تازه‌ترین سند افشاشده درباره توافق هسته‌ای چه می‌گوید

پس از آنکه چند روز پیش خبرگزاری آسوشیتدپرس جزئیاتی از توافق محرمانه ایران و آژانس انرژی اتمی درباره تحقیق و توسعه فناوری هسته‌ای ایران منتشر کرد، موسسه علوم و امنیت بین‌المللی نیز متعاقب آن ضمن تمجید از اقدام خبرگزاری مذکور، متنی را منتشر کرده و مدعی است که اینها جزئیات بیشتری از همان توافقی است که آسوشیتدپرس فاش کرده بود. سازمان انرژی اتمی طی هفته‌ اخیر طی نامه‌ای به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشته و طی آن شدیداً از درز این اطلاعات انتقاد کرده بود. با این حال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ خود به این نامه گفته است که افشای اطلاعات از سوی آژانس نبوده است.

بر اساس آنچه در این سند آمده، ایران تعهد کرده که: در طی 10 سال نخست برجام- که از روز اجرا که در 16 ژانویه 2016 اتفاق افتاد آغاز می‌شود- برنامه سانتریفیوژهای خود را به شدت محدود کند. پس از هشت سال، برنامه ایران این امکان را به دست می‌آورد تا قابلیت ساخت سانتریفیوژها و کار بر روی دو نمونه از پیشرفته‌ترین سانتریفیوژهای خود یعنی IR-6 و IR-8 را گسترش دهد. در طی سال‌های یازدهم تا سیزدهم، این کشور تعداد آبشارهای سانتریفیوژهای پیشرفته IR-4 و IR-2m خود را افزایش خواهد داد و از هر یک از سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 یک آبشار به سطح تولید اضافه خواهد کرد. پس از سال سیزدهم، ایران ظاهراً برای ساخت و به‌کارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته IR-4 و IR-2m با محدودیتی مواجه نخواهد بود، اگرچه محدودیت‌ها بر تعداد سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 که این کشور می‌تواند بسازد، میزان اورانیوم غنی‌شده با غلظت پایین (LEU) که می‌تواند تولید کند، و سطح غنی‌سازی اورانیوم غنی‌شده با غلظت پایین برای دو سال دیگر باقی خواهد ماند. ایران اعلام کرده که به محض برداشته شدن محدودیت‌ها، به سرعت برنامه سانتریفیوژهای خود را گسترش خواهد داد و این یعنی زمان گریز نیز به‌طور چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد.

درباره کلیات این مسئله و موارد فاش شده،اشاره به چند نکته ذیل می‌تواند سودمند باشد:

1- اقدام موسسه علوم و امنیت بین‌المللی(ISIS) در افشای جزئیات قابل توجهی از این توافق، آنهم پس از اعتراض شدید ایران به آژانس، نشان می‌دهد مهر محرمانه برای این توافق در حال حاضر صرفاً برای ایرانیان و بویژه منتقدان داخلی برجام کارکرد دارد. در برهه بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی، علیرغم اصرارها و پیگیری‌های مکرر کمیسیون ویژه برجام برای دراختیار داشتن متون پیوست محرمانه، این متون هیچوقت از سوی دولت در اختیار کمیسیون مذکور قرار نگرفت و مهمترین دلیل آن "محرمانه" بودن توافق‌ها عنوان شد. اما در حال حاضر به نظر می‌رسد این توافق در اختیار موسسه‌ها و رسانه‌های متعددی در خارج از کشور قرار دارد و مشتاقان داخلی در صورت علاقمندی به مطالعه جزئیات و آگاهی از آنچه بر سر برنامه هسته‌ای ایران خواهد آمد، چاره‌ای جز چشم دوختن به آنسوی آب نخواهند داشت.

2- آنچه از سوی آسوشیتدپرس و موسسه علوم و امنیت بین‌المللی  منتشر شده، در واقع جزئیات مورد توافق میان علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی هسته‌ای کشورمان و ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکاست که در جریان مذاکرات هسته‌ای انجام شده و امروز تحت عنوان توافق ایران و آژانس از آن نام برده می‌شود.

3- یکی از مهمترین نکات قابل توجه در این اطلاعات منتشر شده(به شرط صحت)، آن است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی یقیناً نتوانسته خط قرمز نظام در مسئله تحقیق و توسعه را رعایت کند. رهبر انقلاب در تاریخ دوم تیر 1394 در جمع مسئولان نظام در تشریح یکی از خطوط قرمز مذاکرات تاکید کرده بودند: "ما برخلاف اصرار امریکایی‌ها محدودیتهای بلند مدت 10، 12 ساله را قبول نداریم و مقدار سالهای مورد قبول محدودیت را به هیئت مذاکره کننده گفته‌ایم."

اما بر اساس آنچه از جزئیات توافق محرمانه افشا شده، محدودیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای کشور «حداقل 15 سال» خواهد بود.

4- گفته می‌شود یکی از نهادهای امنیتی "پس از حصول توافق برجام" به تیم مذاکره‌کننده تاکید کرده بود که هیچ محدودیتی بالاتر از 13 سال پذیرفته نخواهد بود. با این حال متن افشا شده توسط موسسه علوم و امنیت بین‌الملل می‌گوید این محدودیت حداقل تا 15 سال برقرار خواهد بود. 

5- برای قرار گرفتن یک نوع سانتریفیوژ در  چرخه تولید صنعتی، پس از تولید نیاز است که این دستگاه‌ها در یک آبشار حداقل 164تایی مورد آزمایش قرار بگیرند. به عبارت دیگر، در حالتی می‌توان گفت که فناوری هسته‌ای کشور قابلیت به کارگیری مطمئن یک نوع سانتریفیوژ را دارد که پیش از آن در آبشار 164تایی تست و از این آزمون موفق بیرون آمده باشد. لذا با توجه به باقی ماندن محددیت‌ها برای سانتریفیوژهای پیشرفته IR6 و IR8 تا سال پانزدهم، از اینک به هیچ رو نمی‌توان با اطمینان از پایان کامل محدودیت‌ها پس از سال پانزدهم سخن گفت. چه آنکه ممکن است این سانتریفیوژها در چرخه صنعتی نتوانند موفق باشند و نیاز به تست‌ها و آزمایش‌های بیشتر و زمان‌برتری درمیان باشد.