آیا پوتین می تواند ایران و عربستان را آشتی دهد؟

کشورهای خلیج فارس این روزها فقط به دنبال متنوع کردن منابع درآمد خود به علت کاهش چشمگیر قیمت نفت و کاهش درآمدهایشان نیستند بلکه برای متنوع کردن متحدانشان نیز تلاش می کنند، چراکه امریکا ترجیح داد از حمایت از آنها دست بردارد و به سراغ تهران به عنوان هم پیمان آینده برود.

چهارمین دور گفتگوی راهبردی بین روسیه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که در سطح وزیران امور خارجه در مسکو برگزار شد، در چارچوب اجرای تحول راهبردی جدید کشورهای خلیج فارس صورت گرفت. دو طرف در زمینه نفت و تولید و صدور آن وجه اشتراک دارند و زمینه هایی برای همکاری در بخش های سرمایه گذاری و تأمین تسلیحات و امور سیاسی مشترک به ویژه در پرونده سوریه نیز بین آنها وجود دارد.

اختلاف نظر اصلی در نشست یاد شده، بین دو طرف روسی و عربستانی در خصوص پرونده سوریه و آینده رئیس جمهور این کشور بشار اسد بود. عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان همچنان بر ضرورت کناره گیری بشار اسد به محض آغاز روند انتقالی اصرار دارد در حالی که همتای روس او بر این دیدگاه خود پافشاری می کند که این مسئله ای داخلی است و فقط مردم سوریه می توانند در این باره تصمیم بگیرند.

در این موضع الجبیر تناقض بزرگی وجودی دارد. او در حالی که از مداخله ایران در امور کشورهای عربی و کشورهای خلیج فارس گلایه دارد و از مسکو می خواهد این موضع او را تأیید کند، در میان سرگرم بودنش به پرونده سوریه فراموش می کند که کشورش نیز همین کار را در سوریه و یمن و عراق و لیبی انجام می دهد. به نظر می رسد او و دولتش این واقعیت را فراموش می کنند و نیاز به کسی دارند که آن را گاه و بی‌گاه به آنان یادآوری کند.

عجیب این که موضع عربستان در خصوص سرنوشت بشار اسد از رویدادها و تحولات کنونی در همه زمینه ها در سوریه - اعم از تحولات سیاسی یا نظامی - عقب مانده است. روند سیاسی که قرار است آغازگر مرحله انتقالی باشد و چارچوب حل سیاسی بحران سوریه را مشخض کند اکنون متوقف شده یا در وضع اضطرار به سر می برد. در صحنه نظامی نیز اکنون دو حمله علیه «داعش» آغاز شده است که عملیات اول را نیروهای ارتش عراق با پشتیبانی «بسیج مردمی» با هدف بازپس گیری فلوجه به عنوان مقدمه ای برای بازپس گیری موصل انجام می دهند و عملیات دوم به فرماندهی نیروهای کُرد «سوریه دموکراتیک» برای بیرون راندن داعش از مرکز حکومت آن در رقه اجرا می شود. کشورهای خلیج [فارس] هیچ گونه نقشی در این دو حمله ندارند غیر از این که در رسانه های خود بر ویرانه های این دو شهر بگریند و در صفحه های تلویزیون های خود به شیوخ خود اجازه دهند فتوا صادر کنند یا اشک بریزند.

تغییر جدید و قابل توجهی که می توان در لابلای دیدارهای مسکو مشاهده کرد، موافقت سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه با اشاره های کشورهای خلیج [فارس] برای ایفای نقش میانجی به منظور حل اختلافات با ایران است. عادل الجبیر بعد از آن که از مداخله ایران در امور کشورهای منطقه ابراز نگرانی کرد بر «استقبال کشورهای خلیج [فارس] از تلاش مسکو برای عادی سازی روابط ایران و کشورهای خلیج [فارس]» تأکید کرد.

طرف روس به علت هم پیمانی با تهران، بیشترین شایستگی را برای باز کردن کانال های گفتگو بین ایران و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان دارد. اگر دیپلماسی روسیه سرپرستی چنین گفتگویی را در پشت پرده یا به طور علنی بر عهده بگیرد، با این کار به پیشرفت بزرگی در اکثر بحران های منطقه از جمله بحران سوریه دست خواهد یافت.

تمایل عربستان به گفتگو با ایران فقط در اعلام آمادگی لاوروف برای کمک به حل اختلافات بین کشورهای خلیج [فارس] و ایران بازتاب پیدا نکرد بلکه در نرمش ایجاد شده در موضع عربستان در روزها و هفته های اخیر در این زمینه نمایان شد. کسانی که گشایش بزرگ در مسئله حجاج ایرانی و دستیابی عربستان به توافق با مقامات ایرانی برای پایان دادن به تحریم مراسم حج را پس از دست برداشتن عربستان از شروط خود در این زمینه - از جمله صدور روادید حجاج ایرانی در کشور ثالث - دنبال کرده‌اند، رویکرد مثبت عربستان را برای گسترش کانال های گفتگو با ایران درک می کنند.

عادل الجبیر گفت آنچه که بیش از همه کشورش را آزار می دهد، احترام نگذاشتن ایران به اصل حسن همجواری است و به طور قطع مسکو به علت روابط خوبی که با ایران دارد، چه بسا برای تغییر موضع ایران در این زمینه تلاش کند.