بررسی سه علت حادثه آتش سوزی پتروشیمی بوعلی‌سینا

بالاخره پس از 56 ساعت تلاش بی وقفه تیم‌های آتش نشانی به منظور اطفاء حریق پتروشیمی بوعلی سینا در بندر ماهشهر، آتش این مجتمع خاموش شد.

آتشی که تا قبل از اتمام سوخت در مخزن 2001 نفتا، قصد خاموش شدن نداشت، وزیر نفت و مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس و مدیرعامل شرکت پتروشیمی بوعلی نیز این موضوع «آتش مخزن زمانی خاموش می شود که سوخت درون آن اتمام شود» را بارها در زمانی که شعله‌های آتش صدها متر به آسمان می‌رفت در گفت‌وگو با رسانه‌های مختلف تصویری و مکتوب بیان کرده بودند.

اکنون که حاصل این آتش سوزی 3 روزه خسارات چند ده میلیون یوروی است که به جا مانده و مطمئن از تامین خسارت توسط بیمه ایران، می توان این حادثه را از زوایای مختلف مورد ارزیابی قرارداد.

الف) ضعف مدیریت در وقوع بحران

قبل از بررسی علل فنی وقوع این حادثه مهمترین موردی که به چشم می‌خورد و وزیر نفت نیز به آن اذعان می کند، نبود فرمانده برای مهار آتش است.

بیژن زنگنه روز گذشته در جریان برگزاری جلسه کمیته بحران در ماهشهر می گوید عملیات مهار آتش فرمانده ندارد و باید هرچه سریع‌تر فرمانده ای متخصص و کاردان برای این عملیات انتخاب شود. وی ادامه می دهد من نیز تا زمانی که آتش به طور کامل خاموش شود برای پشتیبانی و نظارت در منطقه خواهم بود.

گرچه وزیر نفت در این جلسه به عنوان سکاندار صنعت نفت کشور، به نبود فرمانده در این عملیات اعتراف می کند و اما خود را به عنوان فرمانده به دلایلی معرفی نمی کند.

جدای از این دلایل احتمالی، اما بهتر آن بود که در ساعات آغازین این حادثه وزیر نفت و یا معاونش (مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی) به محل حادثه می آمدند تا شاید در همان ساعات اول،یک حادثه کوچک تبدیل به حادثه بزرگ ملی نمی شد که امروز در رسانه های داخلی به عنوان بزرگترین حادثه تاریخ صنعت پتروشیمی قلمداد شود.

این نکته نیز نباید فراموش شود که وقوع حادثه در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی یک پدیده طبیعی و اجتناب ناپذیر است، به طوری‌که سالانه چندین مجتمع پتروشیمی، پالایشگاه، تاسیسات نفت و گاز به دلایل فنی دچار آتش سوزی و انفجار می شوند اما غالبا به دلیل وجود یک فرمانده واحد در این حوادث، جلوی حادثه‌های بزرگتر گرفته می شود.

به عبارت دیگر آتش سوزی کوچکی که امکان مهار آن در مدت زمان چند ساعت وجود دارد در این حادثه به دلیل عدم مدیریت بحران و حضور مدیران ویژه دوره بحران در سطح شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر حتی گستره بین المللی و جهانی به خود می‌گیرد و رسانه های عربستانی و کویتی با تمسخر از این حادثه یاد می کنند و از اینکه این آتش سوزی در ایران رخ داده است، ابراز خشنودی می کنند.

برای آنکه از بحث اصلی خود یعنی علت نبود فرمانده در وقوع بحران دور نشویم، بهتر آن است که به اسفند ماه سال 94 بازگردیم زمانی که انتصابات انتخاباتی در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر رخ داد.

به عبارت دیگر انتصابات انتخاباتی چند ماه اخیر وزارت نفت یکی از علل وقوع این حادثه در رسانه های غربی همچون رویترز معرفی شده است، که منجر به طولانی شدن زمان مهار حادثه و تحمیل چندین میلیون دلار خسارت به صنایع پتروشیمی ایران شده است.

بر این اساس 27 اسفند ماه سال گذشته و درحالی تنها دو روز به پایان سال باقی مانده بود مرضیه شاهدایی مدیرعامل تازه منصوب شده شرکت ملی صنایع پتروشیمی و معاون وزیر نفت با صدور حکمی علی یزدانی مدیرعامل با سابقه سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر را به دلایل نامشخصی برکنار کرد.

