معادله چند وجهی انتخابات عراق

 کارشناسان بر همین اساس، با برداشتی که درباره هریک از جریان های سیاسی و امتداد و ارتباطات خارجی آنها دارند، همواره کوشیده اند، پیش از انتخابات، شمایل دولت آینده و رویکرد سیاسی آتی عراق را ترسیم کنند امری که در انتخابات 2018 نیز اتفاق افتاده است.
براساس این قرائت، مهمترین گروه های انتخاباتی موجود در صحنه سیاسی عراق به صورت زیر طبقه بندی شده اند:
- گروه های انتخاباتی کرد
- گروه های انتخاباتی اهل سنت
- گروه های انتخاباتی شیعیان
- گروه های انتخاباتی لیبرال - دموکرات
- گروه انتخاباتی مقاومت
به اعتقاد کارشناسان، سه دسته اول که در دوره های سه گانه انتخابات گذشته (2005، 2010 و 2014)، بازیگران اصلی صحنه سیاسی عراق بودند در این مرحله به دلیل تحولاتی که صحنه داخلی عراق با آن مواجه شد، دچار پوست اندازی آشکاری شده اند.
گفته می شود بخشی از این تغییر رفتار برای همراهی با خواست عمومی جامعه به سمت نوگرایی و از طرفی قدرت گرفتن جریان های لیبرال - دموکرات تحت عنوان مدنیت خواه ها و تحول گرا و اضافه شدن عنصر جدید سیاسی یعنی گروه های مقاومت اسلامی است که قبلا در جنگ با داعش تحت عنوان کلی تشکیلات بسیج مردمی الحشد الشعبی، اعتبار و محبوبیت عمومی جامعه عراق را کسب کرده اند.
براساس این باور، تجربه حکومت داری سه گروه اول به دلیل ضعف این گروه ها در اداره کشور و انتشار گسترده فساد اداری و مالی در بدنه دولت و روند سیاسی عراق و از همه مهمتر قرار دادن تمامیت اراضی عراق در برابر طرح های مخوف تجزیه و عدم مصونیت آن در برابر تهدیدهایی مانند داعش، افکار عمومی را از آنها روی گردان کرده است.
تعداد قابل توجهی از نویسندگان که عموما از طیف طرفدار جریان های لیبرال دموکرات هستند، سخن آیت الله سیستانی به عنوان مرجعیت عالی دینی عراق در جریان انتخابات 2014 مبنی بر اینکه 'آزموده را آزمودن خطاست' با جریان های سه گانه بالا که با خاستگاه های مذهبی و قومی هستند، مرتبط می دانند.
این کلام آیت الله سیستانی این روزها در سطح شبکه های اجتماعی به طور گسترده ای دست به دست می شود تا این گونه القاء شود که مرجعیت دینی نظر به عدم انتخاب مجدد گروه های سه گانه فوق خصوصا گروه هایی که منتسب به مذهب شیعی هستند، دارد و سکوت مرجعیت دراین خصوص، گمانه زنی این عده را نیز تقویت کرده است.
متاثر از این فضا و مواضع سابق آیت الله سیستانی و روی گردانی چند سال اخیر وی از جریان های سیاسی موجود در صحنه عراق باعث شده است که هر سه گروه انتخاباتی فوق دست به دگردیسی محسوسی بزنند.
بر همین اساس در این دوره اثری از گروه انتخاباتی ائتلاف شیعیان یا چیزی تحت عنوان ائتلاف اهل سنت و یا ائتلاف کردها دیده نمی شود.

