نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

آگاهی مؤدیان از قانون مالیات‌های مستقیم کمک قابل توجهی به آنان درعمل به وظایف قانونی و بهره مندی ازتسهیلاتی که قانون برای مؤدیان در نظر گرفته و عدم تعلق جریمه‌های احتمالی که قانون گذار برای آنان پیش بینی کرده، می‌کند. 

1)  مفهم کلی اشخاص حقوقی

کلیه شرکت‌ها ، مؤسسات، شعب شرکت‌های خارجی وامثالهم که توسط اداره ثبت شرکت‌ها و مالیکت صنعتی ( و یا تشکیلات قانونی) احراز هویت گردیده و به لحاط قانونی ثبت می‌شوند و همچنین شرکت‌های دولتی،‌ وزارتخانه‌ها، نهادهای عمومی و ... که بر اساس قانون و یا مصوبه، فعالیت می‌نمایند و یا اینکه فعالیت آنها منوط به صدور مجوز توسط مراجع قانونی می باشد( مانند اتحادیه‌ها و مجامع صنفی، انجمن‌های حرفه‌ای، احزاب و ...) به عنوان اشخاص حقوقی تلقی می‌گردند.

 2)  درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی

جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایراشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیر معاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات قانون مذکوردارای نرخ جداگانه‌ای می‌باشد، مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد ( 25%) خواهد بود.

در مورد اشخاص حقوقی ایرانی غیر تجاری که به منظور تقسیم سود تأسیس نشده‌اند، در صورتی که دارای فعالیت انتفاعی باشند، ازمأخذ کل درآمد مشمول مالیات فعالیت انتفاعی آنها مالیات وصول می‌شود. اشخاص حقوقی خارجی و موسسات مقیم خارج ازایران از مأخذ کل درآمد مشمول مالیات که ازبهره برداری سرمایه درایران یا از فعالیتهایی که مستقیما یا به وسیله نمایندگی از قبیل شعبه، کارگزار و امثال آن در ایران انجام می‌دهند یا ازواگذاری امتیازات و سایر حقوق خود، انتقال دانش فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی از ایران تحصیل می‌کنند به نرخ مذکور مشمول مالیات خواهند بود. نمایندگان اشخاص و موسسات مذکور در ایران نسبت به درآمدهایی که به هر عنوان به حساب خود تحصیل می کنند طبق مقررات مربوط به قانون مالیات‌ها مشمول مالیات می‌باشند.

ضمنا درموقع احتساب مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی اعم از ایران یا خارجی، مالیات‌هایی که قبلا پرداخت شده است با رعایت مقررات مربوط از مالیات متعلق کسر خواهد شد و اضافه پرداختی از این بابت قابل استرداد است.

همچنین به ازای هر ده درصد ( 10%) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص حقوقی نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آن‌ها، یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخ‌های مذکور کاسته می‌شود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و ارائه اظهار نامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.

3)  تعیین درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی

قبل ازآنکه قانون مالیات‌ها مورد بازنگری قرار گیرد ماموران مالیاتی درآمد مشمول مالیات اشخاص  حقوقی را از دو طریق رسیدگی به دفاتر و روش علی الراس تعیین می‌کردند.

درحالی که در اصلاحیه قانون مالیات‌ها قانون گذار به منظور شفافیت فعالیت‌های اقتصادی و استقرار نظام یکپارچه اطلاعات مالیاتی و نیزتعیین دقیق درآمد مشمول مالیات، پایگاه اطلاعات هویتی، عملکردی و دارایی اشخاص حقیقی و  حقوقی را در سازمان امورمالیاتی پیش بینی نمود. از این رو قانون مالیات‌ها به قرار ذیل اصلاح گردید:

درآمد مشمول مالیات در مورد اشخاص حقوقی ( به استثنای درآمدهایی که طبق مقررات این قانون نحوه دیگری برای تشخیص آن مقرر شده است). بر اساس میزان سوددهی فعالیت و مقررات قانون مالیات‌ها و تبصره آن تعیین می‌شود.

