به مناسبت ماه رجب؛ اخلاق‌مداری؛ ملاک شیعه بودن

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- راوی؛ به روایتی اولین روز از ماه رجب را زادروز امام محمد باقر (ع) دانسته‌اند. امام پنجم شیعیان در آموزه‌های خود، مسلک و مرامی را برای شیعیان ترسیم کرده است که در زمانه کنونی بسیار قابل اعتناست. حضرتش بر امور اخلاقی تأکید بسیار دارد. هر کجا که از مرام دینی سخن به میان می‌آید، باقر آل محمد(ص)، ثمره‌ای اخلاقی را بر آن بار می‌کند. هر کجا که از رسم مسلمانی سخن می‌رود، ایشان به رفتارهای اخلاقی ارجاع می‌دهد. گویی رفتارهای اخلاقی، کم از مرام دینی نیست.

از نبیّ مکرم(ص) نقل کرده‌اند که نیکوترین مردم در زمان جاهلیت، گرامی‌ترین‌تان در اسلام است. گویی در زمانه پیش از اسلام و در عصر جاهلیت هم می‌باید مسلمان می‌بود. این سخن را نزد امام باقر(ع) می‌برند و از ایشان می‌پرسند که مگر می‌شد که در زمانه جاهلیت هم به اسلام ایمان آورد؟ حضرت پاسخ می‌گویند که: گرامی‌ترین شما در اسلام یعنی کسی که در زمانه جاهلیت، خوش‌اخلاق‌ترین و بخشنده‌ترین و خوش‌رفتارترین فرد در مقابل همسایه‌اش بوده و اذیتش به هیچ‌کس نمی‌رسیده و نزدیک‌ترین اشخاص به مردم بوده است.

در نظر امام باقر(ع) نه حتی در زمانه جاهلیت، که پس از اسلام نیز متر و میزان‌های اخلاقی، تعیین‌کننده ایمان افراد می‌شود. در تعالیم ایشان، تا زمانی که اخلاق‌مداری در فردی ایجاد نشده است، او نمی‌تواند به وادی ایمان وارد شود. همچنین از نظر ایشان، فردی که داعیه ایمان دارد، با خطای اخلاقی، ایمان بر او پوشیده می‌گردد.

در نظر امام باقر(ع) حتی کسی که به مرحله ایمان رسیده است، اگر به تعهدهای اخلاقی مقیّد نشود، ایمان خود را از دست می‌دهد. امام حتی قیام مهدی موعود(عج) را در راستای تکمیل اخلاق بشر می‌دانند. به تعبیر ایشان وقتی قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان می‌نهد و عقل‌های آنان را به هم پیوند می‌دهد و اخلاق آنان را کامل می‌کند.

باقر آل محمد(ع) اخلاق‌مداری را یکی از نزدیک‌ترین راه‌های رسیدن به خداوند می‌دانند. ایشان در روایتی عنوان کرده‌اند که باری‌تعالی دوستدار مدارا کردن با مردم است. اگر این صفت اخلاقی در فردی ایجاد شود، می‌تواند به کسب رضایت خداوند هم امیدوار گردد. در حدیث دیگری از ایشان منقول است که: برای من دستاویز و وسیله‌ای بهتر از دراز کردن دست احسان به سوی دیگران، برای نزدیک‌تر شدن به خداوند نیست. حتی در بیانی ایشان آشکارا اخلاق‌مداری را در کنار امور دینی قرار داده و برای آن ثوابی معادل با فرائض دینی در نظر می‌گیرند. این روایت از امام باقر (ع) است که بنده با اخلاق نیکو، نزد خداوند به درجه روزه‌دار شب‌زند‌دار می‌رسد.

در تعالیم امام باقر(ع) خردمندان حقیقی نیز افرادی هستند که مقام اخلاق و ادب را نگه می‌دارند و بر آن پای می‌فشرند. در نگاه ایشان، توجه به رعایت موازین اخلاقی تا به آنجاست که ایشان بی‌اخلاقی را نتیجه نادانی می‌دانند. ایشان از قول رسول اکرم(ص) نقل کرده‌اند: بهترین شما خردمندان هستند.

پرسیدند: یا رسول الله! اهالی خردمند چه کسانی هستند؟ فرمودند: دارندگان اخلاق نیکو، بردباران متین، صله ارحام‌گزاران، نیکوکاران در برابر پدر و مادر، احوالپرسان از فقرا و همسایگان و یتیمان.

معیار و ملاک اخلاقی بر این روایت، سایه تام افکنده است و دین و دین‌مداری در ذیل التزام به امور اخلاقی تعریف می‌شود. امام باقر(ع) حتی ملاک شیعه بودن را در منش اخلاقی دانسته‌اند. در روایتی نقل شده است که خدمت امام باقر(ع) می‌رسند و عرضه می‌دارند که: شیعه و پیروان شما آل محمد(ص) نزد ما بسیارند. ایشان فرمودند: «آیا این افراد به فقرا مهربانی می‌کنند؟ آیا در میان آن قوم، نیکوکاران از بدکاران می‌گذرند؟ آیا به یکدیگر کمک می‌کنند؟». عرضه داشتند: نه چنین نمی‌کنند. فرمودند: «آنان شیعه نیستند! شیعه کسی است که این کارها را به جا می‌آورد».

باری! تاکیدهای فراوان باقر آل محمد(ع) در امور اخلاقی، برای رفتار و پندارهای ما می‌تواند الگو قرار گیرد. مبادا که در سرزمینی شیعی این تحذیر حضرت باقر(ع) روزی طنین‌انداز شود که: شمایان شیعه نیستید چون اخلاق انسانی را در نظر و عمل مراعات نمی‌کنید ...