** ائتلاف های شیعیان
ائتلاف شیعیان تقریبا به چهار دسته اصلی تقسیم بندی شده که شامل:
- جریان حکمت ملی به رهبری سید عمار حکیم که در عمل با توجه به توصیه آیت الله سیستانی مبنی بر ارائه چهره های جدید در انتخابات 2018 به طور محسوس و آشکاری به سوی مطرح کردن کاندیداهای جوان در انتخابات پیش رو، روی آورده است.
سید عمار حکیم حتی در 2016 از مجلس اعلای اسلامی عراق که به باور او همگی اعضای دفتر سیاسی آن از نسل های پا به سن گذاشته ایام مبارزه هستند و مناسب برای شرایط جدید عراق نیستند، جدا شد.
- ائتلاف النصر به رهبری حیدر العبادی، نخست وزیری که تا قبل از تصدی این پست در 2014 چندان مهره سیاسی اثرگذاری نبود اما توانست در مدت سه سال بر مخوف ترین گروه تروریستی جهان یعنی داعش که دو سوم اراضی عراق را اشغال کرده بود پیروز شود.
العبادی همچنین با رویکرد 'سیاست موازنه' در سیاست خارجی، توانست روابط طبیعی را با عربستان بعد از 25 سال قطع روابط برقرار کرده و همزمان هم با آمریکا و عربستان و هم با جمهوری اسلامی ایران ارتباط داشته و اکنون ائتلاف انتخاباتی او با تعداد قابل توجهی از چهره های جدید وارد رقابت های انتخاباتی شده است.
العبادی برخلاف جریان سید عمار که از پا به سن گذاشته های مجلس اعلا جدا شد، در ادامه سیاست موازنه خود آنها را در ائتلاف انتخاباتی خود گنجاند تا بین نسل جوان و پیر نیز موازنه داخلی ایجاد کند.
- ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی مردی که دو دوره نخست وزیر عراق بوده و در دوره گذشته، بزرگترین ائتلاف انتخاباتی را تشکیل داده بود اما به دلیل حمله داعش و تنش شدید در مناسبات با کردستان عراق و برخی از جریان های سیاسی داخلی و تیرگی روابط با عربستان سعودی، در 2014 به رغم پیروزی در انتخابات، ناچار شد تحت فشارهای داخلی و خارجی، قدرت را به همفکر سیاسی خود یعنی حیدر العبادی واگذار کند.
مالکی در این دوره با شعار جنجالی 'دولت اکثریت سیاسی' بار دیگر وارد کارزار انتخابات شده و گرچه خیلی از کارشناسان، بر خلاف گذشته شانس بالایی برای او قائل نیستند اما به شدت همه رقبای داخلی و دشمنان و منتقدان خارجی، از او و شگفتی سازی در انتخابات آینده نگران هستند به ویژه که او متهم است که در طول 9 سال نخست وزیری عراق (2005 تا 2014) توانسته است یک دولت عمیق (پنهان) در تمامی بدنه دولت ایجاد کند.
-گروه الفتح به رهبری هادی العامری دبیرکل سازمان بدر و میراث دار جهاد پیرزمندانه علیه گروه تروریستی داعش و مردی که اکنون در صحنه داخلی عراق به خاطر ذکاوت و رشادتی که با دیگر مجاهدان همفکرش در الحشد الشعبی در مبارزه با داعش نشان داد به 'شیخ مجاهدین' معروف شده است.
گروه انتخاباتی او عموما فرماندهان محبوب جنگ با داعش و آمیزه ای از گروه های مقاومت اسلامی عراق و چهره های جوان و نسل هایی از دوره مبارزه با رژیم صدام هستند که در جنگ با داعش (2014 - 2017)، لباس رزم بر تن کرده و همین محبوبیت آنها را بالا برده و این گروه انتخاباتی را به عنوان شگفتی ساز انتخابات آینده مطرح کرده است.

