تاریخ گردی نوروزی در چهارمحال و بختیاری

در این نوع گردشگری ،سعی می شود گردشگران با نوع زندگی تاریخی و تمدنی سرزمینی آشنا شوند و یکی از مهمترین ابزار و شناسه های گردشگری مردمشناسی، زندگی دوره های تاریخی مردم یک منطقه است.
در چهارمحال و بختیاری علاوه بر زندگی عشایر کوچرو که مهمترین ظرفیت گردشگری مردمشناسانه است، قلعه های تاریخی و سنگ نبشته هایی وجود دارد که یادآور تلاش تاریخی مردم این استان در رخدادهای یک قرن اخیر است.
قلعه های چالشتر، سنگ نبشته های مشروطه، قعله مشروطه خواهان در شلمزار، قلعه بارده، قلعه صمصام السلطنه و قلعه های دیگر نمونه این شناسه های تاریخ معاصر در چهارمحال و بختیاری است.

** قلعه چالشتر
قلعه چالشتر در چهارمحال و بختیاری تلفیقی از معماری دوران قاجار با معماری اروپایی است که با ستونهایی ایستاده از سنگ و نقش برجسته های دیدنی خودنمایی می کند.
این قلعه در دوره صفویه مرکز حکمرانی چهارمحالی ها بود که به وسیله کلانتران، روستاها و مناطق تحت سیطره خود را کنترل می کردند و پس از انتصاب حسینقلی خان به عنوان ایلخان بختیاری، در اواسط حکومت ناصرالدین شاه،حکمرانان این منطقه از حاکمیت بر چالشتر خلع و به زمین داران بزرگ تبدیل شدند.
مجموعه قلعه تاریخی چالشتر که به قلعه خانی مشهور می باشد، 110 سال پیش در چالشتر احداث شده و در یکی از سرستونهای سنگی این مجموعه، تاریخ ساخت آن به سال 1321هجری قمری حک شده است.
مجموعه تاریخی چالشتر شامل سردر سنگی، خان نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبلها است و قلعه عیانی و خان نشین این مجموعه تاریخی دارای 38 ستون سنگی با سر در و ایوان می باشد.
ازاره سنگی منقوش این مجموعه قلعه شامل نقوش افسانه ای و اسطوره ای، زندگی روزمره،گل وگیاه،گل و گلدان، گل و مرغ، نقوش پیچش گیاهی و نقوش فرشته است و این نقوش به صورت ماهرانه و زیبا خلق شده و در برخی موارد به صورت برجسته حجاری شده است.
در این مجموعه قلعه، اندرونی با یک دالان به قسمت خان نشین ارتباط داشته و ایوان آن دارای 10 ستون سنگی است و ایوان با آجرکاری وکاشی معرق در لچکی ها و پیشانی بنا با ازاره های سنگی منقوش شامل درختان تاک،گل و گلدان ،گل و مرغ و سرو و کاج تزئین شده است.
اتاق های این مجموعه قلعه نیز با نقوشی به سبک نقاشی لندنی که تلفیقی از هنر نقاشی ایرانی و غربی است، مزین است و این سبک نقاشی که در دوره قاجار به اوج خود می رسد شامل نقوش گل و گلدان، افسانه لیلی ومجنون و نقوش اسلامی شامل یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته ای از آیات قرآن است.
در بخشی از سر درهای این مجموعه قلعه، همچنین معماری سنتوری که به صورت مثلثی شکل بانقوشی به سبک شیر و شکر است، به چشم می خورد و حمام قلعه تاریخی چالشتر نیز مزین به کاشی آبی فیروزه ای و سفید سربی بوده است.
سقف اندرونی این قلعه به صورت قابهایی از چوب گردو است و درها و پنجره های اتاقهای این مجموعه نیز از جنس چوب گردو به صورت گره چینی شده می باشد و این مجموعه قلعه دارای پنج ایوان است و پنج اتاق نیز در اندرونی آن وجود دارد و در مجموع دارای 40 ستون است.
مجموعه قلعه تاریخی چالشتر شهرکرد در مرکز چهارمحال و بختیاری واقع شده و در ایام تعطیلات نوروزی آماده علاقه مندان به هنر حجاری ایرانی است.

