سهم ۹۰ درصدی مناطق آزاد از قاچاق کالا

مناطق آزاد تجاری-صنعتی، مناطقی هستند که جزء قلمرو گمرکی کشور محسوب نمی شوند. صادرات و واردات این مناطق، مشمول مقررات  صادرات و واردات مناطق آزاد تجاری-صنعتی، است. مناطق آزاد تجاری صنعتی در ایران از سال 1372 با تصویب قانون چگونگی تشکیل و اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایجاد شدند. هدف از ایجاد این مناطق توسعه اقتصادی آن منطقه و محدوده اطراف، با استفاده از تشویق سرمایه ‌گذاری بود. اما به نظر می ‌رسد با گذشت 20 سال از تشکیل مناطق آزاد  در ایران، این مناطق نه تنها در تحقق اهداف پیش‌بینی شده برای خود موفق نبوده‌اند بلکه زمینه بروز برخی مفاسد اقتصادی را در کشور فراهم کرده‌اند.

 پیرو تصویب فوریت ایجاد 7 منطقه آزاد تجاری جدید در کشور، با محمدرضا مهدیار اسماعیلی گفت‌وگو کرده ایم که در ادامه می خوانید:

شما عملکرد مناطق آزاد طی 20 سال گذشته را چگونه ارزیابی می کنید؟

ما اقتصادخوانده ها برای هر ارزیابی و محاسبه ای متر مخصوص به خودش را داریم. وقتی ما بخواهیم در مورد عملکرد این مناطق نظر بدهیم آن را با متر نرخ اشتغال، تعداد کارگاه‌ های صنعتی و شاغلین در آنها، تعداد افراد باسواد، تعداد مشترکین آب و برق، تعداد موسسات درمانی و امثال اینها می سنجیم. ما امروز شاهد این هستیم که این مناطق جز تسهیل واردات و آن هم فقط در بخش کالاهای مصرفی مثل کیف و کفش و لباس و ... هنر چشمگیر دیگری نداشته اند. امروز ما می دانیم که در مقایسه شاخص ‌منطقه با استان، نه تنها بهبود چشمگیری در این مناطق حاصل نشده ، بلکه در برخی از موارد شاهد وضعیت بهتر در دیگر جاهای استان هستیم. ایدهء  مناطق آزاد در ایران از آن جهت مورد حمایت واقع شد تا بتواند محملی برای تسهیل تولید و صادرات باشد اما عملا تبدیل به کاتالیزوری برای تسهیل واردات شده است.

ایده منطقه آزاد، نمونه موفقیت آمیز نیز در جهان  داشته است؟ چرا این تجربه در ایران ناموفق بوده است؟

بسیاری از صنایع آسیای شرقی با ایده منطقهء آزاد رشد کردند اما به دلایل بسیار متعدد فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی ما امروز تصورمان از منطقه آزاد فقط نمونه هایی مانند دوبی و دیگر امارات متحد با اوست که فقط در حوزه بازرگانی رشد کرده اند. اینکه چرا ما به سمت تولید در این مناطق سوق داده نشدیم، خودش هفتاد من مثنوی است.

وقتی ما وضع مناطق آزادمان تا این اندازه با آنچه باید می بوده تفاوت دارد، واقعا جای گلایه دارد.  اصولا چه معنایی دارد که ما با تاسیس مناطق بیشتر دامنه مشکل را وسیع تر کنیم؟!

** افزایش مناطق آزاد برای رأی آوری

تحلیل شما از انگیزه دولت در اعطای این لوایح چیست؟

ببینید، جریان منطقه آزاد با وضعی که الان در کشور ما دارد ، اساسا دارای  یک وجه اقتصاد سیاسی مهم است. از آنجا که تاسیس این مناطق در کوتاه مدت تحرکی جذاب محسوب می شود، افزایش این مناطق ابزاری رای آور حساب می شوند. این موضوع اکنون در نزدیکی انتخابات آینده ریاست جمهوری نیز کارکرد ویژه ای برای دولت قرار است داشته باشد.

** از 22 میلیارد دلار کالای قاچاق که سالیانه وارد کشور می شود، حدود 20 میلیارد دلار آن، از مناطق آزاد وارد  می شود

اکنون مهمترین مشکل مناطق آزاد چیست؟

صراحتا می گویم؛  امروز، مناطق آزاد هفتگانه ایران به گواهی اقتصاددانان، مهمترین بستر قاچاق کالا در ایران است. به طوری که عمدهء کالاهای قاچاقی که اکنون در داخل کشور است، می توان گفت؛ ابتدا خیلی شیک و مجلسی به مناطق آزاد می آید و سپس از آنجا به داخل کشور قاچاق می شود.

