تاثیر سوخت بر عمر کاتالیست‌ خودروهای سواری

، وقتی نتایج گزارش پروژه «پایش کیفیت سوخت شهر تهران در تابستان 1396 »در پایان شهریور ماه این سال منتشر و اعلام شد که میزان گوگرد و بنزن سوخت از حد استاندارد بیشتر است مجموعه‌ای از تأییدیه و تکذیبیه‌ها، توضیح‌ها و بیانیه‌ها از سوی برخی دستگاه‌ها منتشر شد.

اگرچه دستیابی به داده‌های حقیقی در مورد کیفیت سوخت توزیعی در کلانشهرها، به ویژه 8 کلانشهر تهران، البرز، اراک، تبریز، مشهد، اهواز، شیراز و اصفهان که بنزین یورو4 را عرضه می‌کنند، موضوع مهمی است اما فرصت دیگری را می‌طلبد و بدون هر گونه داوری در مورد درستی و نادرستی ادعاهای مطرح شده در مورد کیفیت سوخت توزیعی تهران طی سه ماه گذشته، آنچه مورد توجه گزارش پیش رو قرار گرفته؛ "تأثیر کیفیت سوخت روی قطعه کنترل کننده آلودگی هوا در خودروهای سواری یعنی کاتالیست یا همان واکنشگر شیمایی است".

پیش از ورود به اصل مطلب باید روشن شود که کاتالیست چه قطعه‌ای است و نصب آن در خودروهای سواری چه اهمیتی دارد؟ کاتالیست (catalytic converter) قطعه بسیار حساس و مهمی است که با نصب روی مسیر دود خروجی، اثر خودروهای سواری روی آلودگی هوا را کاهش می‌دهد. این قطعه یک واکنش‌گر شیمیایی است که گازهای سمی در دود را با یک بازدهی مشخص به گازهای بی خطر تبدیل می­‌کند.این قطعه در ایران در همه خودروهای دارای استاندارد یورو2 به بعد نصب شده است.

کاتالیست به شدت به کیفیت سوخت حساسیت دارد و وجود گوگرد در بنزین سبب از بین رفتن این قطعه می‌شود . به طوری که بنا بر گفته محمد علی احترام-عضو هیات علمی دانشکده انرژی و مکانیک دانشگاه شهید بهشتی- تنها یک بار سوخت‌گیری با سوخت غیر استاندارد ممکن است باعث خراب شدن یا کاهش بازدهی شدید کاتالیست ‌شود.

وی تأکید کرد: افزایش گوگرد بنزین به بیش از حد مجاز باعث ایجاد یک ترکیب اسیدی و مسموم شدن کاتالیست می‌شود. در نتیجه این شرایط عملکرد کاتالیست افت می‌کند.

یک بار سوخت‌گیری با بنزین غیر استاندارد کاتالیست را خراب می‌کند

این استاد رشته مکانیک دانشگاه بهشتی با اشاره به اینکه سوخت یورو4 تنها در هشت کلانشهر عرضه می‌شود، گفت: قطعا توزیع بنزین یورو4 در همین حد هم بر کاهش آلودگی هوای کلانشهرها تأثیرگذار است اما نباید از این موضوع غافل شویم که اگر تنها یک بار از سوخت فاقد استاندارد یورو4 استفاده شود، امکان دارد کاتالیست بازدهی خود را از دست بدهد. برای مثال اگر شهروند تهرانی در جریان مسافرت مجبور به سوخت‌گیری در بین راه و یا یکی از شهرهایی شود که توزیع بنزین مناسب ندارند، چه اتفاقی برای کاتالیست می‌افتد؟ کاتالیست از بین می‌رود و دیگر کارکرد خود را نخواهد داشت.

احترام در ادامه با تاکید بر اینکه در صورت از بین رفتن کاتالیست، مالک خودرو حتما در معاینه فنی با مشکل مواجه خواهد شد، گفت: با توجه به قوانین جدیدی که به‌درستی وضع شده خودروهایی که معاینه فنی ندارند هر 24 ساعت یک بار، 50 هزار تومان جریمه می‌شوند بنابراین این قانون شهروندان را مجاب می‌کند که حتما برای دریافت برگه معاینه فنی اقدام کنند و اگر در جریان معاینه فنی مشخص شود که کاتالیست خراب است، مالک خودرو موظف به تعویض آن می‌شود این درحالیست که اگر کاتالیست بر اثر سوخت نامناسب خراب شده باشد مالک خودرو هیچ گناهی ندارد و دلیلی ندارد که هزینه تعویض کاتالیست را از جیب خود بپردازد.

