با کف زدن در مجلس اهل بیت مخالفم

به گزارش پارس : حاج مهدی سماواتی کم حرف و آرام و البته بی حاشیه است. پدرش نیز از پیرغلامان اهل بیت است و مداحی در این خانواده موروثی است. سماواتی دعا و مناجات هم خوب می خواند و مردم عجیب با مناجات امیرالمومنین او انس گرفته اند.

طبعا چون پدرتان مداح بوده شما هم به این سمت گرایش پیدا کرده اید، همین طور است دیگر؟
پدر بنده هم صدای خوبی داشت اگرچه سواد چندانی نداشت ولی می خواند و دوست داشت که ما هم بخوانیم. من هم از همان طفولیت همراه پدرم می خواندم اگرچه مرحوم پدرم رسما مداح نبود ولی بیشتر روضه و توسل و اموری از این قبیل را دوست داشت. در منزلش همواره مراسم روضه برپا می کرد و همان روضه ها و دعاهایی که پدر و مادرم در حق من کردند سبب شد تا من هم از همان دوران کودکی در این وادی وارد شوم. رفته رفته رسمیت بیشتری پیدا کردم، جلساتی تشکیل شد و در آن جلسات خواندن من کم کم شکل گرفت و گسترش پیدا کرد. از ابتدا تحت تأثیر ایشان بودم اما چون مأخوذ به حیا بودم کناره گیری می کردم، ایشان اصرار می کرد و در هیئت ها بعد از اتمام مداحی من را صدا می زد که بخوانم. در حین مداحی من، ایشان تمام نکات حتی کوچک ترین موارد را یادداشت می کرد تا بعد از اتمام مداحی، به من گوشزد کند.

پدرتان عمدتا به چه نکاتی اشاره می کردند؟ درمورد صدا و لحن نظر می دادند یا درخصوص شیوه خواندن و صحیح خوانی؟
در مورد صحیح خواندن شعر و بیان صحیح مطلب به ویژه در مورد آیات و احادیث، چه از لحاظ رعایت اعراب و چه از نظر معنی و بیان مطالب تأکید زیادی داشتند. در عین حال تنها مطلبی که هیچ گاه به آن اشاره نکرد، صدا و صوت بود. آنقدر که نسبت به خواندن شعر خوب، به جا و صحیح خواندن اصرار داشت، درمورد صدا و لحن تأکید نمی کرد. پدربزرگ ما هم در کسوت مداحی بود. از مداحان شهر همدان بود. در کنار ایشان پدر و عمو هایمان هم مداحی می کردند.

پس مداحی اهل بیت علیهم السلام در خانواده شما به منزله میراث خانوادگی است. خودتان هم این افتخار را به فرزندانتان انتقال داده اید؟
تا جایی که ممکن باشد در این مورد همت می کنیم.

خاطره ای از اولین مداحی تان به یاد دارید؟
یکی از خاطراتم مربوط به اولین اجراهایی که در قصیده خوانی و مداحی داشتم است که به بیش از سی سال قبل برمی گردد، روز ولادت اما حسین علیه السلام در هیئت سقاهای همدانی ها بودم. من می خواندم و به لطف خدا و امام حسین علیه السلام، با وجودی که اوائل کار بود که مداحی می کردم، مجلس پرشوری شد. در میان مجلس جرقه ای به ذهن من زد که چقدر خوب می خوانم. همین که این فکر به ذهنم رسید، مجلس سرد شد. با همان لحن و آهنگ ادامه قصیده را می خواندم اما دیگر اثری نداشت.
همان موقع جرقه ای به ذهنم آمد که این تو نیستی، همه چیز دست ماست. در ضمیر خودم به اشتباه خودم پی بردم و مجلس به حالت سابق برگشت. این از موهبت های بزرگ الهی بود که از ابتدای کار به حقیر شد که نقش بسیار مهمی در ادامه راه برایم داشت و درس بزرگی از اولین مجلس گرفتم. بعد از آن به دوران جنگ تحمیلی رسید و نیاز به حضور در جبهه احساس شد. بنا به سابقه مداحی پدرم، از من می خواستند که به عنوان مداح خدمت کنم و این موضوع هم، تلنگر بسیار مهمی برایم شد و باعث شد که با قدرت و همت بیشتری وارد عرصه شوم.