** قلعه سردار اسعد جونقان
قلعه سردار اسعد جونقان نیز یکی دیگر از بناهای باقی مانده از دوران انقلاب مشروطه در ایران است که در شهرستان فارسان قرار دارد.
پیشینه قلعه جونقان به 150 ساله پیش بر می گردد و بخشی از تجمع انقلابیون مشروطه در این قلعه انجام می شد.
قلعه جونقان در اواخر سده 13 هجری قمری ساخته شده و پنجم دیماه 1356 با شماره ثبت 1548 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این قلعه که به کاخ سردار اسعد بختیاری مشهور است شهرت خود را به مشروطیت و شروع قیام بختیاری ها و اجتماع در این قلعه مدیون است.
این بنا دارای محوطه ای وسیع تر از محدوده فعلی بوده که به مرور زمان و به دلیل عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی آسیب دید و غیر از بخش شاه نشین اصلی، بقیه ابنیه و ساختمان های جانبی آن از بین رفته است.
این بنا در 2 طبقه اواخر دوره قاجاریه و پس از دستیابی فرزندان حسینقلی خان ایلخانی به قدرت سیاسی توسط علیقلی خان ملقب به سردار اسعد دوم بختیاری وزیر جنگ دولت احمد شاه قاجار با الهام از کاخهای اروپایی قرن نوزدهم میلادی بر سر گذرگاه جاده لینچ بنا شد.
قلعه سردار اسعد در دوره مشروطیت و شروع قیام بختیاریها بر سر زبان ها افتاد و نام خود را در تاریخ معاصر ایران ثبت کرد.
این قلعه در زمینی به مساحت 14 هزار مترمربع بنا شده بود و انقلابیون مشروطه خواه برای فتح اصفهان و تهران از این قلعه ساماندهی شدند.
کاخ قلعه سردار اسعد بختیاری دارای بخش شاه نشین است که در دو طبقه به شکل مستطیل و به مساحت یک هزار و 200 متر با معماری ایرانی و اروپایی و متناسب با موقعیت و اقلیم سرد استان طراحی و ساخته شد.
زمانی که علیقلی خان سردار اسعد زمامداری ایل بختیاری را بر عهده داشت، این قلعه را در 2 طبقه با خشت و نمای آجر ، ملات گچ و خاک و هنرهای حجاری گچبری، آیینه کاری و نقاشی احداث کرد.
قلعه سردار اسعد در 44کیلومتری مرکز چهارمحال و بختیاری در شهر جونقان پذایری مهمانان نوروزی است که به این استان سفر می کنند.

***قلعه دزک شهرستان کیار
کاخ قلعه دزک در روستای دزک شهرستان کیار چهارمحال و بختیاری، خاستگاه برخی رویدادهای ملی و میزبان شخصیت های مختلف تاریخی و ادبی ایران و جهان بوده است.
کاخ قلعه دزک، در سال 1325 هجری قمری به دستور لطفعلی خان امیرمفخم بختیاری پسر امامقلی خان حاجی ایلخانی با الهام از معماری و تزئینات بدنه قصرهای اروپایی قرن 17 و 18 میلادی و با ترکیبی از معماری و هنر ایرانی در روستای دزک بنا شد.
کاخ قلعه دزک که به دست هنرمندان ایرانی معماری و تزئین شده، دارای اتاق هایی با درب هایی ارزشمند از چوب گردو است که در آن نقش و نگارهای زیبایی به کار برده شده است.
طبقه اول کاخ قلعه تاریخی دزک، یک هشتی ورودی در میانه ساختمان دارد که از هر دو طرف به محوطه درون بنا متصل می شود و در طرفین این هشتی، چهار ایوان قرار دارد.
اتاق های طبقه دوم کاخ قلعه دزک، 2 ایوان مجزا از هم در شمال و 3ایوان متصل به هم در جنوب دارد که 2 اتاق سه دربی در ایوان های شمالی و 2 اتاق سه دربی قرینه در ایوان جنوبی باز می شود.
