قاهره رو به تهران، پشت به ریاض

عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی‌ها از دیدار سامح شکری با محمد‌جواد ظریف، وزرای خارجه مصر و ایران در حاشیه جلسات مجمع عمومی سازمان ملل خشمگین شده و یکی از دیپلمات‌های بلند‌پایه مصری به خبرگزاری روسی اسپوتنیک گفته که سعودی‌ها طی تماس تلفنی با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر اعتراض خود به این دیدار را بیان کرده‌اند. روشن است سعودی‌ها از این دیدار خشمگین و به مصری‌ها اعتراض کنند اما با توجه به عدم‌دیدار السیسی با محمد بن نایف، ولیعهد سعودی‌ها و حتی عدم‌دیدار الجبیر و شکری باید گفت که اعتراض آنها عمیق‌تر از صرف دیداری بین وزرای خارجه ایران و مصر است و مربوط به استقلال عملی می‌شود که مصری‌ها در برابر انتظارات سعودی ‌از خود نشان داده‌اند.

یک وجه مهم و قابل توجه این استقلال عمل در مورد موضوع سوریه است. السیسی در مجمع عمومی موضعی خلاف مداخله‌جویانه جنگ‌طلبانه سعودی‌ها در خصوص سوریه بیان کرد و بر توقف درگیری‌ها، یافتن راه‌حل سیاسی، یکپارچگی ارضی و حفظ نهادهای دولتی تأکید کرد. 

رخا احمد حسن، عضو شورای روابط خارجه مصر در مصاحبه با شبکه مصری اون تی وی از دو محور مقابل ایران- روسیه در برابر امریکا - عربستان گفته و تأیید کرده که موضع السیسی در برابر این دو محور نزدیک به محور ایران- روسیه است تا طرف مقابل. السیسی و تیم همراه او در سازمان ملل این نزدیکی به محور ایران- روسیه را آن قدر به روشنی نشان داده‌اند که صدای خشم‌آلود سعودی‌ها را بلند کرد، جدای از اینکه شکری بعد از سخنرانی السیسی در مجمع عمومی و در جمع سردبیران روزنامه‌های مشهور مصری الاهرام، الاخبار و الوطن گفت که میان قاهره و ریاض در خصوص سوریه و لزوم تغییر نظام حاکم یا سران این کشور اختلاف‌نظر وجود دارد و به صراحت با برکناری بشار اسد از ریاست جمهوری سوریه مخالفت کرد. باید توجه داشت که این موضع مصر در قبال سوریه چندان تازه نیست و السیسی از زمان رسیدن به قدرت در دو سال قبل سیاست کشور خود در این مورد را تغییر داد اما باید گفت که نه او و نه هیچ یک از مقام‌های ارشد مصری تا این حد در مقابل سعودی‌ها حرف نزده و عمل نکرده ‌بودند. وجه دیگر این استقلال عمل در عدم‌تبعیت مصر از سعودی‌ها در مسیر ایران‌ستیزی است که مدتی است به راه افتاده و سعودی‌ها انتظار حرکت مصری‌ها در این مسیر را داشتند. آل‌سعود در این مسیر به هر دری می‌زنند تا ایران‌ستیزی خود را پیش ببرند، از شکایت به شورای امنیت گرفته تا ترغیب دولت دست‌نشانده خود در یمن برای اقدامی مشابه یا تحریک اماراتی‌ها برای اعلام موضع ضد‌ایرانی و پرداخت پول به کشورهای کوچکی مثل جیبوتی برای قطع رابطه با ایران و خوش‌رقصی برای سعودی‌ها. در مقابل، مصری‌ها با غرور و استقلال عمل خود حاضر نشده‌اند حتی در مقابل کمک 27‌میلیارد دلاری سعودی‌ها گامی در این جهت بردارند و انتظارات سعودی‌ها را برآورده کنند و حتی با فرستادن هیئتی به گروزنی، پایتخت چچن، برای شرکت در کنفرانسی با عنوان «اهل تسنن چه کسانی هستند؟»، اعلام کردند وهابیت خارج از حلقه اهل تسنن هستند و آن را فرقه‌ای خطرناک برای جهان اسلام برشمردند.

حالا مصری‌ها حاضر شده‌اند به شرایط سخت صندوق بین‌المللی پول برای گرفتن وام 13 میلیارد دلاری تن بدهند اما دیگر نگاهی به سعودی‌ها برای گرفتن کمک مالی نکنند. معلوم است که آل‌سعود حاضر است باز به مصری‌ها کمک مالی بکند حتی با شرایطی بسیار آسان‌تر از صندوق بین‌المللی پول اما مصری‌ها می‌دانند که سعودی‌ها در قبال این کمک مطامعی دارند که ضربه بر استقلال مصر در عرصه منطقه می‌زند و به این جهت است که رو به صندوق بین‌المللی پول آورده‌اند. عبدالباری عطوان، نویسنده و تحلیلگر مشهور فلسطینی در سرمقاله اخیر روزنامه رأی‌الیوم این جهت‌گیری مصری‌ها را به عنوان پایان گرفتن ماه عسل سه ماه میان مصر و عربستان ارزیابی کرده و با اشاره به سفر سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی‌ها در ماه آوریل می‌نویسد: «هر کس آن سفر را دنبال می‌کرد تصور می‌کرد که روابط دو کشور سالیان متمادی در همه سطوح سیاسی و اقتصادی و نظامی قوی و مستحکم باقی خواهد ماند اما هم‌اکنون همه چیز تغییر کرده، به عنوان مثال مقامات و رسانه‌های گروهی عربستان در گذشته همواره از عبدالفتاح السیسی تقدیر و ستایش می‌کردند اما هم اکنون به طور مستقیم یا غیرمستقیم او را آماج انتقاد بی‌امان خود قرار داده‌اند و گاهی این انتقادها تا مرز دشنام نیز پیش رفته است.» حالا این انتقادها از سطح رسانه‌ای به سطوح عالی سیاسی رسیده و سعودی‌ها را مجبور به آن تماس تلفنی با السیسی کرده اما به نظر می‌رسد مصری‌ها عزم خود را برای رسیدن به جایگاه سابق خود در جهان عرب جزم کرده‌اند تا ‌راه خود را از سعودی‌ها جدا کنند و باید بعد از این انتظار انتقاد، دشنام‌گویی و خشم بیشتر سعودی‌ها از مصری‌ها را داشت.