۲۹ صنعت نفت ایران ملی شد.

شهر اولین ها

استخراج نفت از اولین چاه نفت خاورمیانه، وضعیت اقتصادی و اجتماعی مسجدسلیمان را دگرگون کرد. مسجدسلیمان حالا فقط یک شهر کوچک در جنوب ایران نبود. کار و بار ساکنان این شهر رونق گرفت، معماری شهر به خاطر سکونت انگلیسی ها در منطقه، کم کم از شکل ایرانی فاصله گرفت و امکانات و تجهیزاتی به آن راه پیدا کرد که حتی در پایتخت هم خبری از آن ها نبود. اولین شهربازی، اولین فرودگاه، اولین راه آهن، اولین تصفیه خانه آب و لوله کشی آب و فاضلاب، اولین کارخانه برق، اولین زمین فوتبال و… مسجد سلیمان را تبدیل به شهر اولین های ایران کردند که باعث شد مدتی بعد لقب « پاریس کوچک ایران» را بگیرد.

پایتخت نفتی ایران

اولین چاه نفتی که کارگران دارسی در ایران نفت کردند، حالا غیرفعال است اما به عنوان موزه نفت ایران می توان از آن بازدید کرد. موزه ای که این بار هم یک لقب اولین را همراه خود یدک می کشد: اولین موزه صحرایی کشور.

دکل آبی رنگی که « چاه شماره یک» نفت را معرفی می کند کمی دورتر از تابلویی قرار داد که ورود شما را به پایتخت نفتی ایران خوش آمد می گوید. موزه نفت، با تنها دکل بازمانده از حفاری های نفتی در کشور، بازدید کنندگان را با نحوه حفاری چاه های نفت و گاز آشنا می کند و و تجهیزات مورد استفاده در روند حفاری را به نمایش در می آورد.