کاتالیست چند؟

وی با اشاره به اینکه قیمت یک کاتالیست از 600 هزار تومان تا چند میلیون تومان است، گفت: کاتالیستی که با نوسان سوخت خراب نشود و با شرایط مختلف سازگار باشد گران است و برای خودروهای زیر 50 میلیون تومان استفاده از این کاتالیست‌ها صرفه اقتصادی ندارد.

این کارشناس حوزه خودرو تاکید کرد: اگر عرضه سوخت دارای استاندارد یورو4 در همه جایگاه‌های توزیع بنزین صورت گیرد، کاهش آلودگی هوا میسر می‌شود اما اگر عرضه سوخت استاندارد نوسان داشته باشد و تعدادی واحد پالایشگاهی حتی در یک دوره محدود در ارائه سوخت استاندارد با مشکل مواجه شوند، با از بین رفتن کاتالیست هم هزینه‌ای به شهروندان تحمیل می‌شود و هم آلودگی هوا افزایش می‌یابد.

این عضو هیات علمی دانشکده انرژی و مکانیک دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با بیان اینکه اگر کاتالیست بر اثر سوخت خراب شود مقصر تامین کننده سوخت است نه مالک خودرو اظهار کرد: متاسفانه قانون تا این حد شفافیت ندارد که مقصریابی در این زمینه به‌درستی صورت گیرد. در نتیجه هزینه‌ای به مردم تحمیل می‌شود.

تاثیر کاتالیست بر کاهش گازهای مخرب

احترام در ادامه در مورد تاثیر کاتالیست بر کاهش گازهای مخرب گفت: وظیفه اصلی کاتالیست حذف گازهای منواکسید کربن، هیدروکربن­‌های نسوخته و اکسیدهای ازت است. کاتالیست در خودروهای سواری به عنوان یک مبدل عمل می‌کند و گاز منواکسید کربن را به دی‌اکسیدکربن و اکسیدهای ازت را به نیتروژن تبدیل می‌کند.

وی افزود: منواکسید کربن که بر اثر احتراق ناقص تولید می‌شود؛ گازی سمی، بی‌ بو و بی‌رنگ است که می‌تواند از راه تنفس وارد بدن شود و روی هموگلوبین خون تاثیر بگذارد . این گاز خطر سکته قلبی را افزایش می‌دهد. خوشبختانه در شرایط حاضر در تهران خیلی مشکل منواکسیدکربن نداریم ولی عدد اکسیدهای ازت به عنوان گازی که باعث تحریک ریه می‌شود در تهران بالاست و بعد از ذرات معلق و ازن به عنوان متهم ردیف سوم آلودگی هوای تهران مطرح است.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: اکسیدهای ازت می‌توانند در مجاورت با نور خورشید طی یک فرآیند ثانویه باعث تشدید تولید ذرات معلق شوند. در شرایط حاضر ذرات معلق مهمترین آلاینده تهران محسوب می‌شود. افزون بر اینها کاتالیست می‌تواند هیدروکربن‌های نسوخته را نیز بسوزاند و حذف کند.

ضرورت تمرکز بیشتر وزارت نفت بر تولید سوخت استاندارد

احترام در پایان در پاسخ به پرسشی در مورد تأثیر قانون گارانتی قطعات کنترل آلودگی توسط خودروساز بر اساس لایحه هوای پاک اظهار کرد: خودروسازان مکلف به گارانتی کاتالیست هستند اما آنها مشکلات ناشی از سوخت را در کاتالیست برعهده نمی‌گیرند و گارانتی نمی‌کنند بنابراین وزارت نفت باید تمرکز بیشتری در تولید سوخت استاندارد داشته باشد چون در شرایطی که قرار است در خودروسازی به سمت استاندارد یورو5 و 6 حرکت کنیم معنا ندارد که بگوییم سوخت عرضه شده در برخی جایگاه‌های توزیع، خارج از حد استاندارد است.