در زمان جنگ چه اتفاقی افتاد که نقطه عطفی شد برای شروع دوران جدید مداحی و سبک های جدید؟ تعدادی از مداحان فعلی، مداحی را از همان دوران آغاز کردند؟
آن مربوط می شود به خصوصیاتی که انقلاب ما داشت، افرادی که وارد عرصه شدند از حضرت سیدالشهدا علیه السلام الگو می گرفتند. طبیعتا نوحه و سینه زنی و توسل به آن حضرت یکی از سلاح های بسیار موثر همه رزمندگان بود. روحیه و خلوص آن ها در چنان فضای معنوی با حال و هوای این دوران بسیار متفاوت بود و شور و حال عجیب آن بار ها تکرار می شد. اما پس از تمام شدن جنگ، تصور کردیم ما باید جالب و جاذب باشیم و جوانان را به اجبار وارد عرصه مذهب کنیم. اشتباه ما این بود که سبک ها را تغییر دادیم، چون گمان می کردیم سبک ها، نو به نو جذابیت دارد و مردم را به هیئت ها می کشاند. غفلت ما باعث شد که توجه به سبک بیشتر از مفاهیم باشد و درنتیجه تمام همّ و غم افراد به سمت کسب سبک های جدید رفت تا اینکه برخی وارد عرصه هایی خارج از مذهب شدند و دیگر شأن و منزلت ائمه اطهار علیهم السلام را در نظر نداشتند. دشمن هم از این فرصت استفاده کرد تا در این زمینه نقش آفرینی کند و شد آنچه که نباید. البته بسیاری متوجه این نوع تهاجم فرهنگی شدند و به مقابله پرداختند. و در مجموع فضا با آن زمان متفاوت شده، اما لازم است که به این مسئله توجه زیادی شود.

دفاع مقدس و ماجرای شور حسینی مکمل یکدیگر بود. حال و هوای حسینی باعث می شد که رزمندگان رشادت و شجاعت بیشتری در جریان جنگ داشته باشند و در نهایت بر مدل عزاداری تأثیرگذار بود. این جریان باعث شکل گیری یک سبک می شد. حتی سبک سینه زنی ها در برحه ای از زمان تغییر کرد و شاهد استقبال گسترده ای از سینه زنی بودیم. از طرف دیگر وقتی قومیت های گوناگون در جبهه ها کنار هم قرار می گرفتند، عزاداری هایشان بر هم اثر گذاشت و در اتفاق عظیم جنگ از هم اثر گرفتند. به عقیده شما آیا این سبک آفرینی اشتباه است؟
کاملا درست است. حال و هوای دوران دفاع مقدس بر کیفیت و سبک عزاداری های حسینی اثرگذار بود. اما ما غفلت کردیم از اینکه آنچه که زمینه ساز تغییر سبک می شد، ما نبودیم؛ بلکه همان حال و هوای معنوی بود که سبک جدیدی را می آفرید. ما از آن اخلاص دور شدیم و خودمان را عامل ایجاد سبک ها و حال معنوی دانستیم.
خود من گاهی به سبک های قدیمی و دوران انقلاب و جنگ تحمیلی مداحی می کنم، و وقتی دوستانی خرده می گیرند که چرا به این سبک مداحی کردی، می گویم نتیجه به دست ذات اقدس خداوند است و اوست که باید حال معنویت را به بنده عطا کند. چراکه اگر او نخواهد هیچ سبک و سیاقی در مداحی، بر مردم اثر نمی گذارد. راه حل دغدغه های مادی و معنوی ما و به ویژه در عرصه مداحی، فقط توکل به خدا و توسل به ائمه اطهار علیهم السلام است و بس.
دوستان دیگر ما حاج منصور لولایی و حاج ماشاءالله عابدی هم به این نکته اهمیت زیادی می دادند. به هیچ وجه در پی این نبودند که هر سال سبک نویی ارائه دهند. بلکه در پی معنویت بودند و حال و هوای معنوی را از خدا طلب می کردند.