** گروه های اهل سنت:
اهل سنت عراق در این دوره به چند دسته تقسیم بندی شده و اضافه شدن چهره های معروف به گرایش های بعثی از تحولات جدید در بین جریان های انتخاباتی اهل سنت است و مهمترین گروه های انتخاباتی آنها به شرح زیر است:
- ائتلاف القرار العراقی به رهبری اسامه النجیفی معاون رییس جمهور عراق که همان گروه های سابق هستند و گفته می شود مورد حمایت ترکیه است.
- ائتلاف الوطنیه به رهبری ایاد علاوی معاون رییس جمهور عراق، گروهی که همچنان مورد توجه عربستان سعودی و امارات و اردن و مصر است و شخصیت های سنی مهمی مانند 'سلیم الجبوری' رییس پارلمان و 'صالح مطلک' معاون سابق نخست وزیری در آن حضور دارند.
گرچه این جریان اصرار دارد که انتساب مذهبی ندارد اما تجمع سران اهل سنت در آن و حمایت سنتی، محور سعودی از این جریان همچنان آن را به عنوان یکی از گروه های اهل سنت در این دوره مطرح کرده است.
آنچه حائز اهمیت است، ایاد علاوی به عنوان چهره لیبرال شیعی می کوشد با کمک حامیان خود، بخشی از آراء شیعیان را به دست آورده و به این ترتیب آراء سنتی جریان های شیعه دچار ریزش شده و از این گذر بتواند به پست نخست وزیری برسد.
- ائتلاف تضامن به رهبری 'اثیل النجیفی' استاندار سابق نینوا که متهم به سقوط موصل به دست داعش در 2014 است. او جمعی از جریان های منتسب به بعث را در جریان خود جمع کرده و گفته می شود که ترکیه از حامیان او است.
- ائتلاف عربی به رهبری 'خمیس الخنجر' سرمایه دار و چهره معروف منتسب و نزدیک به حزب منحله بعث که اغلب چهره های گروه انتخاباتی او از این خط مشی هستند و گفته می شود حامیان عربی متعددی در منطقه دارد.
- ائتلاف بغداد به رهبری حمید جسام که چهره های بعثی مانند 'صلاح الصدید' در آن جمع شده اند و گفته می شود مورد حمایت کشورهایی مانند اردن و قطر و عربستان سعودی است.

** کردهای عراق
ائتلاف کردها سومین گروه سنتی عراق که در این دوره در نتیجه ناکام ماندن طرح همه پرسی سپتامبر 2017، به شدت دچار تشتت و پراکندگی شده اند.
بر همین اساس حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی و حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری 'کوسرت رسول' دبیرکل جدید این حزب، هریک به طور جداگانه با فهرست مستقل در انتخابات شرکت می کنند.
مهمترین اتفاق در گروه کردهای عراق شکل گیری یک ائتلاف همسو از احزاب اپوزیسیون کرد است که به شدت عملکرد احزاب حاکم به خصوص دو حزب دموکرات و اتحادیه میهنی را به باد انتقاد گرفته اند.

این ائتلاف همسو متشکل از سه تشکل 'ائتلاف به خاطر دموکراسی و عدالت' (به رهبری برهم صالح)، تغییر و جماعت اسلامی کردستان عراق است، هر چند ائتلاف به خاطر دموکراسی و عدالت به رهبری برهم صالح عضو جدا شده اتحادیه میهنی' با لیست جداگانه در این انتخابات شرکت کرده است.
جدا شدن برخی از چهره های معروف کرد و پیوستن به لیست های انتخاباتی غیر کرد مانند خانم آلاء طالبانی که به فهرست ائتلاف بغداد پیوسته و از اتحادیه میهنی جدا شده، از نمونه های تحولات جدید است و یاس برخی از رهبران و شخصیت های سیاسی کرد را از وضع موجود در کردستان عراق و ضرورت ماندن کردستان عراق در چارچوب تمامیت ارضی عراق را به نمایش می گذارد.

** لیبرال - دموکرات ها
ائتلاف لیبرال - دموکرات ها، گرچه این ائتلاف با این نام در ائتلاف های انتخاباتی ثبت شده در کمیسیون انتخابات عراق وجود ندارد اما این یک نگرش سیاسی است که این روزها در صحنه سیاسی عراق به جریان هایی که برای این خط مشی تبلیغ می کنند، اطلاق می شود.
کمونیست ها، تحول خواه ها، طرفداران جامعه مدنی، لیبرال ها و عموم طیف های منتقد از احزاب اسلامگرا خصوصا شیعیان با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از این طیف از شیعیان هستند در زمره ائتلاف لیبرال - دموکرات ها قرار می گیرند.
از تحولات مهم در این عرصه، پیوستن جریان صدر به این گرایش است و گفته می شود که بخشی از این اتفاق ناشی از قرائتی است که صدری ها و در راس آنها مقتدا صدر از سخنان مرجعیت عالی دینی عراق مبنی بر توصیه آیت الله سیستانی به ایجاد دولت جامعه مدنی در عراق، دارند.
برهمین اساس بسیاری از چهره های جریان صدری ها در گروه انتخاباتی 'سائرون' که گروهی از احزاب کمونیستی و مدنیت خواه و لیبرال آن را تشکیل داده اند، برای انتخابات پارلمانی 2018 کاندیدا شده اند.
گروه انتخاباتی 'تمدن' که بخشی دیگر از جریان های لیبرال - دموکرات هستند نیز دومین گروه مهمی است که در این دوره از انتخابات امیدوار است که از ناخرسندی افکار عمومی جامعه خصوصا شیعیان از وضع موجود، بهره برده و آراء منتقدان وضع موجود را به دست بیاورد.