علی یزدانی درحالی از مدیریت عامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر اسفند ماه سال گذشته برکنار شد که بر اساس مصوبه مجمع عمومی سازمان منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر مدیریت وی 6 ماه قبل به مدت دو سال تمدید شده و وی تا سال 96 به عنوان مدیرعامل این سازمان انتخاب شده بود.

ظاهرا مهمترین دلایل برکناری علی یزدانی از مدیریت عامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر ضعف مدیریتی و یا پرونده های قضائی و یا حقوق های نجومی نبوده است، بلکه وی صرفا به دلیل گرایش اصولگرایی از کار برکنار شد.

از سوی دیگر مرضیه شاهدایی مدیرعامل تازه منصوب شده شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم صرفا با یک شعار انتخاباتی به عنوان معاون وزیر نفت مشغول به کار شده و وی هیچگونه سابقه فعالیت در واحدهای فرآیندی مجتمع های پتروشیمی کشور ندارد و بیژن زنگنه وزیر نفت صرفا به دلیل اختلاف نظر با مدیرعامل سابق پتروشیمی و با شعار برابری حق خانم ها با آقایان در صنعت نفت حکم انتصاب شاهدایی را امضا کرده است.

این دو انتصاب انتخاباتی و سیاسی در صنعت نفت موجب شد که با وقوع حادثه در مرحله اول، مدیرعامل جدید سازمان منطقه ویزه پتروشیمی ماهشهر نتواند به عنوان فرمانده در کوتاه ترین زمان با بسیج امکانات و مدیریت بحران، حادثه آتش سوزی پتروشیمی بوعلی را مهار کند.

ب) علت آتش سوزی خرابکاری یا تولید بدون وقفه

اگرچه دلیل قطعی و رسمی آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی تاکنون مشخص نشده است و گمانه زنی هایی در این خصوص مطرح است اما در این مدت  شایعات مختلفی در مورد چرایی آغاز آتش‌سوزی در این واحد پتروشیمی پراکنده شد، حتی برخی گمانه عمدی بودن آن را مطرح کردند.

اما اظهارات وزیر نفت مبنی‌بر اینکه آتش‌سوزی این پتروشیمی قطعا خرابکاری نبوده و دلایل آن فنی بوده، اندکی شایعات را کاهش داد.

زنگنه یکی از دلایل آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی سینا را نشت در یکی از واحدهای برج پارازایلین (برج 8001) عنوان کرد.

همانطور که گفته شد، در سال‌های اخیر اتفاقات مشابه اما در ابعاد کوچک‌تری در برخی از واحدهای پتروشیمی کشور رخ داده است. به‌طور مثال در کمتر از دو ماه پیش پتروشیمی شهید تندگویان که آن نیز در بندر ماهشهر واقع شده است، در ابعاد به مراتب کوچک‌تری به دلیل نشت روغن در واحد PTA دچار حریق شد.

قبل تر از این حادثه نیز حوادث سریالی است که برای پالایشگاه امام خمینی شازند رخ داد که منجر به کشته شدن تعدادی از متخصصان صنعت نفت کشور شد.

شاید این حوادث در سالهای اخیر این سوال را در ذهن ایجاد کند چرا مسؤولان صنعت نفت به جای آنکه به دنبال بالابردن تولید و رکورد شکنی در آن باشند به دنبال اورهال به موقع صنعت نفت نیستند؟

5 روز قبل از وقوع حادثه آتش سوزی در پتروشیمی بوعلی، محمدرضا صاحب نسق مدیرعامل این شرکت در گفت‌وگو سایت اطلاع رسانی وزارت نفت گفته بود «مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا با ٢ شرکت فرانسوی به منظور اورهال واحد آروماتیک و تعویض مولکولاسیو برج‌های جذب مذاکراتی انجام داده است زیرا اکنون ١١ سال از عمر آن‌ها می‌گذرد.»

به گفته مدیرعامل پتروشیمی بوعلی با گذشت  12 سال از آغاز فعالیت، کارخانه نیازمند ترمیم و تعویض برخی مواد و تجهیزات است.

وی ادامه داده بود با تحقق این امر، یک سال و نیم پس از قراردادها ظرفیت پارازایلین مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا به بیش از 100 درصد ظرفیت برسد.

این مقام مسؤول در ادامه به پشت سرگذاشتن سال بدون حادثه در مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا اشاره کرد و درباره انجام عملیات تعمیرات اساسی در این شرکت گفته بود: تعمیرات اساسی را در فصل بهار در زمان 20 روزه انجام دادیم که طی آن 150 هزار نفر ساعت در اورهال فعالیت کردند.

