پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- مسعود شایگان- هجوم بانکی یا فشار مشتریان به بانک موقعیتی است که تعداد زیادی از مشتریان بانک به‌دلیل ترس از ناتوانی بانک در بازپرداخت سپرده‌هایشان به‌طور کامل یا در لحظه درخواست برداشت سپرده می‌کنند و از جمله پدیده‌هایی است که در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه رخ داده است که اثر منفی زیادی بر متغیرهای کلان به‌ویژه تولید ناخالص داخلی این دسته از کشورها داشته است. زمانی که هجوم بانکی رخ می‌دهد سپرده‌گذاران برای برداشت سپرده‌های خود به‌طور گسترده به بانک مراجعه می‌کنند، زیرا انتظار دارند بانک ورشکسته شود. در این شرایط بانک مجبور می‌شود دارایی‌های نقد خود را با تبدیل دارایی‌های غیرنقدی به نقد افزایش دهد و این موضوع موجب تشدید خسارت به بانک می‌شود. نقش بانک به‌عنوان واسطه گر مالی جذب سپرده و اعطای اعتبارات است. سپرده‌ها در قالب سپرده دیداری و سپرده کوتاه مدت و بلندمدت جذب می‌شوند. همان‌طور که فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی در شماره 71 خود می‌نویسد افرادی که در حساب‌های دیداری سپرده‌گذاری می‌کنند برای دریافت موجودی حساب‌های خود به یکباره به بانک مراجعه نمی‌کنند؛ یعنی همواره مقداری از وجوه نزد بانک رسوب می‌کنند، بنابراین بانک می‌تواند تمام یا بخشی از این وجوه را وام دهد و از محل وام دادن درآمد کسب کند. این وام‌ها به‌علاوه بهره‌ای که به آن تعلق می‌گیرد مجدد به بانک‌ها باز می‌گردند، در نتیجه پولی ایجاد می‌شود که به آن پول بانکی گفته می‌شود. اگر در یک لحظه از زمان سپرده‌گذاران برای برداشت سپرده‌های خود به بانک مراجعه کنند بانک موجودی کافی نخواهد داشت، زیرا مقداری از این وجوه را چندین بار وام داده است، از این رو بانک‌ها ممکن است به سمت ورشکستگی پیش روند.

به نظر می‌رسد بسیاری از مؤسسات ایرانی نیز در ماه‌های اخیر به همین بلیه گرفتار شده و بعید نیست دیگر مؤسسات نیز به همین سرنوشت دچار شوند. در تازه‌ترین نمونه این بحران موسسه ثامن گرفتار پدیده هجوم بانکی شده و سپرده‌گذاران با تجمع در بانک‌ها خواستار پس گرفتن پول‌های خود هستند. مساله‌ای که می‌تواند سرنوشت فرشتگان و میزان را برای این موسسه تکرار کند. اما این پدیده مختص ایران نیست و بسیاری از بحران‌های اقتصادی بزرگ دنیا نیز در نتیجه همین وحشت مردم از ورشکستگی ایجاد شده است. 11 دسامبر 2011 شایعات به سرعت گسترش پیدا کرد و دهان به دهان مردم با خود می‌گفتند که سوئد بانک و SEB در لتونی دچار مشکلاتی شده‌اند و دقیقاً به همین خاطر بود که مردم در صف‌های طولانی جلوی بانک‌ها خواستار بازپس گرفتن پول خود شدند. وضعیت به حدی بحرانی شد که فردای همان روز مقامات اعلام کردند به سرعت منبع این حاشیه‌ها را شناسایی خواهند کرد.

تعطیلی ششمین بانک بزرگ آمریکا

سپتامبر 2008 بود که ترس از فروپاشی WaMu باعث شد که طی 10 روز سپرده‌گذاران بالغ بر 16 میلیارد دلار از پول‌های خود را از بانک بیرون بکشند. بانک واشنگتن میوچال که در آن زمان ششمین بانک بزرگ کشور بود در جریان این هجوم بانکی حدود 10 درصد از سپرده‌های خود را از دست داد. فقط در روز 18 سپتامبر مشتریان این بانک بالغ بر سه میلیارد دلار از پول‌های خود را از بانک بیرون کشیدند. برای تبدیل شدن بانک میوچال به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های تاریخ تنها یک ماه فرصت لازم بود و در نهایت بانک مذکور ورشکسته و تعطیل شد. بانک First Republic of Texas یکی دیگر از موسساتی بود که دچار این بحران شده و در دهه 80 میلادی به‌خاطر همین مساله سرانجام ورشکست اعلام و بسته شد. در جریان این بحران اعتماد سپرده‌گذاران بانک در نتیجه افزایش قیمت املاک در تگزاس و برخی صورت‌های مالی بانک خدشه دار شده اغلب سپرده‌گذاران پول‌های خود را بیرون کشیدند. میزان دارایی این بانک، هنگام شکست بالغ بر 33 میلیارد دلار بود و ضرر 4 میلیارد دلاری به صندوق ضمانت سپرده‌ها باعث شد که این واقعه یکی از بدترین شکست‌های تاریخ بانکی آمریکا باشد.

بازار داغ شایعات

 یکی از مهم‌ترین مسائلی که در مورد بسیاری از این بحران‌ها به چشم می‌خورد نقش شایعات در گسترش بی‌اعتمادی مردم و هجوم آنها به بانک‌هاست. برای نمونه می‌توان به بانک DSB اشاره کرد که هشدار یک نفر درباره ورشکستگی آن به مردم باعث هجوم به آن بانک شد. در جریان این شایعه صدها میلیون دلار از این بانک طی 10 روز برداشته شد و سپرده‌گذارانی که بیش از 100 هزار یورو در این بانک سپرده داشتند بخشی از پول خود را از دست دادند.

ملی کردن برای جلوگیری از بحران

بانک نورترن راک که پنجمین بانک بزرگ انگلستان و در زمینه ارائه تسهیلات مسکن فعالیت داشت در سال 2008 میلادی با مشکلی بزرگ مواجه شد و در اشتباهی سهمگین از بانک انگلیس خواست تا برای ادامه کار به این بانک کمک‌های اضطراری کند. به‌رغم این که بسیاری از مقامات به مردم اطمینان دادند که پولشان محفوظ خواهد ماند و مقامات سازمان خدمات مالی نیز این بانک را تأیید کردند بسیاری از سپرده‌گذاران خرد برای برداشت منابع‌شان در مقابل شعب این بانک صف کشیدند چرا که با توجه به بازار شایعات و شنیده‌ها نسبت به برگشتن پول‌های در اختیار بانک اطمینان خاطر نداشتند. برای جلوگیری از سرایت ورشکستگی این بانک به سایر مؤسسات مالی، دولت انگلستان بانک نورترن راک را ملی اعلام کرد.

موسسات مالی و اعتباری ورشکستگی مسعود شایگان نورترن راک ملی کردن بانک