** گروههای مقاومت
اما آخرین گروه انتخاباتی گروه های مقاومت است، که همان طور که اشاره شد، با توجه به نبود هرگونه پرونده های فساد و تخریب علیه آنها و پرونده افتخار آمیزی که در جنگ با داعش کسب کرده اند، بسیاری پیش بینی کرده اند که شگفتی ساز این دوره از انتخابات باشند تا به این ترتیب شاید ضعف و ناکامی احزاب شیعی حاکم را در این دوره از انتخابات جبران کنند.

** عوامل اثر گذار خارجی:
با وجود این صف بندی های انتخاباتی اما کارشناسان همچنان عامل خارجی را در انتخابات عراق اثرگذار می دانند و مهمترین طرف های اثرگذار را آمریکا، عربستان، ترکیه و ایران می دانند.
باوری که در حال حاضر در بخشی از جامعه عراق وجود دارد اینکه به دلیل توافق نانوشته این قدرت های منطقه ای و بین المللی بر سر حیدر العبادی بنابراین ایشان به احتمال قوی نخست وزیر عراق - بدون در نظر گرفتن نتایج انتخابات - است.
اما برخی معتقدند که با وجود اتفاق نظر این قدرت ها بر سر العبادی، اما نگاه جزئی تر هر طرف نسبت به قدرت های دیگر متفاوت است.
سعودی ها با طرح همسویی با انتخاب مجدد العبادی در واقع به دنبال گزینه عبور از العبادی در مرحله بعد هستند و می کوشند که در صورت انتخاب مجدد العبادی عناصر نزدیک به خود را در دولت آینده تزریق کنند.
آمریکایی ها برای جلوگیری از رسیدن چهره نزدیک به ایران به قدرت در انتخابات آینده خصوصا از بین گروه های مقاومت، بر سر العبادی به عنوان تنها گزینه قابل اعتماد در بین شیعیان که قادر به حفظ موازنه سیاسی است، سرمایه گذاری کرده اند.
اما جمهوری اسلامی ایران فارغ از همه اینها تنها برای حفظ استقلال سیاسی عراق و دور ماندن این کشور از طرح های بی ثبات کننده خارجی بویژه از سوی آمریکایی ها و سعودی ها تلاش می کند، تحولات نقشه سیاسی عراق متاثر از رقابت های دورنی باشد.
مقامات بلند پایه ایران بارها تاکید کرده اند که عراق عمق استراتژیک ایران است، بر همین اساس تهران فقط در صدد تضمین این استقلال ذاتی و عدم اثرگذاری خارجی بر اوضاع داخلی عراق است.
با وجود این برخی ها معتقدند که سعودی ها یک رویکرد دیگر را در انتخابات آینده دنبال می کنند و آن سرمایه گذاری بر ریزش آراء شیعیان و امکان راهی یابی یک چهره به دور از ایران به قدرت است.
رویکرد آمریکا در انتخابات آینده عراق را نیز 'زلمای خلیل زاد' سفیر اسبق آمریکا در عراق به صراحت اخیرا بیان کرده و گفته است که باید آمریکا از احزاب مخالف ایران و گروه ها و متحدان همسو با واشنگتن در انتخابات آینده حمایت کند.
خلیل زاد افزوده است که آمریکا باید از سیاست اوباما در خصوص خروج نیروهای آمریکا از عراق درس عبرت بگیرد و نیروهای خود را در عراق باقی بگذارد و بدون در نظر گرفتن نتایج انتخابات آینده، به تشکیل دولت جدید عراق کمک کند پیش از اینکه - به زعم او - ایران در این خصوص مداخله کند.
کارشناسان معتقدند که در این رهگذر، ترکیه نیز به نوعی همسو با سه کشور دیگر، خواهان ماندن العبادی در قدرت است زیرا در خصوص مسئله شمال عراق توانسته است با او به توافق برسد اما آنکارا مایل است افراد نزدیک به خود را که بتوانند سهم بیشتری به ترکیه بدهند، به قدرت برساند.