صاحب نسق تصریح کرده بود: با انجام تعمیرات اساسی بخش عمده‌ای از گلوگاه‌ها از جمله خوردگی تیوپ‌های کوره‌ها مرتفع شد و مصرف انرژی برای تولید هم کاهش یافت.

وی با اشاره به این که تعمیرات تجهیزات سبب افزایش ظرفیت تولید این شرکت شد، تصریح کرده بود:اکنون بعد از تعمیرات اساسی مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا با بیش از ١١٠ درصد برنامه و بیش از ١٠٠ درصد ظرفیت مشغول فعالیت است.

این گزارش اضافه می کند با این حال برخی از متخصصین و کارشناسان صنعت پتروشیمی علل مختلفی را در خصوص وقوع این حادثه عنوان می کنند، که یکی از این علل تعمیر پمپ مربوط به تاور 8001 عنوان شده است

زیرا نبود پمپ اصلی موجب شده اس تا شیر ورودی و خروجی به طور کامل بسته نشود و مواد اشتعال زا نشت کند که در اثر دمای 300 درجه کوره، حادثه آتش سوزی شروع می شود.

ج) بی توجهی به ایمنی در صنعت پتروشیمی

اوایل اردیبهشت سال 94 وزیر نفت بخشنامه ای را با عنوان دستورالعمل برای سلامت، ایمنی و محیط زیست در صنعت نفت ابلاغ می کند و اعلام می شود این بخشنامه باید حداکثر ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ آن در دستور کار هیئتهای مدیره شرکتهای اصلی و فرعی تابعه قرار گیرد.

اما ظاهرا بعد از گذشت یکسال از ابلاغ، این دستور العمل و بخشنامه دردی را از صنعت نفت درمان نکرده است زیرا در 110 روز ابتدایی سال جاری فقط در صنعت پتروشیمی شاهد 7 حادثه هستیم.

در این گزارش بیشتر توجه ما به پتروشیمی بوعلی است بنابراین بهتر است بودجه این مجتمع پتروشیمی که برای سال 95 تنظیم شده است و در سامانه کدال قابل دسترسی است مورد بررسی قرار گیرد.

1) در صفحه 15 این بودجه آمده است پیش‌بینی پرداخت 15 میلیارد و 580 میلیون تومان سهم منطقه ویژه اقتصادی از فروش که سال گذشته این رقم 9 میلیارد تومان بود.

براین اساس می توان با این رقم و ارقام مشابهی که سازمان منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر دریافت می کند به تامین تجهیزات ایمنی منطقه کمک کند تا دیگر نیاز نباشد هلی‌کوپتر امداد و یا آب پاش از مناطق دیگر کشور بیاید.

2) این شرکت برای تامین تجهیزات ایمنی برای سال 95 فقط مبلغ 678 میلیون تومان در نظر گرفته است.

از طرفی نیز هلدینگ خلیج فارس که مالک 65 در از از سهام این متمع پتروشیمی است که 350 میلیون سهام این شرکت را در اختیار دارد که پیش بنی کرده است در سال مالی 95 منتهی به 96 بیش از 35 میلیارد تومان از این مجتمع پتروشیمی سود بدست آورد.

که براین اساس باید گفت بهتر آن بود که هلدینگ خلیج فارس به منظور تامین تجهیزات ایمنی و اورهال به موقع این واحد پتروشیمی اقدام می کرد تا بتواند سود بیشتری را در سالهای آتی کسب کند.

عایدی کشور ومسؤولان از حادثه آتش سوزی پتروشیمی بوعلی 

آنچه پس از سه روز آتش سوزی در پتروشیمی بوعلی ماهشهر عاید کشور شد اولا پرداخت 60 میلیون یورو خسارت از سوی بیمه ایران است.

در همین رابطه مدیر بیمه‌های آتش سوزی بیمه ایران گفته است: کارشناسان این مجموعه خسارت وارده به پتروشیمی بوعلی سینای ماهشهر را حدود 60 میلیون یورو تخمین زده‌اند که در اسرع وقت و پس از تکمیل بررسی‌ها، این خسارت پرداخت می‌شود.

در ثانی به گفته رئیس امور سرمایه گذاری، مجامع و سهام شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس این اتفاق کمتر از 2 درصد سود ناخالص سالیانه هلدینگ خلیج فارس را تحت تاثیر قرار می دهد.

به گفته وزیر نفت تا سه هفته دیگر پتروشیمی بوعلی دوباره وارد مدار تولید خواهد شد.

اما آنچه از این حادثه عاید مسؤولان و دست اندرکاران اطفای حریق پتروشیمی شد قدردانی رئیس جمهور و وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی است.