از آنجایی که ماده فوق به برخی ازمواد قانون مالیات‌ها استناد نموده است از این رو در ادامه ضروری است مواد مذکور مورد مطالعه و امعان نظر قرار گیرند.

-  اصولا روش محاسبه درآمد مشمول مالیات مودیان بر اساس کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای آنان پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات حاصل می‌شود.

-  اشخاص حقوقی همچون صاحبان مشاغل موظف‌اند دفاترو یا اسناد و مدارک حسب مورد که با رعایت اصول و ضوابط مربوط به تنظیم دفاتر تجاری در خصوص تجار تنظیم می گردد، برای تشخیص درآمد مشمول مالیات نگهداری و اظهار‌نامه‌های مالیاتی خود را نیز بر اساس آنها تنظیم نمایند.

 -  درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی که همچون اشخاص حقیقی مکلف به تسلیم اظهار نامه مالیاتی می‌باشند به استناد اظهارنامه مالیاتی مؤدی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده و مورد پذیرش قرار گرفته باشد، خواهد بود اما چنانچه مؤدی از ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی و مطابق با مقررات خودداری  نماید سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند نسبت به تهیه اظهار نامه مالیاتی برآوردی، براساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مؤدیان از طرح جامع مالیاتی و مطالبه مالیات متعلق به موجب برگ تشخیص مالیات اقدام کند.

4)تکالیف و وظایف اشخاص حقوقی

درقانون مالیات‌های مستقیم وظایف و تکالیف متعددی برای اشخاص حقوقی در نظر گرفته شده است که در ذیل به اهم آنها اشاره می‌شود.

1-4)ارائه اظهار نامه مالیاتی

اشخاص حقوقی مکلف‌اند اظهار نامه وتراز نامه و حساب سود وزیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی همراه به فهرست هویت شرکاء و سهامداران و حسب مورد میزان سهم سهم الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک از آنها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص  حقوقی در آن واقع است ارائه و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. پس از ارائه فهرست مزبور، ارائه فهرست تغییرات در سنوات بعد کافی خواهد بود.

محل تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات اشخاص حقوقی خارجی و موسسات مقیم خارج ازایران که در ایران دارای اقامتگاه یا نمایندگی می‌باشند، تهران است.

حکم این ماده در مورد کارخانه داران واشخاص حقوقی در دوران معافیت نیز جاری خواهد بود.

2-4)پلمپ دفاترحقوقی

درسنوات گذشته اشخاص حقوقی پس ازتهیه دفاتر قانونی ( روزنامه و کل) به اداره ثبت شرکت‌ها مراجعه و اقدام به پلمپ دفاتر می‌نمودند. اما طی سالهای اخیر باجه‌های ویژه‌ای در ادارات پست برای این امر( پلمب دفاتر) اختصاص داده شده که اشخاص حقوقی می‌توانند با مراجعه به آنها و تکمیل فرم‌های مربوطه و پرداخت بهای دفاتر و هزینه ارسال آنها نسبت به تحویل دفاتر پلمپ شده توسط باجه‌های مربوطه اقدام نمایند. ذکر این مطلب نیز ضروری است که اشخاص مذکور بایستی قبل از شروع سال مالی جدید اقدام به پلمب دفاتر نموده، بدین معنی که برای عملکرد سال 1394 مؤدیان می‌بایست تا 29/12/93 نسبت به پلمپ دفاتر اقدام کرده باشند و برای عملکرد سال 95 نیز موظف‌اند تا پایان مهلت ( 29/12/94) نسبت به پلمپ دفاتر اقدام نمایند.

3-4) پرداخت حق تمبر

اشخاص حقوقی باید ظرف مدت دوماه از تاریخ ثبت قانونی، مالیات نیم درهزار حق تمبر را پرداخت نمایند. ضمنا در مورد شرکت‌هایی که به افزایش سرمایه اقدام می نمایند، مکلف‌اند ظرف دوماه ازتاریخ افزایش سرمایه در اداره ثبت شرکت‌ها نسبت به ابطال تمبراقدام نمایند.