درست است که نیت خالص و توجه در تأثیرگذاری سبک موثر است، اما از لحاظ فنی، معیار و ملاک سبک اثرگذار چیست؟ آیا اصولا کسی که می خواهد در مداحی سبک جدیدی ارائه دهد باید موسیقی و وزن شعر بداند؟
طبیعتا آشنایی با وزن شعر و موسیقی و همچنین اشراف بر روایت و روضه مؤثر است. اما آنچه که از نظر فنی بسیار موثر است، این است که موسیقی و شیوه مداحی به گونه ای باشد که مورد رضایت خدای تعالی و امام زمان علیه السلام قرار بگیرد. نه اینکه برای خلق سبک جدید، به هر ابزار و مدلی متمسک شویم. هر نوع موسیقی در مداحی و نوحه جا ندارد.
یک زمان خودمان سبک جدیدی می سازیم و در یک شرایطی به ما می آموزند که به چه شیوه ای روضه بخوانیم. تمام سبک هایی که ماندگار شده از همین نوع دوم است که به تلاش ما هم منوط نمی شود. کسی که خواسته برای خدا کاری کند، بر ذهن و زبانش جاری کرده و آن اثر دارد و ماندگار است.
از بین تمام لوازم فنی، دلسوختگی و خلوص است که نوحه را ماندگار می کند. یعنی حاج اکبر ناظم هیچ کدام از روش ها و سبک های فنی را نمی شناخت. دارایی او خلوص و دل پاکش بود.

شما شعرهایی که می خوانید را چطور انتخاب می کنید؟
در انتخاب شعر به جدید یا قدیمی بودن آن توجه زیادی ندارم. بیشتر اصرار دارم که ادبیات قوی و منطبق بر روایات داشته باشد، مضامین آن هم تکراری نباشد.

حفظ بودن شعر چقدر موثر است؟
وقتی مداح شعر را حفظ باشد، بر آن تسلط بیشتری دارد. به عبارتی، حفظ شعر سرمایه است. هرچه مداح شعر بیشتری را از حفظ باشد سرمایه اش بیشتر است و مطابق مناسبت ها و حال مجلس، شعر مناسبی را می تواند خواند.

خودتان هم دستی در شعر و سبک دارید؟
در شعر وارد نیستم اما سبک را در حین خواندن ایجاد می کنم. اما تلاش خاصی برای ایجاد سبک جدید ندارم.

یعنی شما در حین مداحی به ذهنتان می آید که سبک را تغییر بدهید. این در حالیست که برخی افراد دور هم می نشینند تا شعر و سبکی به مناسبت خاصی بسازند. تفاوت این دو شیوه ایجاد سبک و شعر چیست؟
راجع به موسیقی افراد صاحب نظر زیاد هستند. اما من معتقدم که این اشعار و روایت ها که ابزار کار مداحی است، بار موسیقی را به همراه خودش دارد؛ تنها من باید با توجه خودم آن ها را پیدا و اجرا کنم.
تعلیم و یادگیری موسیقی به زعم خیلی افراد برای مداحی لازم و واجب است. اما باید توجه داشت که ضمیر مداح ناخودآگاه درگیر اجرای آموزه های موسیقی می شود و از اصل مطلب و توجه به مفاهیم باز می ماند. اگر کسی موسیقی را کاملا بیاموزد و در حین شروع مداحی تنها به یاد سیدالشهدا علیه السلام باشد، می تواند سبک زیبا و اثرگذاری را ارائه دهد. اما خیلی افراد با پرداختن به نوا و موسیقی، از توجه به کربلا باز می مانند. پس کسی که علاقه به خواندن دارد، طبیعتا خیلی از خواندن ها را شنیده، اگر به واقع با اصل موضوع متصل شود، روضه اش هم اثرگذار خواهد بود.
البته من ایجاد موسیقی و سبک جدید را به طور جمعی رد نمی کنم. اما نباید اخلاص و روح اصلی اش را از دست بدهد. وگرنه اثر معنوی نخواهد داشت. برخی مادحین هر سال یک روضه ثابت را می خوانند اما اثرگذاری آن گسترده است.