**مرجعیت دینی عراق
بسیاری از کارشناسان وقتی اوضاع انتخاباتی عراق را بررسی می کنند به پارامترهای داخلی و خارجی فراوانی اشاره می کنند اما یا به نقش مرجعیت اشاره نمی کنند و یا به صورت گذرا از کنار آن رد می شوند.
بخشی از به نقش و نگاه مرجعیت در انتخابات آینده، به سکوت معنی دار خود مرجعیت عالی دینی عراق برمی گردد.
غیر از مرجعیت آیت الله اسحاق فیاض - از مراجع چهارگانه عظام نجف اشرف که به صراحت، مقلدین خود را به انتخابات گروه انتخاباتی عمار حکیم تشویق کرده است - دیگر مراجع موضع روشنی نگرفته و موضع آیت الله سیستانی دراین خصوص بسیار ابهام آمیزتر است.
کارشناسان، از این سکوت به شدت نگران هستند و برخی از جمله به احتمال تکرار تجربه تلخ قیام 1920 عراق اشاره می کنند که به دلیل قرائت ناصحیح از اوضاع آن زمان عراق و منطقه، شیعیان ناچار شدند برای بیش از 80 سال تاوان سنگینی برای آن بپردازند.
سکوت مراجع عظام و در راس آن آیت الله سیستانی این نگرانی را که ممکن است، بازی قدرت های منطقه ای و جهانی و عوامل داخلی آنها بار دیگر تجربه تلخ قیام 1920 را تکرار کنند، نگران کرده است.
کارشناسان، در همین راستا نقش مرجعیت عالی دینی عراق را در اولین انتخابات 2005 پارلمانی که با حمایت ضمنی از ائتلاف انتخاباتی شیعیان، بازگشت مجدد شیعیان را به قدرت تضمین کرد، حائز اهمیت می دانند امری که حتی آمریکایی ها و سعودی ها را در آن برهه دچار شوکه کرد.
برخی معتقدند که مرجعیت عالی دینی عراق، موضع خود را به صراحت اعلام و برعدم انتخاب آزموده ها تاکید کرده و برخی نیز رویکرد آیت الله سیستانی را در خصوص ایجاد دولت مدنی (غیر اسلامگرا) در عراق را به عنوان رویکرد سیاسی مرجعیت دینی عراق می دانند امری که باعث شده تا صدری ها را به سمت لیبرال - دموکرات ها در این انتخابات سمت و سو بدهد.
سکوت آیت الله سیستانی و مراجع عظام نجف اشرف، باعث شده است که بسیاری از افکار عمومی شیعیان خصوصا از نسل جوان به دلیل انتقاداتی که به عملکرد دولت و جریان های سیاسی در سنوات گذشته دارند، شعار عدم شرکت در انتخابات را سر بدهند.
برهمین اساس، این باور وجود دارد که مرجعیت عالی دینی عراق باید به نحوی که خود صلاح می داند شرکت در انتخابات را ترویج کند زیرا گفته می شود که سعودی ها روی این رویکرد برای شکستن آراء گروه های انتخاباتی شیعه، حساب ویژه باز کرده اند.
سخنان مرجعیت عالی دینی عراق در خصوص توصیف های عمومی درباره فرد اصلح نیز به باور کارشناسان نمی تواند اطمینان خاطری برای افکار عمومی عراق و شیعیان باشد.
برخی ناظران بر این باورند که مرجعیت دینی، نباید جامعه را در این برهه که مهمترین انتخابات پارلمانی عراق است، بلاتکلیف رها کند زیرا این بلاتکلیفی توسط فرصت طلبان داخلی و خارجی مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.
خاورم *353*380*