از 22 میلیارد دلار کالای قاچاقی که  سالیانه به داخل وارد می شود، حدود 20 میلیارد دلار آن از مناطق آزاد وارد  می شود.

اگر با یک حساب سرانگشتی هر دلار را 3500 تومان در نظر بگیرید، ما سالیانه 70 هزار میلیارد تومان خروج ارز از کشور بابت قاچاق داریم. اگر متوسط تعرفهء آن، از مبادی رسمی می آمد نزدیک به 15 هزار میلیارد تومان می شد؛  یعنی وجود این مناطق آزاد سالیانه 15 هزار میلیارد از درآمد ملی که می توانست برای کشو هزینه شود را در جیب قاچاقچیان کالا ذخیره می کند. برای ما سوال است که اگر دولت به جای دوبرابر کردن مناطق آزاد به فکر کنترل قاچاق باشد، این 15 هزار میلیارد تومان کدام درد مملکت را حل نمی کند که به جای آن، دولت اصرار دارد  که مناطق آزاد را به 14 نقطه در کشور برساند؟!

چرا مناطق آزاد موجب قاچاق کالا شده‌اند؟

وقتی  در قلب یک مرز گمرکی، منطقه ای تاسیس می شود که اصطلاحا از هفت دولت آزاد است و در عین حال خودش هم، مرزهای  دقیقی ندارد تا موجب جدا شدنش از ما بقی کشور شود؛ چگونه انتظار دارید که وقتی کالا، تحت عناوین مختلف وارد این مناطق شد، مسیر از آن به بعدش را به صورت  قاچاق تا دست مصرف کننده طی نکند؟!

به عنوان مثال؛ می دانید که عمدتا در مناطق آزاد ما در مورد واردات خودرو خارجی محدودیت هایی که در بقیه کشور هست را نداریم. در یکی از این مناطق آزاد ، استاندار مجوز گرفته تا خودروهای وارداتی که بدون تعرفه در در منطقه آزاد پلاک می شوند، علاوه بر محدوده منطقه آزاد، در کل استان حق تردد داشته باشند. حال سوال این است که  مگر ما در مرز استانهایمان قدرت کنترل خروج این خودرو ها را داریم؟ همین مجوزی که استاندار گرفته در درجه اول بازار خودرو داخل را در کل استان برهم می زند و در ادامه موجب گسترش این ها در کل کشور می شود. حتی اگر خودرو های خاری این استان به دیگر استانها هم نرود شما با این کار سبد خودرو کل کشور را بر هم زده اید. آیا این تصمیم مهم نباید در یک نظام هماهنگ گرفته شود؟! چگونه انتظار دارید با این مدل بی مبالاتی در کنترل تجارت خارجی کشور، اقتصاد و تولید داخل لطمه نبیند؟

** طبق آمار، ایجاد مناطق آزاد در مناطق محروم تنها 15 درصد اشتغال آن مناطق را جابه جا کرده است

یکی از مهمترین مستمسکهای کسانی که از گسترش مناطق آزاد دفاع می کنند، اشتغال زایی طبقه ضعیف و محروم ساکن در این مناطق است. آیا این نمی تواند در حوزه اشتغال یک دستاورد محسوب شود؟

اگر واقعا همین دستاورد به صورت سازمان یافته و موفق رخ می داد؛ کمتر درد داشت. اکنون، طبق آمار، ایجاد مناطق آزاد در مناطق محروم تنها 15 درصد اشتغال آن مناطق را جابه جا کرده است. شما 7 منطقه آزاد دارید و این هفت منطقه دست کم زیرگذری برای 15 هزار میلیارد تومان فرار گمرکی برای درآمد دولت است. این یعنی جمعا در مناطق آزاد هر یک درصد رشد اشتغال، 1000 میلیارد تومان برای کشور آب خورده است. اگر این 15 هزار میلیارد اخذ شود و در همان مناطقی که اکنون منطقه آزاد هستند خرج اشتغال زایی شود نرخ بسیار بالاتری را برای اشتغال مردم آن شهرها رقم می زند. ضمن اینکه ما اصلا توجه نمی کنیم که این طبقه محرومی که در مناطق آزاد جدید که زادگاهشان هست به شغل دست پیدا می کنند در چه مشاغلی به کسب درآمد مشغول می شوند. حقیقت این است که طبق آمارها اغلب این افراد در پایین ترین طبقه شغلی شهرشان استخدام می شوند و ما اصلا به تبعات بد فرهنگی مساله فکر نمی کنیم. ما با تبدیل کردن زادگاه یک نفر به منطقه آزاد یکباره خیل تجار و بازرگانان را به آن شهر سرازیر می کنیم و این موجب می شود که محرومین بومی آن شهر عمدتا در مشاغل عزتمندانه ای قرار نگیرند. این موضوع ایجاد اختلاف طبقاتی شدید و یکباره که حاصل مهاجرت متمکنین به این شهرهاست از جمله پیوست های مهم فرهنگی مناطق آزاد است که اصلا به آن توجه نشده است.