در بین این اتاق ها، سالن بزرگی بنام دیوانخانه یا سفره خانه وجود دارد که در مجاورت این سالن، اتاق زیبایی به نام اتاق آئینه قرار گرفته که در طرفین آن 2 اتاق کوچک به نام گوشواره ساخته شده است.
اتاق آئینه کاخ قلعه دزک، معروف به آئینه خانه در مجاورت سالن بزرگ دیوانخانه قرار دارد، این اتاق بسیار زیبا به سبک اروپایی تزئین شده است.
اتاق آئینه با نمونه های متنوع هنر گره چینی و نقش بُری و شیشه نقاشی دارای 2 پوسته عکس درهم بوده که نمای سه بعدی داشته و نمونه های آن کمیاب است.
در دوران مختلف تاریخ معاصر ایران شخصیت هایی مانند وحید دستگردی، علی اکبر دهخدا، فرخی یزدی، دکتر محمد مصدق، ملک الشعرای بهار، ابوالقاسم نجفی، راولینسن، ایزابل برد بیشاپ، هنری رنه دالمانی، شونمان و ویلسون در کاخ قلعه دزک حضور یافتند.
این قلعه تاریخی، مکانی مناسب و امن برای گردهمایی افراد مهم و صاحب نظر، برای هم اندیشی برای اجرای تصمیمات مهم و ملی بود.
کاخ قلعه دزک، نه تنها میزبان شخصیت های ملی و افراد نامدار جهانی در سال های اخیر بود، بلکه خاستگاه اصلی برخی افتخارات ملی در دوره انقلاب مشروطه بود.
موزه پوشاک کاخ قلعه دزک در بهمن 1388 راه اندازی و در آن پوشاک شهرها، روستاها و مناطق شاخص و خاص چهارمحال و بختیاری معرفی و به معرض نمایش گذاشته شد.
در این موزه، علاوه بر معرفی پوشاک، زیور آلات، صندوق، صندوقچه و وسایل مرتبط با پوشش اقوام و مجموعه ای از تصاویر قدیمی مربوط به نمونه پوشاک سنتی و محلی چهارمحال و بختیاری به نمایش درآمده است.
موزه سنگ کاخ قلعه تاریخی دزک نیز 21 بهمن 1394 به عنوان دومین موزه سنگ چهارمحال و بختیاری، پس از موزه سنگ قلعه تاریخی چالشتر، گشایش یافت.
به گزارش ایرنا، کاخ قلعه تاریخی دزک، در 16 تیر سال 1367 به شماره 1731 به عنوان اثر تاریخی درجه یک، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
این قلعه در 50 کیلومتری مرکز چهارمحال و بختیاری میزبان مهمانان و گردشگران نوروزی است.

**قلعه پایتختی شلمزار
یکی دیگر از قلعه های تاریخی در چهارمحال و بختیاری که در تاریخ معاصر نقش آفرین بوده است قلعه شلمزار است که برای ساعاتی در تاریخ حکمرانان حاضر در آن اعلام پایتختی کردند.
قلعه 'صمصام السلطنه شلمزار' در دوران انقلاب مشروطه به مدت 2ساعت مرکز فرماندهی کشور انتخاب شد.
روستاهای سورک، دستگرد، دزک، قلعه سلیم، قلعه تک و شهرهای شلمزار و دستنا به دلیل قرارداشتن در مسیر جاده تاریخی دزپارت و موقعیت راهبردی آنها از توجه ویژه دولت های وقت برخوردار بود و قلعه های متعددی در این شهرها و روستاها ساخته شد.
از میان قلعه های ساخته شده در این شهرستان، تنها قلعه سورک و دزک باقی مانده است و دیگر قلعه ها نظیر قلعه تک و قلعه چنار سبز از بین رفته است.
قلعه تاریخی شلمزار با مساحتی افزون بر دو هزار مترمربع و زیر بنای 500 مترمربع در شمال غرب شلمزار و فاصله 45 کیلومتری شهرکرد مرکز چهارمحال و بختیاری واقع شده است.
این قلعه سال 1307 به دستور نجفقلی خان ملقب به 'صمصام السلطنه' صدر اعظم ایران در دوره مشروطه ساخته شد و دارای ایوان و پیشخوان ستون دار سنگی است.