ضمنا درصورتی که اشخاص مذکور از این امر تخطی نمایند متخلف محسوب شده و علاوه بر پرداخت اصل حق تمبر، معادل دو برابر آن نیز مشمول جریمه می‌گردد.( ماده 51)

همچنین به موجب ماده (27) قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقاء نظام مالی کشور، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار یا بازار خارج از بورس موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که ازمحل آورده نقدی یا مطالبات حال شده سهامداران، افزایش سرمایه می‌دهند از پرداخت حق تمبر موضوع ماده (48) قانون مالیات‌های مستقیم و تبصره آن معاف می‌باشند.

4-4) اشخاص حقوقی بایستی هنگام پرداخت یا تخصص حقوق، مالیات متعلق را طبق مقررات ماده (85) این قانون محاسبه و کسر و ظرف سی روز ضمن ارائه لیست  حقوق بگیران که حاوی مشخصاتی نظیر نام ونشانی دریافت کنندگان حقوق و میزان آن می باشد به اداره امور مالیاتی محل، پرداخت نموده و در ماه های بعد فقط تغییرات را اعلام نمایند.

پرداخت‌هایی که کارفرمایان به اشخاص حقوقی غیر ازکارکنان خود که مشمول پرداخت کسورات بازنشستگی یا بیمه نمی‌باشند، با عنوان حق المشاوره، حق حضوردر جلسات، حق التدریس، حق التحقیق و حق پژوهش پرداخت می‌کنند. بدون رعایت معافیت موضوع ماده ( 84) قانون مالیات‌ها، مشمول مالیات مقطوع به نرخ ده درصد( 10%) می باشد و کار فرمایان موظف‌اند درموقع پرداخت یا تخصیص، مالیات متعلقه را کسر و ظرف مدت تعیین شده در ماده ( 86) این قانون با اعلام مشخصات دریافت کنندگان مطابق فرم نمونه اعلام شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور به اداره امور مالیاتی پرداخت کنند و در صورت تخلف، مسئول پرداخت مالیات و جریمه‌های متعلق خواهند بود.

5-4) صدور صورتحساب و درجه شماره اقتصادی

 اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغلی که حسب اعلام سازمان امور مالیاتی کشور موظف به ثبت نام در نظام مالیاتی می‌شوند، مکلف‌اند برای انجام معاملات خود صورتحساب صادر و شماره اقتصادی خود و طرف معامله را در صورتحساب‌ها ، قراردادها و سایر اسناد مشابه درج و فهرست معاملات خود را به سازمان مذکور ارائه کنند.

عدم صدور صورتحساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله یا استفاده از شماره اقتصادی خود برای دیگران ویا استفاده از از شماره اقتصادی دیگران برای معاملات خود، حسب مورد مشمول جریمه‌ای معادل دو درصد مبلغ مورد معامله می‌شود . همچنین عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده به سازمان امور مالیاتی کشور از طریق روش‌هایی که تعیین می‌شود مشمول جریمه‌ای معادل یک درصد معاملاتی که فهرست آنها ارائه نشده است، می باشد.

6-4) استفاده از سامانه‌ی صندوق فروش

مؤدیان مالیاتی موظف اند از سامانه صندوق فروش "صندوق ماشینی (مکانیزه) فروش" و تجهیزات مشابه استفاده کنند. معادل هزینه‌های انجام شده بابت خرید، نصب و راه اندازی تجهیزات فوق اعم از نرم افزاری و سخت افزاری از مالیات قطعی شده مؤدیان مزبور در اولین سال استفاده و یا سالهای بعد آن قابل کسر است.