به نظر می رسد تذکری که در ابتدای مداحی به شما داده اند، بر شیوه مداحی تان بسیار موثر بوده است.
بله. معتقدم بیشتر باید به حال و هوای معنوی پرداخت تا سبک یا شعری خاص. درمجموع اصل روضه توکل به خدا و توجه خالص به محضر ائمه اطهار علیهم السلام است و تهیه روایت و شعر کار چندان مشکلی نیست. خیلی خوب است در ابتدای روضه تکلیف کار را مشخص کنیم. من همیشه به دوستان توصیه می کنم برای برداشتن هر قدمی آیه « فاین تذهبون؛ به کجا می روید» را به خاطر داشته باشند تا جز در راه رضای خدا قدم برندارند. اگر اینطور باشد، از فیض الهی بهره مند خواهیم شد. همین است که حضرت زینب سلام الله علیها در ماجرای کربلا فرمود: « ما رأیت الا جمیلا؛ جز زیبایی ندیدم» . وقتی هر نفس و هر قدم در جهت کسب رضای الهی باشد همه عالم با تمام مشقت ها و دشواری هایش زیبا می شود.

تا به حال شده در مجلسی بدون دعوت، برای اهل بیت علیهم السلام مریحه سرایی کنید؟
اصولا تا دعوتم نکنند، مداحی نمی کنم.

وقتی به مجلسی دعوت می شوید، به سخنران مجلس توجه می کنید؟
بیشتر خط فکری و مواضع سیاسی سخنران مجلس برایم مهم است. البته روضه خواندن یا نخواندن سخنران هم برایم مهم است.

نکته قابل تأمل که این روزها در هیئات و مجالس مذهبی به چشم می آید، این است که اقبال به مادحین از لحاظ تعداد مخاطب از سخنرانان بیشتر است.
درست است، اما عکس این قضیه هم اتفاق می افتد. چه اینکه بعضی سخنرانان از اقبال بیشتر و بهتری نسبت به مادحین برخوردارند. این موضوع تا اندازه ای به کیفیت و شیوه بیان افراد مربوط است.

شما مناجات خوانی را از چه زمانی شروع کردید؟ از ابتدا با مناجات آغاز کردید یا به مرور وارد این حوزه شدید؟
دوران دفاع مقدس که در جبهه ها مداحی می کردم، با ایام محرم و فاطمیه توامان می شد. بعد از آن هم ادامه پیدا کرد با خواندن مناجات حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در مسجد شهدا. بعد هم به خواست حاج ماشاءالله عابدی، در شب های ماه مبارک دعای ابوحمزه و دعای مسجد کوفه را خواندم.
مناجات خواندن از لحاظی با مداحی و سینه زنی تفاوتی ندارد. چون همه این افراد قصد اتصال به ائمه اطهار علیهم السلام و تقرب به ذات اقدس الهی را دارند. اما فضای مناجات از لحاظ معنوی کمی با مداحی و سینه زنی متفاوت است، چرا که شرایط ویژه ای را می طلبد. کسی که در مناجات شرکت می کند باید از فضای مادی فاصله گرفته و متوجه مبداء الهی باشد.

شما بیشتر با مناجات خواندن مشهور شده اید یا با ذاکری؟
هر دوی این ها باید در کنار هم باشند. مداحی بدون مناجات خواندن چندان موثر نخواهد بود، چون روضه خوان خوب کسی است که مناجات را هم به خوبی و با تسلط اجرا کند. از طرف دیگر مناجات خوانی، موفق و مؤثر است که روضه را هم به خوبی بخواند.

البته انگار روضه های شما به نوعی مناجات است و مناجات هایتان، روضه است.
به این دلیل که سعی می کنم در فضای معنوی مناجات بمانم و آن را با روضه و مداحی پیوند بزنم. مناجاتی که با توسل و روضه برای سیدالشهداء علیه السلام فاصله داشته باشد، بار معنوی نخواهد داشت.