شکل این قلعه مستطیل شکل بود و در 2 طبقه ساخته شد که طبقه نخست قلعه صمصام السلطنه بختیاری دارای چندین اتاق به صورت طاق و چشمه و با خشت خام ساخته شده است و محکم و استوار باقی مانده است.
جلو این اتاق را ایوانی با ستون های سنگی در بر گرفته است که به شیوه زیبایی ترئین شده است و طبقه دوم این بنا خراب شده و آثار زیادی از آن باقی نمانده است.
به گزارش ایرنا، قلعه 'صمصام السلطنه شلمزار' 26 آذرماه 1356 به شماره 1506 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

** سنگ نبشته های مشروطه خواهان
یکی دیگر از جاذبه های تاریخ معاصر در چهارمحال و بختیاری کتبیه های انقلاب مشروطه در پیرغار ده چشمه فارسان است.
کتیبه های انقلاب مشروطه در روستای ده چشمه شهرستان فارسان، شاید یکی از سیاسی ترین جاذبه های گردشگری معاصر ایران باشد.
انقلاب مشروطه در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد که در نهایت به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی ایران انجامید.
در این انقلاب که حدود سالهای 1285به مدت 7 سال در ایران با حوادث مختلفی همراه بود، سردار اسعد و بی بی مریم به همراه عشایر بختیاری در آن نقش آفرینی کردند.
مشروطه خواهان پس از فتح پایتخت، در راه بازگشت در روستای ده چشمه 2 کتیبه فتح تهران را به یادگار گذاشتند که اکنون این کتیبه ها از جاذبه های گردشگری این بشمار می رود.
مجموع سنگ نوشته های پیرغار در روستای ده چشمه شهرستان فارسان، تنها سند سنگی مشروطه دوم در ایران است که این مجموعه سنگی به دستور حاج خسرو خان سردار ظفر بختیاری، حاج علیقلی خان سردار اسعد دوم بختیاری و جعفر قلی خان سردار اسعد سوم بختیاری، مقارن با جنگ جهانی اول روی یک تخته سنگ در کوهپایه ای از رشته کوه زاگرس جاودان شد.
مجموعه سنگ نوشته مشروطه پیرغار، شرح فعالیت مجاهدین چهارمحال و بختیاری در مبارزه با استبداد محمدعلی شاه قاجار است.
این سنگ نوشته ها علاوه بر شرح وقایع مربوط به فتح اصفهان و تهران و همراهی مجاهدان چهارمحال و بختیاری با نهضت مشروطه خواه روحانیت اصفهان به رهبری آیت الله نورالله اصفهانی، مبین جریانهای فکری سیاسی و اجتماعی حاکم بر جنوب غربی ایران مقارن با اعاده مشروطه دوم و سقوط استبداد صغیر است.
مجموعه سنگ نوشته های مشروطه پیرغار مشتمل بر 4 قطعه بر روی زمینه سنگ سیسیلی به خط نستعلیق نگارش شده است.
این سنگ نوشته ها بیانگر عدالت خواهی مردم چهارمحال و بختیاری و اعاده مشروطه دوم متعلق به یکصد سال پیش است که مشروطه خواهان چهارمحال و بختیاری از مسیرهای دزک، جونقان، دهکرد (شهرکرد فعلی)، شهرک، وانان، چالشتر، فردانبه و فارسان تحت فرماندهی ابراهیم خان ضرغام السلطنه برای پیوستن به روحانیت مشروطه خواه به سمت اصفهان حرکت کردند.
این حرکت عدالتخواهانه و مشروطه خواهانه با رمز'علی' (ع) و لااله الالله محمد رسول الله (ص) آغاز شد و پس از الحاق به روحانیت اصفهان، محور حرکت برای فتح پایتخت قرار گرفت.
سنگ نوشته های مشروطه خواهی چهارمحال و بختیاری در روستای ده چشمه شهرستان فارسان در 39 کیلومتری مرکز استان واقع شده و به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری این استان است.
به گزارش ایرنا، در نیمه تعطیلات نوروز 97 بیش از 30هزار نفر در چهارمحال و بختیاری اقامت کردند که بخشی از این مسافران از قلعه های تاریخی استان دیدن کردند.