سازمان امور مالیاتی موظف است به تدریج و بر اساس اولویت، اشخاص مشمول حکم این تبصره را تعیین کند و تا شهریور ماه هر سال از طریق درج در یکی از روزنامه‌های کثیر الانتشار و روزنامه رسمی کشور اعلام و از ابتدای فروردین ماه سال بعد از آن اعمال نماید.

ماده ده درصد (10%) از مالیات ابرازی عملکرد مؤدیانی که توسط سازمان امور مالیاتی ملزم به استفاده از سامانه فروش و تجهیزات مشابه شده اند مشروط به رعایت آئین نامه اجرایی مربوط، برای مدت دو سال اول بخشوده می‌شود. عدم اجرای حکم این تبصره موجب تعلق جریمه‌ای به میزان دو درصد (2%) فروش هستند.

7-4) ثبت نام در نظام مالیات بر ارزش افزوده

اشخاص حقوقی مکلف‌اند علاوه بر تکالیف و وظایفی که قبلا بدانها اشاره شد، در نظام مالیات بر ارزش افزوده نیز ثبت نام نموده و به سایر وظایفی که در قانون مذکور برای آنان پیش بینی شده است پایبند باشند.

5)  مقررات مالیاتی مربوط به شرکت‌های ترکیبی یا ادغامی

6)  شرکتهایی که با تاسیس شرکت جدید یا با حفظ شخصیت حقوقی یک شرکت درهم ادغام یا ترکیب می شوند از لحاظ مالیاتی مشمول مقررات زیر هستند.

الف) تاسیس شرکت جدید یا افزایش سرمایه شرکت موجود تا سقف مجموع سرمایه های ثبت شده شرکت‌های ادغام یا ترکیب شده از پرداخت نیم درهزار حق تمبر موضع ماده ( 48) قانون مالیات‌ها معاف است.

ب)انتقال دارایی‌های شرکت‌های ادغام یا ترکیب شده به شرکت جدید یا شرکت موجود حسب مورد به ارزش دفتری مشمول مالیات مقرر در این قانون نخواهد بود.

ج) عملیات شرکت‌های ادغام یا ترکیب شده در شرکت جدید یا شرکت موجود مشمول مالیات دوره انحلال موضوع بخش مالیات بر درآمد این قانون نخواهد بود.

د)استهلاک دارایی‌های منتقل شده به شرکت جدید یا شرکت موجود باید بر اساس روال قبل از ادغام یا ترکیب ادامه یابد.

ه) هر گاه درنتیجه ادغام یا ترکیب، درآمد به هر یک از سهامداران در شرکت‌های ادغام یا ترکیب شده تعلق گیرد طبق مقررات مربوط مشمول مالیات خواهد بود.

و) کلیه تعهدات و تکالیف مالیاتی شرکت‌های ادغام یا ترکیب شده به عهده شرکت جدید یا موجود حسب مورد می‌باشد.

6)مقررات مربوط به انحلال اشخاص حقوقی

1-6) ارائه اظهارنامه صورت دارایی و بدهی

مواد (114) الی (118) قانون مالیا‌های مستقیم به وظایف آخرین مدیران شرکت و مدیران تصفیه و نیز تکالیف مربوط به آنان اشاره داشته به طوری که در بخشی از ماده (114) قانون مذکور تصریح می نماید که آ‌خرین مدیران اشخاص حقوقی مکلف‌اند قبل از تاریخ تشکیل مجمعی که برای اتخاذ تصمیم نسبت به انحلال شرکت دعوت می شوند اظهارنامه‌ای حاوی صورت دارایی و بدهی شرکت را درتاریخ دعوت، تنظیم و به اداره امور مالیایت مربوطه ارائه نمایند.

2-6) تکلیف مدیران تصفیه

همچنین مدیرانی تصفیه مکلف‌اند ظرف شش ماه از تاریخ انحلال ( تاریخ ثبت انحلال شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها) اظهار نامه مالیاتی مربوط به آخرین دوره عملیات شرکت را تنظیم و به اداره امور مالیاتی مربوطه ارائه و مالیات متعلق را پرداخت نمایند.