نظرتان راجع به کف زدن در مجالس اهل بیت علیهم السلام چیست؟ در جلسات خودتان از این کار استقبال می کنید؟
کف زدن در مراسم شاد مذهبی، بر شادی مجلس می افزاید اما من بعد از تحقیق و بررسی هایی به این نتیجه رسیده ام که این کار در شأن اهل بیت علیهم السلام نیست. به عنوان مثال، تعدادی از مراجع تقلید تأکید کرده اند که در مکان های مذهبی مانند مسجد و تکایا کف نزنید؛ که این کار در شأن اینگونه مکان ها نیست. و یا مردم در محضر علما و مراجع تقلید کف نمی زنند، چون این کار را در شأن ایشان نمی دانند. با وجود این اعتقاد، چطور می توان کف زدن در مجلس ائمه اطهار علیهم السلام را جایز دانست، درحالیکه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف صاحب و ناظر بر مجلس است؟

حاج مهدی سماواتی وقتی خلوت می کند، کدامیک از نوحه ها و شعر ها را با خودش زمزمه می کند؟
در شرایط و فضاهای مختلف، اشعار و نوحه های متفاوتی به ذهن می آید. چون تمام اشعاری که حفظ می کنم برایم مهم و زیباست. هرکدام از آن ها در فضای خاصی به ذهن می آید.
به زیارت ثامن الحجج علیه السلام که می روم، این شعر را برای خودم تکرار می کنم:
مرا به این همه لطف و عطا پذیرفتی
سبب چه شد که به کویت گدا پذیرفتی
به جای آنکه رهایم کنی، رهم دادی
کرم نمودی و گفتی بیا، پذیرفتی
در این چمن گل بی عیب می خرند ولی
مرا تو با همه عیب ها پذیرفتی

نظرتان درباره ارتزاق از راه مداحی چیست؟
یک روزی شخصی به صحرای کربلا آمد تا با کشتن امام حسین علیه السلام به ملک ری برسد. اگر من به عنوان مداح، از ذاکری در پی هر چیزی غیر خدا باشم، چه تفاوتی با طالب ملک ری دارم؟
من معتقدم فقط باید خالصانه رضایت خدا را در نظر داشت. طلب شهرت و پول و مقام در مداحی خالصانه جایی ندارد. اما هر نصیبی که ذاکر خالص از مداحی خود ببرد، عنایت و برکتی است از سوی ائمه اطهار علیهم السلام. شخصا درآمدی که از راه مداحی کسب کرده ام، به عنوان تبرک بین مردم پخش کرده ام تا دیگران از آن نصیب ببرند. چون این نوع درآمد را هرقدر هم که کم باشد، برکت زندگی می دانم.

از خلوت ها و تنهاییتان بگویید. خلوت و زندگی خصوصی حاج مهدی سماواتی چه شکلی است؟
تنها می توانم از عنایت اهل بیت علیهم السلام بگویم. اگر کسی به واقع متوجه آن بزرگان باشد، بسیاری از این کوچک نوازی ها را می تواند ببیند.
کاردار ما به فکر کار ماست
فکر ما در کار ما آزار نیست
کم و کسر مادی و معنوی در زندگی ام ندارم. من حتی ذره ای نتوانسته ام نوکری آن ها را انجام دهم. ارادت به این خاندان این گونه است که حداقل در نسبت کوچکی به ما نشان می دهند که دلیلی ندارد برای غیر خدا حرفی بزنی، و از طرف دیگر ارادت و اطمینان به آن ها چه اثراتی در پی دارد.

از خودتان بگویید. شغلتان چیست؟
سعی می کنم مداحی شغلم نباشد. مدتی در لوازم یدکی خودرو شروع کردیم و از آنجا مجتمع خدمات کامل خودرو راه اندازی کردیم. بعد از آن به گازسوز کردن خودرو ها مشغول شدیم. بعد از قطع گاز مایع کاملا از حوزه خودرو خارج شدیم. در حال حاضر دفتر زیارتی راه اندازی کرده ایم.

برای مداحی در مجالس چقدر می گیرید؟
یک مجلسی برای مداحی دعوت شده بودم. شخص دیگری برای مجلسی دعوتم کرد و من اعلام معذوریت کردم. اصرار کرد که جبران می کنیم. من هم رک و بی تعارف گفتم جبران فقط کار خداست؛ شما چه کاره هستی؟

منبع: خیمه