** افزایش قیمت زمین پس از آزاد شدن تجارت در این مناطق، جوانان منطقه را جهت تهیه مسکن با مشکل مواجه نموده است

گفته می شود که آزاد شدن یک منطقه موجب افزایش قیمت زمینهای بومیان آن منطقه می شود و این موضوع می تواند برای مردم آن مناطق مهم باشد. نظرتان در مورد این مساله چیست؟

اولا اینکه افزایش قیمت در این مناطق اگرچه برای زمین داران بومی جذاب است اما همین خودش یکی از مهمترین تالی های فاسد آزاد سازی مناطق در ایران است. اکنون این مشکل را در اغلب مناطق آزاد داریم و آن اینکه افرادی فقط به هدف گرفتن زمین می آیند و در این مناطق شرکت ثبت می کنند. بی آنکه به کلی انگیزه تاسیس کارخانه یا شرکت تولیدی داشته باشد. خیلی جالب است، در عین حال که در برخی مناطق آزاد کشور در سالهای اخیر کارخانه جات صنعتی، روز به روز در حال کم شدن و تعطیل شدن هستند اما روند ثبت شرکت صعودی بوده است. وقتی ما از کسانی که شرکت ثبت کرده اند جویا می شویم که با توجه به روند نزولی تولید در این مناطق ، انگیزه شان از ثبت شرکت چیست، اغلب به جنبه تملیک زمینی که به دنبال ثبت شرکت حاصل می شود اشاره می کنند. ضمن اینکه گران شدن زمین در این مناطق اتفاقا مشکلاتی را برای قشر بومی هم فراهم می کند. افزایش قیمت زمین پس از آزاد شدن تجارت در این مناطق، جوانان منطقه را جهت تهیه مسکن با مشکل مواجه نموده است. شاید افزایش قیمت زمین برای اشخاصی که دارای ملک و املاک در منطقه هستند، اثر کوتاه مدت مناسبی داشته باشد، اما برای جوانان و بومیانی که دارای مسکن نیستند، خرید مسکن تبدیل به یک آرزو می‌شود.

** دولت، هرکار مغایر با اصول اقتصاد مقاومتی را به اسم اقتصاد مقاومتی انجام ندهد

به نظر شما کشور در این شرایط باید چه کند؟

ببینید من مشخصا روی سخنم اکنون با نمایندگان مجلس است که قرار است این لایحه بررسی کنند.

ما در کشورمان یک کُل داریم که اسمش «منافع ملی» است. تصمیمات کلانی که در کشور گرفته می شود، سه گونه است؛ برخی تصمیمات اثرشان را به طور طبیعی در کل اقتصاد کشور می گذارند؛ مثل داستان برجام.  برخی دیگر از تصمیات این امکان را دارند که بالسویه بین مناطق و استانهای کشور تقسیم شوند؛ مثل توسعه شبکه برق و گاز و امثال آن. اما برخی تصمیمات قطعاً در دو جهت مختلف بین مناطق اثر دارد. یعنی افزایش رفاه یک استان می تواند منجر به کاهش رفاه استان دیگر شود. مناطق آزاد ایران اکنون در این گروه افتاده اند. روشن است که در وضع نابسامان فعلی مناطق آزاد توسعه آنها به معنا تشدید فساد در اقتصاد کشور خواهد شد. از نمایندگاه محترم مردم در حوزه های انتخابی مناطق آزاد و غیر مناطق آزاد واقعا تقاضا دارم که نسبت به موضوع، هشیار باشند.